محققِ طباطبایی؛ کتابشناس برجسته و حافظ آثار شیعی
گروه معارف ــ سیدعبدالعزیز طباطبایی یزدی مشهور به محققِ طباطبایی، محقق و کتابشناس برجسته ایرانی، یکی از فعال‌ترین محققان حوزه متون کهن در احیای آثار شیعی بود که پس از ۶۶ سال عمر با برکت در هفتم بهمن سال ۱۳۷۴ دار فانی را وداع گفت و در حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد.
آیتالله سیدعبدالعزیز طباطبایی، ۲۱ جمادی‌الثانی ۱۳۴۸ق برابر با چهارم آبان ۱۳۰۸ش در خانواده‌ای علمی و ریشه‌دار در نجف اشرف به دنیا آمد. پدرش نوه دختری و مادرش نوه پسری فقیه بزرگ شیعه، آیتالله العظمی سیدمحمدکاظم طباطبایی‌یزدی، صاحب کتاب عروة‌الوثقی بود. خاندان سیدیزدی یکی از خاندان‌های مشهوری بودند که در حوزه علمیه نجف و فقاهت شیعه نقش مؤثری داشتند.
دوره کودکی
محقق طباطبایی دوران کودکی خود را در چنین خانواده‌ای میان کتاب و کتابخانه و مدرسه گذراند و طبیعتاً استعداد این کودک خردسال با چنین شرایطی پرورش پیدا می‌کرد. دوستان ایام کودکی وی، اذعان می‌کنند که او از همان سالها متین و کم صحبت و بی تکلف بود.
محقق طباطبایی هشت ساله بود که مادرش را از دست داد، مادر او زن پاکدامن و خوش اخلاق و مؤمنی بود که از طرف پدر نوه آیتالله العظمی سیدمحمدکاظم یزدی و از طرف مادر نوه شیخ انصاری رحمة‌الله علیه بود. فقدان مادر در این سن کم، وابستگی او را به پدر بیشتر می‌کند. پدرش آیتالله سیدجواد طباطبایی، دانشمندی پارسا و باتقوا بود و در پرورش دینی فرزند، تلاش فراوان داشت.
محقق طباطبایی گاهی با علاقه فراوان از شب‌هایی که در مسجد تا به صبح کلمه به کلمه همپای پدر ختم قرآن می‌کرد یاد می‌کند. متأسفانه روزگار به این ایام فرصت چندانی نداد و محقق طباطبایی در همان سنین نوجوانی پدر را نیز از دست می‌دهد.
او که در نوجوانی وارد تحصیلات حوزوی شده بود، با فقدان پدر، حجره مدرسه را از دست نمی‌دهد و خود را وقف مدرسه و کتاب و درس و بحث می‌کند. در این زمان وجود استادان برجسته حوزه علمیه نجف در همه سطوح، مشوق تلاش وی در مطالعه بیشتر و رسیدن به درجات بالای علمی می‌شود.
استادان
سیدابوالقاسم خویی، سیدعبدالهادی شیرازی، سیدعلی علامه فانی اصفهانی، شیخ عبدالحسین رشتی، شیخ مجتبی لنکرانی، عبدالحسین امینی صاحب الغدیر، آقابزرگ تهرانی صاحب الذریعة، سیدعبدالاعلی سبزواری، صدرا بادکوبی، ذبیح‌الله قوچانی، محمدعلی اردوبادی، سیدعبدالجلیل بن عبدالحی طباطبائی یزدی، سیدهاشم حسینی‌تهرانی، میرزا حسن نبوی خراسانی از استادان ایشان بودند.
محقق طباطبایی در سال ۱۳۲۹ش ازدواج می‌کند. همسر وی، فرزند آیتالله حاج سید اسدالله طباطبایی یزدی آخرین پسر آیتالله العظمی سید محمدکاظم یزدی بود. مرحوم سیداسدالله طباطبایی مدیر و مؤسس مدرسه ثانی سیدیزدی بود و با رفتاری عالمانه و خلقی کریم ـ که زبانزد خاص و عام بود ـ فعالیتهای علمی و اجتماعی خاندان صاحب عروه را ادامه می‌داد.
سالها مجاهدت در کتابشناسی و نسخ خطی
محقق طباطبایی در طی تحصیلات خود با کتاب‌ها و مصادر علوم اسلامی آشنا می‌شود و با گرایش شدیدی که در شناخت منابع و رجال داشت غرق دنیای کتابشناسی و نسخ خطی می‌شود. تابستان هر سال با سفر به ایران، به کتابخانه‌های خصوصی و عمومی مراجعه می‌کند و ضمن مطالعات فراوان یادداشت‌های زیادی تهیه می‌کند. در سه سفر حج نیز در کتابخانه‌های مکه و مدینه نسخ خطی نفیسی را می‌بیند و برخی از آنها را به طور کامل استنساخ می‌کند. همچنین در تابستان سال ۱۳۴۲ش از عراق به سوریه و لبنان سفر می‌کند و در یک اقامت سه ماهه، در کتابخانه‌های ظاهریه، مجمع علمی دمشق، کتابخانه اوقاف حلب و کتابخانه دانشگاه آمریکایی بیروت مطالعات زیادی انجام می‌دهد و به گفته خود ایشان، در این سفر با دیدن این کتابخانه‌ها دنیای تازه‌ای به روی وی گشوده می‌شود.
ویژگی‌های اخلاقی
همه کسانی که با محقق طباطبایی آشنایی داشتند به صفای روح او و خلوص و ارادت ایشان به مقام شامخ اهل بیت عصمت و طهارت(ع) و همچنین تبحّر و تخصّص او در کتابشناسی شیعه، اذعان دارند. از خصوصیات بارز او سخاوت در کمک به پژوهشگران و شاگردان بود که همه کسانی که از او استفاده کرده‌اند، به این خصیصه اشاره می‌کنند.
تأليفات
آثار ايشان را مى‌توان به هفت بخش تقسيم كرد:
الف) آثارى كه در تكميل تأليفات استادشان علامه تهرانى تأليف نمودند مثل مستدرك الذريعه ، اضواء على الذريعه ، مهذّب الذريعه ، معجم اعلام الشيعه ، تعليقات على طبقات اعلام الشيعه و تنظيم و تصحيح نقباء البشر.
ب) آثارى كه در تكميل تأليفات استادشان علامه امينى تأليف کردند مانند على ضفاف الغدير در تكمله الغدير و انباء السماء برزية كربلا در تكميل سيرتنا و سنتنا.
ج) تحقيق و تصحيح آثار بزرگان مانند فهرست منتجب الدين، الاربعون المنتقى من مناقب المرتضى، عقدالدرر فى اخبار المهدى المنتظر، مقتل اميرالمؤمنين(ع) از ابن ابى دنيا، مناقب اميرالمؤمنين(ع) از احمدبن حنبل، ترجمه اميرالمؤمنين(ع) از تاريخ دمشق، ترجمه امام حسن و امام حسين(ع) از طبقات ابن سعد و…
د) فهرست نُسَخ خطى
مانند فهرست كتابخانه اميرالمؤمنين(ع) در نجف اشرف، فهرست نسخ خطى آستان قدس رضوى، فهرست نسخ كتابخانه علامه طباطبايى در شيراز، فهرست نسخ كتابخانه سيدمحمدعلى قاضى طباطبايى در تبريز، فهرست نسخ كتابخانه فراز عبدالقادر گيلانى در بغداد، فهرست نسخ كتابخانه ثقة‌الاسلام در تبريز و…
ه ) كتابنامهها
از جمله اهل البيت فى مكتبة العربية، الغدير فى التراث الاسلامى، حياة الشيخ المفيد، مكتبة العلامة الحلّى، فى رحاب نهج‌البلاغه، مخطوطات اللغة العربيه، فهرست تصانيف كراجكى و…
و) يادداشتها و مطالب منتخب از كتابخانهها كه در سفرهاى ايشان تنظيم شده است مانند نتايج الاسفار، قيد الاوابد و جمع الشوارد، فهرست نسخه هاى منتخبه از كتابخانه‌هاى تركيه، فهرست نسخ خطى منتخب از حجاز، فهرست نسخ منتخب از كتابخانه‌هاى تبريز و…
ز) ساير آثار
مثل الحسين(ع) والسنة، المهدى(ع) فى السنة النبوية، حياة الشيخ يوسف بحرانى، شخصيت علمى و مشايخ شيخ طوسى و...
وفات
آیتالله طباطبایی سرانجام پس از ۶۶ سال عمر با برکت در هفتم بهمن سال ۱۳۷۴ش برابر با ۷ رمضان ۱۴۱۶ق به سبب مشکل قلبی و ریوی دار فانی را وداع گفت و در حرم حضرت معصومه دفن شد.
منابع
پایگاه جامع تاریخ معاصر ایران
کتاب شناخت سیره معصومان
گردآوری از اعظم‌السادات میرجلیلی
انتهای پیام
