داستان‌ها در بعد حماسی دفاع مقدس جا خوش کرده‌اند

در عرصه دفاع مقدس و آثاری که در این حوزه به چاپ می‌رسد مشکلاتی به چشم می‌خورد که از آن جمله می‌توان به رویکرد متفاوت ناشران و نویسندگان در این عرصه نسبت به وقایع روزآمد اشاره کرد که باید با تاثیرپذیری از هشت سال دفاع مقدس به آن پرداخته شود.

در همین راستا باید به این موضوع اشاره کرد که یک جانبه‌نگری و دوری از واقعیات از جمله مشکلات و چالش‌های ادبیات داستانی دفاع مقدس است که ادامه دادن به چنین رویکردی قطعاً سبب می‌شود که در آینده با مشکلات بیشتری روبرو شویم و این گونه مسائل عمق بیشتری پیدا کنند.

بر این اساس باید به این موضوع توجه داشت که جنگ یک پدیده چند بُعدی است که علاوه بر ابعاد حماسی، بعدهای سیاسی، جامعه‌شناسی،‌ فرهنگی و اقتصادی نیز دارد که هر کدام از آنها تاثیرات روان‌شناسانه بر روی افراد مختلف دارد. با توجه به ابعاد و پدیده‌های مختلف به جا مانده از تاریخ جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، باید به بررسی هر کدام از آنها پرداخته شود و متوجه اهمیت هر یک از این ابعاد باشیم.

چنین نگاهی مانع از آن می‌شود که جنگ را به عنوان یک پدیده یک جانبه در نظر بگیریم؛ یک جانبه‌نگری که سبب می‌شود صرفاً از بعد حماسی به این جریان نگاه شود که خود از آسیب‌هایی است که در عرصه آثار دفاع مقدس با آن روبرو هستیم و موضوع مبتلابه داستان‌های دفاع مقدس است.

با توجه به آنچه نویسندگان پیشکسوت عرصه دفاع مقدس بیان می‌کنند، باید جنگ را همان گونه که روی داده است نشان داد و نه چیزی افزون‌تر یا کم‌تر از آن. البته بعد حماسی جنگ نیز حائز اهمیت است و آنچه گفته شده بیانگر این نیست که نباید از دیدگاه اهمیت به این بعد نگاه کرد. هر کشوری ممکن است مورد حمله نیروهای خارجی قرار بگیرد و از این منظر پرداختن به رشادت‌ها و تلاش نیروهای نظامی و مردمی در این حوزه در جایگاه خود از اهمیت برخوردار است.

باید به این موضوع نیز توجه داشت که نپرداختن به جنبه‌هایی از جنگ که بعد حماسی و گاه تخریبی آن را به تصویر می‌کشد، ممکن است جامعه را با این رویکرد مواجه کند که کشور از دیپلماسی ضعیفی برخوردار است.

یکی دیگر از موضوعات و مشکلاتی که در عرصه دفاع مقدس باید مورد توجه نویسندگان این حوزه قرار گیرد آن است که داستان‌های این حوزه باید از هویت بومی و ملی ایران اسلامی برخوردار باشند. بهره‌گیری از المان‌ها و نمادهای مربوط به دفاع مقدس یکی از موضوعاتی است که گاه مانع از آن می‌شود که نویسنده بتواند رویکرد دفاع مقدسی، ارزشی و تعهدمدار به اثرش بدهد،‌ به گونه‌ای که با تغییر نام برخی از داستان‌ها، یا حتی شهرها می‌توان تداعی کننده داستان‌های غیردفاع مقدسی ایرانی باشیم؛ موضوعی که باید مورد توجه نگارندگان این سبک باشد.

در همین راستا توجه به عناصر، مولفه‌ها، نمادها و ... که بتواند رویکرد دفاع مقدس را در کتاب داستانی و رمان به منصه ظهور و بروز برساند از اهمیت برخوردار است؛ چرا که به داستان‌های این حوزه تشخص می‌دهد؛ رویکردی که شاید بتوان گفت در آثار این حوزه طی روزگار کنونی کمتر مشاهده می‌شود.

نوآوری به عنوان آنچه که در ابتدای یادداشت به آن اشاره شد، از دیگر موضوعات و رویکردهای مغفول مانده در عرصه دفاع مقدس است. اغلب نویسندگان و منتقدان عرصه دفاع مقدس به این موضوع اعتقاد دارند که بسیاری از داستان‌ها در قالب رئالیستی و واقع‌گرایانه نوشته شده‌اند یا از نظر سبک،‌ در قالب کلاسیک و مدرن به رشته تحریر درآمده‌اند. چنین رویکردهایی در 30 سال گذشته با استقبال روبرو بود و مخاطب را تحت تاثیر خود قرار می‌داد؛ در عین حال این رویکردها در روزگار کنونی اثرگذار نیستند و شاید بهتر باشد نگارندگان و خالقان اثر در این دوره زمانی از شکل‌ها و فرم‌های نوین در عرصه داستان بهره بگیرند.

مسئولان و منتقدان بارها نسبت به بهره‌گیری از خلاقیت در عرصه دفاع مقدس تاکید داشته‌اند که متاسفانه این موضوع کمتر در این حوزه مورد توجه واقع شده است. البته نمی‌توان تلاش‌هایی که در این عرصه انجام شده است را به طور کلی نادیده گرفت. برای مثال کتاب «اسم شوهر من تهران است» اثری از زهره شعبانی است که در عین حال که رویکرد اجتماعی دارد، با نوآوری همراه است.

از دیگر آثاری که رویکرد نوآوری و خلاقیت توسط نویسنده مورد توجه قرار گرفته است، «سنگ یحیی» نوشته خسرو عباسی است. همچنین رمان «لم یزرع» اثر محمدرضا بایرامی را می‌توان در شمار این گونه آثار جای داد که تازگی، نوآوری و خلاقیت را با خود به همراه دارد.

در عین حال باید به این موضوع اشاره کرد که همه آنچه که نویسندگان زبردست و پیشکسوتان عرصه ادبیات دفاع مقدس بیان می‌کنند و آنچه در قالب نشست‌های مختلف در قالب نقد و بررسی بیان می‌شود،‌ در صورتی راه‌گشای این عرصه خواهد بود که نویسندگان به آنها توجه نشان دهند و بتوانند با به کارگیری عناصر مناسب این حوزه، پرهیز از تکرار روش‌ها و شیوه‌های مختلفی که اکنون در حوزه دفاع مقدس به کار گرفته می‌شود و از آن سو، استفاده از خلاقیت در این حوزه، آثار فاخر و ارزنده‌ای را روانه بازار نشر کنند.

آزاده غلامی/ خبرنگار ایکنا

انتهای پیام