یادداشت اختصاصی تاجیک به ایکنا درباره همه‌پرسی کردستان عراق/
معادله پیچیده!
گروه سیاسی: به دلیل دخالت و اهداف غیرشفاف آمریکا، وضعیت ژئوپلیتیکی موجود در منطقه برهم خورده و شکنندگی اوضاع سیاسی اجتماعی ناشی از آن شرایطی را به وجود آورده که هم کُردهای عراقی موقعیت را طلایی پنداشته و مجدداً به این سمت‌وسو تمایل پیدا کرده‌اند و هم نمی‌شود تمامی این لایه را کنار زد و به لایه‌های زیرین و مهم و تأثیرگذار آن دست پیدا کرد تا راه حل معقول و همه‌جانبه‌ای ارائه کرد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، «نصرت‌الله تاجیک» کارشناس مسائل بین‌الملل و سفیر اسبق ایران در اردن، به بهانه نزدیک
شدن به برگزاری همه‌پرسی استقلال کردستان عراق و به همراه داشتن پیامدهای
منفی آن در سطح منطقه در یادداشت اختصاصی برای ایکنا به بررسی و تحلیل
ابعاد و پیامدهای مختلف این همه‌پرسی پرداخته است که این یادداشت برای مطالعه تقدیم نگاه مخاطبان می‌گردد.
بحث همه‌پرسی و استقلال اقلیم کردستان عراق از جمله مسائل چند جانبه با ابعاد مختلف است و در سطح منطقه نیز از پیچیدهترین مسائل به شمار میرود که بعد از جنگ جهانی دوم بدون حصول نتیجه به کرات مطرح و جنگ‌هایی به راه افتاده است، اما این بار اوضاع داخل و خارج منطقه عوض شده و وزن بازیگران به نفع موافقین آن در برابر مخالفین نیز تغییر کرده و از این جهت پیچیده است که هر بعدی نیز لایه های مختلف دارد و بعید است بشود در یک مصاحبه، مقاله و یادداشت به همه این لایه‌ها دست پیدا کرد.
در حال حاضر نیز به دلیل دخالت و اهداف غیرشفاف آمریکا، وضعیت ژئوپلیتیکی موجود در منطقه برهم خورده و شکنندگی اوضاع سیاسی اجتماعی ناشی از آن، شرایطی را به وجود آورده است که هم کردهای عراقی موقعیت را طلایی پنداشته و مجدداً به این سمت وسو تمایل پیدا کرده‌اند و هم نمی‌شود تمامی این لایه را کنار زد و به لایه های زیرین و مهم و تأثیرگذار آن دست پیدا کرد تا راه حل معقول و همه‌جانبه‌ای ارائه نمود.
این همه‌پرسی دارای اغراض و اهداف متفاوت از جهت بازیگران درگیر و همچنین ابعاد منطقه‌ای، بین‌المللی، حقوقی، امنیتی، ژئوپلیتیکی و سیاسی از جهت گستردگی و بعد کشورهای درگیر در این مسئله است و در آینده همه این ابعاد میتوانند به صورت ضربدری در هم منعکس شوند و خروجی آن، یک معادله پیچیده با درجه چندم است که حل کردن آن بسیار مشکل خواهد بود.
اگر چه بعضی از افراد دخیل و آشنا به مسئله کردها اظهار می‌دارند که همه‌پرسی الزام آور نیست اما بحث غیر الزام‌آور بودن همه پرسی فقط به بعد حقوقی آن مربوط است که هدف از طرح آن شکستن جو و گرفتن زهر مخالفین این اقدام است و بقیه ابعاد را پاسخ نمی دهد. مشکل اولیه این است که اکثر افرادی که به مسئله همه پرسی ایراد وارد نموده، در ابتدا توجهشان به نتیجه این فرآیند و مهم‌تر از آن اثراتش بر سایر کشورها است و از آنجایی‌که با نتیجه مخالفند، با اصل قضیه و یا فرآیند همه‌پرسی و یا استقلال جدای از اینکه همه پرسی لزوما" مساوی با استقلال هست یا نیست و جدا کردن لایه‌ها به منظور شفاف نمودن موضوع نیز مخالفت میکنند. زیرا در این برهه، شرایط منطقه ای، اهداف آمریکا در منطقه و اختلاف بین قدرت‌های فرامنطقه ای و منطقه ای در همه‌پرسی کردهای عراقی یا اقلیم خودگردان کُردی منعکس می‌شود و شرایط پیچیده تری را بازتولید میکند که حتی ممکن است مقوله حقوقی حق تعیین سرنوشت توسط مردم را تحت شعاع قرار دهد و آن را از مسیر منحرف سازد و یا حتی به خشونت نیز بی‌انجامد.
به دلیل اتفاقاتی که بعد از جنگ جهانی دوم رخ داد، عموم کُردهای منطقه به ویژه ترکیه، سوریه ، عراق قبلا" نشان داده‌اند علاقه‌مند به استفاده از حق تعیین سرنوشت و کسب استقلال هستند، اما باید دید خواست کُردهای مختلف این سرزمین وسیع مخصوصا"در ظرف زمانی کنونی و تحولاتی که در شش سال اخیر اتفاق افتاده عملی هست یا خیر؟! زیرا صرف نظر از اینکه آیا این همه پرسی مستقیماً منجر به استقلال می‌شود یا خیر؟ باید تاکید کرد که "کسب استقلال نیز ابعاد و آثار حقوقی، سیاسی، امنیتی و تشدید تضادها و بهم ریختگی منطقه‌ای و در نهایت ژئوپلیتیکی جداگانه‌ای دارد".
تعداد زیاد و متنوع آثار تبعی باعث می‌شود هر کشوری با اتخاذ موضع منفی به این مسئله نگاه کند. مخصوصاً که این خواسته کردهای عراقی باید از جانب تعدادی از کشورها خصوصاً همسایگان به رسمیت شناخته شود. در حالی‌که یکی از نقاط ضعف استقلال منطقه کردی در عراق، محصور بودن در کشورهایی است که نه تنها استقلال که نتیجه محتوم همه‌پرسی و خود همه پرسی فی نفسه در آن‌ها دارای تبعات سیاسی، اجتماعی، امنیتی و ژئوپلیتیکی است. و نکته منفی دیگر در کنار نکته مذکور عدم دسترسی به راههای آبی و زمینی بین‌المللی است و مخالفت همسایگان تأثیر بسزایی در شکل‌گیری و قوام این خواسته خواهد داشت، به گونه‌ای که مخالفت هر یک از این همسایگان می‌تواند آینده کردهای این سرزمین را با مشکلاتی روبرو گرداند.
اگرچه این همه پرسی اهدافی فراتر از آن‌چه که در ظاهر مشاهده می‌شود دارد، اما با توجه به مشکلات فوق دولت اقلیم به دنبال این است که ابتدا از دولت عراق و مجامع بین‌المللی و کشورهای مؤثر امتیاز بگیرد و جایگاهش را تثبیت کند و موضوع استقلال را در مراحل بعدی پیگیری کند. باید توجه داشت که نگاه و مواضع مثبت و منفی داخلی در عراق و همچنین از سوی دولت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه ای نسبت به برگزاری همه‌پرسی و استقلال در نتایج آن تاثیرگذار است.
در این میان به دلیل مشغله دولت سوریه و مشکلاتی که دولت عراق با آن روبرو است، ایران و ترکیه به عنوان عناصری تعیین کننده و بسیاری از نیروهای داخلی عراق، دولت مرکزی و برخی از کردها با این همه‌پرسی به دلایل دومینویی آن و تاثیری که بر سایر واحدهای جغرافیائی می‌گذارد، مخالفند. از طرف دیگر دولت های فرامنطقه‌‌ای از جمله ایالات متحده آمریکا موضع دوگانهای را در این خصوص اتخاذ کرده‌اند. کاخ سفید با اصل همه‌پرسی مخالفتی ندارد اما معتقد است کردهای اقلیم زمان مناسبی را برای این اقدام انتخاب نکرده‌اند؛ لذا اگر اقلیم بتواند افکار عمومی را با خود همراه کند و وزنه فعالیت‌های بین‌المللی و جذب سایر بازیگران بین‌المللی را به سمت خودش سنگین‌تر کند ممکن است همه‌پرسی را با موفقیت پشت سر بگذارد، اما در غیر این صورت اگر پنجاه تا شصت درصد اهدافش را به واسطه تضمین‌هایش از دولت‌های بزرگ و بازیگران منطقه‌ای در عدم انجام همه‌پرسی به دست آورد احتمال دارد که در دقایق پایانی از برگزاری همه‌پرسی عقب‌نشینی کند.
خطرناک‌ترین سناریو، اصرار بدون زمینه اقلیم کردستان بر همه‌پرسی در کرکوک است که منجر به بروز درگیری و خشونت شده که دور تازه‌ای از آتش‌افروزی‌ها در این منطقه را باید شاهد بود!
نصرت‌الله تاجیک/ دیپلمات پیشین و کارشناس مسایل بین‌الملل
بحث همه‌پرسی و استقلال اقلیم کردستان عراق از جمله مسائل چند جانبه با ابعاد مختلف است و در سطح منطقه نیز از پیچیدهترین مسائل به شمار میرود که بعد از جنگ جهانی دوم بدون حصول نتیجه به کرات مطرح و جنگ‌هایی به راه افتاده است، اما این بار اوضاع داخل و خارج منطقه عوض شده و وزن بازیگران به نفع موافقین آن در برابر مخالفین نیز تغییر کرده و از این جهت پیچیده است که هر بعدی نیز لایه های مختلف دارد و بعید است بشود در یک مصاحبه، مقاله و یادداشت به همه این لایه‌ها دست پیدا کرد.
در حال حاضر نیز به دلیل دخالت و اهداف غیرشفاف آمریکا، وضعیت ژئوپلیتیکی موجود در منطقه برهم خورده و شکنندگی اوضاع سیاسی اجتماعی ناشی از آن، شرایطی را به وجود آورده است که هم کردهای عراقی موقعیت را طلایی پنداشته و مجدداً به این سمت وسو تمایل پیدا کرده‌اند و هم نمی‌شود تمامی این لایه را کنار زد و به لایه های زیرین و مهم و تأثیرگذار آن دست پیدا کرد تا راه حل معقول و همه‌جانبه‌ای ارائه نمود.
این همه‌پرسی دارای اغراض و اهداف متفاوت از جهت بازیگران درگیر و همچنین ابعاد منطقه‌ای، بین‌المللی، حقوقی، امنیتی، ژئوپلیتیکی و سیاسی از جهت گستردگی و بعد کشورهای درگیر در این مسئله است و در آینده همه این ابعاد میتوانند به صورت ضربدری در هم منعکس شوند و خروجی آن، یک معادله پیچیده با درجه چندم است که حل کردن آن بسیار مشکل خواهد بود.
اگر چه بعضی از افراد دخیل و آشنا به مسئله کردها اظهار می‌دارند که همه‌پرسی الزام آور نیست اما بحث غیر الزام‌آور بودن همه پرسی فقط به بعد حقوقی آن مربوط است که هدف از طرح آن شکستن جو و گرفتن زهر مخالفین این اقدام است و بقیه ابعاد را پاسخ نمی دهد. مشکل اولیه این است که اکثر افرادی که به مسئله همه پرسی ایراد وارد نموده، در ابتدا توجهشان به نتیجه این فرآیند و مهم‌تر از آن اثراتش بر سایر کشورها است و از آنجایی‌که با نتیجه مخالفند، با اصل قضیه و یا فرآیند همه‌پرسی و یا استقلال جدای از اینکه همه پرسی لزوما" مساوی با استقلال هست یا نیست و جدا کردن لایه‌ها به منظور شفاف نمودن موضوع نیز مخالفت میکنند. زیرا در این برهه، شرایط منطقه ای، اهداف آمریکا در منطقه و اختلاف بین قدرت‌های فرامنطقه ای و منطقه ای در همه‌پرسی کردهای عراقی یا اقلیم خودگردان کُردی منعکس می‌شود و شرایط پیچیده تری را بازتولید میکند که حتی ممکن است مقوله حقوقی حق تعیین سرنوشت توسط مردم را تحت شعاع قرار دهد و آن را از مسیر منحرف سازد و یا حتی به خشونت نیز بی‌انجامد.
به دلیل اتفاقاتی که بعد از جنگ جهانی دوم رخ داد، عموم کُردهای منطقه به ویژه ترکیه، سوریه ، عراق قبلا" نشان داده‌اند علاقه‌مند به استفاده از حق تعیین سرنوشت و کسب استقلال هستند، اما باید دید خواست کُردهای مختلف این سرزمین وسیع مخصوصا"در ظرف زمانی کنونی و تحولاتی که در شش سال اخیر اتفاق افتاده عملی هست یا خیر؟! زیرا صرف نظر از اینکه آیا این همه پرسی مستقیماً منجر به استقلال می‌شود یا خیر؟ باید تاکید کرد که "کسب استقلال نیز ابعاد و آثار حقوقی، سیاسی، امنیتی و تشدید تضادها و بهم ریختگی منطقه‌ای و در نهایت ژئوپلیتیکی جداگانه‌ای دارد".
تعداد زیاد و متنوع آثار تبعی باعث می‌شود هر کشوری با اتخاذ موضع منفی به این مسئله نگاه کند. مخصوصاً که این خواسته کردهای عراقی باید از جانب تعدادی از کشورها خصوصاً همسایگان به رسمیت شناخته شود. در حالی‌که یکی از نقاط ضعف استقلال منطقه کردی در عراق، محصور بودن در کشورهایی است که نه تنها استقلال که نتیجه محتوم همه‌پرسی و خود همه پرسی فی نفسه در آن‌ها دارای تبعات سیاسی، اجتماعی، امنیتی و ژئوپلیتیکی است. و نکته منفی دیگر در کنار نکته مذکور عدم دسترسی به راههای آبی و زمینی بین‌المللی است و مخالفت همسایگان تأثیر بسزایی در شکل‌گیری و قوام این خواسته خواهد داشت، به گونه‌ای که مخالفت هر یک از این همسایگان می‌تواند آینده کردهای این سرزمین را با مشکلاتی روبرو گرداند.
اگرچه این همه پرسی اهدافی فراتر از آن‌چه که در ظاهر مشاهده می‌شود دارد، اما با توجه به مشکلات فوق دولت اقلیم به دنبال این است که ابتدا از دولت عراق و مجامع بین‌المللی و کشورهای مؤثر امتیاز بگیرد و جایگاهش را تثبیت کند و موضوع استقلال را در مراحل بعدی پیگیری کند. باید توجه داشت که نگاه و مواضع مثبت و منفی داخلی در عراق و همچنین از سوی دولت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه ای نسبت به برگزاری همه‌پرسی و استقلال در نتایج آن تاثیرگذار است.
در این میان به دلیل مشغله دولت سوریه و مشکلاتی که دولت عراق با آن روبرو است، ایران و ترکیه به عنوان عناصری تعیین کننده و بسیاری از نیروهای داخلی عراق، دولت مرکزی و برخی از کردها با این همه‌پرسی به دلایل دومینویی آن و تاثیری که بر سایر واحدهای جغرافیائی می‌گذارد، مخالفند. از طرف دیگر دولت های فرامنطقه‌‌ای از جمله ایالات متحده آمریکا موضع دوگانهای را در این خصوص اتخاذ کرده‌اند. کاخ سفید با اصل همه‌پرسی مخالفتی ندارد اما معتقد است کردهای اقلیم زمان مناسبی را برای این اقدام انتخاب نکرده‌اند؛ لذا اگر اقلیم بتواند افکار عمومی را با خود همراه کند و وزنه فعالیت‌های بین‌المللی و جذب سایر بازیگران بین‌المللی را به سمت خودش سنگین‌تر کند ممکن است همه‌پرسی را با موفقیت پشت سر بگذارد، اما در غیر این صورت اگر پنجاه تا شصت درصد اهدافش را به واسطه تضمین‌هایش از دولت‌های بزرگ و بازیگران منطقه‌ای در عدم انجام همه‌پرسی به دست آورد احتمال دارد که در دقایق پایانی از برگزاری همه‌پرسی عقب‌نشینی کند.
خطرناک‌ترین سناریو، اصرار بدون زمینه اقلیم کردستان بر همه‌پرسی در کرکوک است که منجر به بروز درگیری و خشونت شده که دور تازه‌ای از آتش‌افروزی‌ها در این منطقه را باید شاهد بود!
نصرت‌الله تاجیک/ دیپلمات پیشین و کارشناس مسایل بین‌الملل
