از بلبشوی رسانه‌ای تا شبهه‌ای به نام باج‌گیری
گروه اجتماعی ــ «اخلاق‌مداری» از الزامات فعالیت رسانه است و یک رسانه باید ابزاری برای گسترش اخلاق در جامعه باشد که متأسفانه با وجود گستردگی آن امروزه کمتر مورد توجه واقع شده است.
«اخلاق‌مداری» از الزامات فعالیت رسانه است و رسانه باید ابزاری برای گسترش اخلاق در جامعه باشد که متأسفانه با وجود گستردگی آن کمتر مورد توجه واقع شده است، در واقع اخلاق رسانه‌ای یکی از موضوعاتی است که جامعه هر از چندگاهی که از درگیری‌ها و ناملایمات رسانه‌ای به ستوه می‌آید، به سراغ آن می‌رود.
ایکنا یزد در گزارشی برای تبیین این موضوع در جامعه رسانه‌ای به‌ویژه رسانه‌های استان یزد، ارزیابی وضعیت اخلاق بین رسانه‌های استان و همچنین نقش فضای مجازی در این زمینه با داود پاک طینت، مدرس دانشگاه و دانشجوی دکترای تخصصی علوم ارتباطات و علی صالحی، مدیرکل روابط‌عمومی استانداری یزد به گفت‌وگو نشست.
داود پاک‌طینت، مدرس دانشگاه در گفت‌وگو با ایکنا یزد، با اشاره به اینکه اخلاق رسانه‌ای، هنجارها و قواعدی است که فعالان رسانه باید داوطلبانه و صرفاً بر اساس فطرت درونی و قضاوت وجدان رعایت کنند، اظهار کرد: در واقع یک خبرنگار و فرد رسانه‌ای باید مبنای انجام هر فعالیت رسانه‌ای را بر اساس ندای فطرت و قضاوت وجدان بداند و در اینجا یعنی در اخلاق رسانه‌ای دیگر الزام بیرونی برای شخص وجود ندارد بدین معنا که پای قانون در میان نیست.
تحقق اخلاق رسانه‌ای در گرو تحقق معیارهای آن
وی اختیاری و داوطلبانه بودن توجه به ندای فطرت و وجدان را از معیارهای اخلاق رسانه‌ای دانست و افزود: فعالیت‌های رسانه‌ای اگر در چارچوب این معیارها صورت پذیرد، اخلاق رسانه‌ای محقق شده است.
مدرس دوره‌های آموزشی تخصصی رسانه و روابط عمومی با اشاره به اینکه جوامع دارای هنجارها و ارزش‌های خاص خود هستند، افزود: هنجار، رفتار برآمده از ارزش است و خبرنگاری که در یک جامعه قلم می‌زند و تولید محتوا می‌کند، قطعاً باید هنجارهای جامعه را مد نظر داشته باشد.
پاک‌طینت ادامه داد: خبرنگار باید شاخص‌های مهمی از جمله اینکه به چه چیزی می‌پردازد یا روش پرداختن به آن و ضرورت بررسی آن را مد نظر داشته باشد.
خبرنگار تافته جدا بافته از جامعه نیست
وی در پاسخ به سؤالی در خصوص ارزیابی از جامعه رسانه‌ای به‌ویژه رسانه‌های استان در زمینه اخلاق رسانه‌ای گفت: من یک خبرنگار را تافته جدا بافته از جامعه نمی‌دانم؛ چرا که اگر در جامعه رسانه‌ای بعضاً از بی‌اخلاقی گله‌مند باشیم، این فرد آینه‌ای از جامعه است.
پاک‌طینت افزود: شاید بخشی از ارزش‌های اخلاقی جامعه کم‌‌رنگ شده اما نمی‌توان خبرنگار را جدا از جامعه و جامعه را مبرا از این مسائل بدانیم ولی نکته‌ای که هست اینکه خبرنگار به خاطر ذات کارش که رسانه در اختیار دارد و در چشم مردم است و نوشته‌هایش در جامعه دیده و مطالبش شنیده می‌شود باید رعایت مسائل اخلاق حرفه‌ای را بیش از دیگران مدنظر داشته باشد؛ چرا که فعالیت وی مستقیم و غیرمستقیم در جامعه اثرگذار است.
لطفا عینک خود را از روی خبرنگار بردارید
وی که خود صاحب امتیاز و مدیرمسئول رسانه است می‌گوید: شخصاً معتقدم به افرادی که از فضای رسانه‌ای بعضاً گلایه‌مند هستند و عدم رعایت اخلاق را عنوان می‌کنند، باید گفت لطفاً عینک خود را از روی خبرنگار بردارید و به سمت جامعه نگاه کنید که چگونه پیش می‌رود و چقدر اخلاق را رعایت می‌کند؛ چرا که خبرنگار آینه‌ای از جامعه است.
پاک‌طینت با اشاره به وضعیت استان یزد گفت: بر می‌گردم به حرف اول که در اخلاق رسانه‌ای بحث ارزش‌ها و هنجارهای جامعه مطرح شد، یزد استان دارالعباده و از قدیم به امانتداری و صداقت شهره است طبیعتاً جامعه اگر از یک روزنامه‌نگار یزدی دروغی بشنود یا از او افشاگری را ببیند که مبنی بر عدم رعایت امانتداری بوده قطعاً برای جامعه یزد مورد پذیرش نیست؛ چرا که خبرنگار باید بر اساس هنجارها و ارزش‌ها حرکت کند و صداقت و امانتداری از هنجارهای جامعه یزد بوده و جامعه توقع دارد، رعایت شود.
وی ادامه داد: یزد به یک شهر مذهبی و مدعی اخلاق‌مداری معروف است و خبرنگاران این دیار باید اخلاق را رعایت و در چارچوب ارزش‌ها و هنجارها حرکت کنند.
یک کالا تا خریدار نداشته باشد تولید نمی‌شود
این مدرس دانشگاه با اشاره به ارائه راهکار برای بهترشدن وضعیت موجود بیان کرد: یک کالا تا خریدار نداشته باشد تولید نمی‌شود و اگر عده‌ای با تخریب و بی‌اخلاقی پیش می‌روند، بدین معنا است که عده‌ای در جامعه تخریب و بی‌اخلاقی را می‌پسندند و اگر مردم و مخاطبان به حرکت غیراخلاقی روی خوش نشان دهند و از مطالب هنجارشکنان استقبال نکنند و مخاطب‌شان کاهش یابد قطعاً آنان نیز در تولید محتوای غیراخلاقی تجدید نظر می‌کنند و محتواهای هنجارشکن و غیراخلاقی کاهش می‌یابد.
وی ادامه داد: تا زمانی که در یک جامعه بازار دروغ، تهمت، تخریب و ترور شخصیت، بزرگ‌نمایی کاذب و پایمال کردن حقوق افراد داغ باشد و افکار عمومی پذیرای آن باشد، این روند از طرف خبرنگاران و نویسندگان هنجارشکن نیز ادامه خواهد یافت.
پاک‌طینت با اشاره به نقش فضای مجازی در اخلاق رسانه‌ای گفت: فضای مجازی به علت مجازی بودن آن، توهم یا احساس کاذبی مبنی بر دیده نشدن در افراد تولید کننده محتوا ایجاد می‌کند که آن‌ها یک احساس امنیت البته از نوع کاذب درون خود احساس می‌کنند، این احساس امنیت کاذب باعث می‌شود تا بی‌پرواتر و راحت‌تر سخن بگویند.
لزوم سوادرسانه‌ای در فضای مجازی
وی افزود: افراد فعال در فضای مجازی اگر سواد رسانه‌ای کافی را نداشته باشند دچار این توهم و احساس کاذب دیده نشدن می‌شوند و از حمله به شخصیت‌ها و آبروی مردم پرهیز نمی‌کنند و در نهایت چارچوب‌های اخلاقی متزلزل و رعایت آن ضعیف‌تر می‌شود؛ لذا هر قدر سواد رسانه‌ای تولید کننده محتوای رسانه‌ای افزایش یابد، درک او از تأثیر تولیدات و نوشته‌هایش افزایش می‌یابد و قطعاً دقت و حساسیت او را نسبت به آنچه تولید می‌کند، افزایش می‌دهد.
رعایت مرز انصاف؛ اولین شرط رعایت اخلاق رسانه‌ای
علی صالحی، مدیرکل روابط‌عمومی استانداری یزد نیز در گفت‌وگو با ایکنا یزد، اخلاق رسانه‌ای را این‌گونه تعریف می‌کند: اخلاق تعریف مبسوط و جامعی دارد و اولین شرط رعایت اخلاق در حوزه رسانه، رعایت مرز انصاف است.
وی ادامه داد: انسان در نگارش نقدها و مسائل مورد نظر انصاف را رعایت و کاملاً عادلانه در خصوص افراد قضاوت می‌کند و نگاه منصفانه را در نگاهی که نسبت به افراد جامعه دارد، جاری خواهد کرد.
صالحی افزود: دیگر شرط این حوزه، رعایت ادب است اگر چه ادب در دل اخلاق قرار می‌گیرد، ادب در نگارش، ادب در تحلیل رویدادها و رفتارهای افراد هم می‌تواند پذیرش مطلب را برای مخاطب قابل قبول‌تر و هم تلطیف‌کننده فضا باشد.
وی گفت: در فضای کنونی اجتماع ما، شاید اخلاق مقوله‌ی دیگری را در حوزه رسانه در بر گیرد مثل پرهیز از نا امیدکردن افراد در جامعه، پرهیز از سیاه‌نمایی و رعایت مصالح نظام که می‌تواند در این حوزه از زمان در اخلاق قرار گیرد و با درنظر گرفتن همه شرایط اقدام به نقد و بررسی کند.
اخلاق رسانه‌ای؛ نیازمند نگاهی آسیب‌شناسانه
وی با اشاره به ارزیابی وضعیت رسانه‌ها در زمینه اخلاق رسانه‌ای به‌ویژه رسانه‌های استان یزد بیان کرد: در حوزه اخلاق رسانه‌ای نیازمند یک نگاه آسیب‌شناسانه هستیم، در حوزه رسانه‌های یزد گاهی دیده می‌شود که در موارد مختلف چه در رسانه مکتوب چه در رسانه مجازی از مرز انصاف خارج می‌شود و جانب‌دارانه به مسائل پرداخته و رعایت ادب صورت نمی‌گیرد و به سمت توهین و افترا می‌رود، حتی قبل از اینکه مسئله از فرد مورد نظر پرس‌وجو و سؤال شود.
صالحی افزود: قاعدتاً یکی از مسائلی که اسلام برای آن ارزش و احترام بالایی قائل است، آبروی افراد است و گاهی دیده می‌شود به سادگی با آبروی افراد در حوزه رسانه بازی می‌شود و و این برای خانواده فرد و جایگاه وی در اجتماع تبعات بسیار سنگینی دارد که شاید سال‌ها ماندگار باشد.
هیچ مورد مستدلی مبنی بر باج‌گیری دریافت نکرده‌ایم
مدیرکل روابط عمومی استانداری یزد با اشاره به اینکه در یزد با شبهه‌ای به نام باج‌گیری روبه‌رو هستیم، گفت: من تا این لحظه هیچ مورد مستدلی مبنی بر باج‌گیری فردی از فضای رسانه‌ای استان دریافت نکرده‌ام.
وی با اشاره به اینکه اگر از باج‌گیری به سمت باج‌دهی نگاه را تغییر دهیم این سؤال مطرح می‌شود که چرا باج داده می‌شود و در ابتدا باید به این موضوع پرداخته شود، بیان کرد: موضوع باج‌گیری باید به اصحاب رسانه سپرده شود که این مشکل را جامعه خود حل کنند و اما باج‌دهی به چند مسئله بر می‌گردد.
صالحی ادامه داد: ضعف مدیران می‌تواند علت باج‌دهی باشد؛ چرا که مدیر در خود ضعف‌هایی می‌بییند که می‌خواهد این ضعف‌ها دیده نشود و باج می‌دهد که ابن اتفاق رخ ندهد؛ لذا باید مدیران لایق و شایسته انتخاب تا درگیر این مسئله نشوند.
وی حمایت مدیران بالادستی را از دیگر موارد باج‌دهی دانست و گفت: گاهی مدیران از این بیم دارند که به‌واسطه نگارش منفی یا یک نقد منفی مدیر بالادستی جایگاه وی را تنزل داده و این باعث می‌شود به سمتی پیش روند که با باج دادن که البته فقط در زمینه مالی مطرح نیست، به نوعی سرپوش گذاشته شود.
حذف باج‌گیری در گرو حذف باج‌دهی
مدیرکل روابط عمومی استانداری یزد بیان کرد: بنده معتقدم یک فضای نظام‌مند و شایسته‌سالارانه در انتصاب مدیران و حمایت قاطع مدیران بالادستی از مدیران زیر دست و زیر مجموعه موضوعی به نام باج‌دهی را حذف و با حذف باج‌دهی، باج‌گیری حذف خواهد شد.
صالحی نقش فضای مجازی در این زمینه را یادآور شد و گفت: آموزه‌های دینی و ایرانی ما، این گونه به ما آموزش داده که جواب بدی با بدی داده نشود قاعدتاً اخلاق جزء نیکوهای برجسته و رسالت‌های قطعی انسان مسلمان است و حتی اگر فردی به هر شکل مرز اخلاق را رعایت نکرد این مجوز داده نمی‌شود که من هم به نوعی این اقدام را انجام دهم.
وی در پاسخ به انجام اقدامات روابط‌عمومی استانداری در این زمینه بیان کرد: روابط‌عمومی استانداری در سال‌های گذشته با یک تنزل جایگاه در جغرافیای اطلاع‌رسانی روبه‌رو شده و این مسئله یک مسئله خود خواسته‌ای نبوده به این نحو که با گسترش فضای مجازی و دسترسی آزادتر مردم به عرصه‌های اطلاع‌رسانی امکان مدیریت فضای اطلاع‌رسانی برای نهادهای اطلاع‌رسانی کننده در حوزه دولتی کاهش پیدا کرده است.
روابط‌عمومی استانداری؛ بخشی از پازل اطلاع‌رسانی استان
صالحی افزود: امروز روابط‌عمومی استانداری مدیریت‌کننده جغرافیای اطلاع‌رسانی استان نیست بلکه بخشی از پازل اطلاع‌رسانی استان محسوب می‌شود بدین نحو که انتظار اینکه روابط‌عمومی استانداری مدیریت‌کننده فضای اطلاع‌رسانی در عرصه مجازی باشد انتظار بی‌موردی است هم به لحاظ شرایط اجتماعی هم به مقدورات و مقرراتی که روابط‌عمومی استانداری با آن روبه‌رو است.
وی ادامه داد: البته سعی شده تا آن جا که می‌تواند چند عامل را مورد نظر قرار دهد که رعایت آزادی بیان از آن جمله است، اگرچه در کلام زیاد به کار می‌رود، گاهی می‌بینیم که افرادی که خود بارها دم از آزادی بیان می‌زنند وقتی انتقادی به آن‌ها می‌شود بلافاصله به بستن فضا تمایل پیدا می‌کنند و این خود یک آسیب است که ما سعی کردیم در این مدت به رغم همه تهمت‌ها و گاها افتراهایی که گاها ناجوانمردانه به مدیریت ارشد استان بوده، فضا را باز نگه داریم و حتی از کوچک‌ترین تماس‌ها که مطلبی حذف شود، خودداری کردیم که آسیبی به این آزادی و این نگرش آزادی بیان وارد نشود.
مدیرکل روابط‌عمومی استانداری یزد افزود: همچنین در این حوزه مشورت با رسانه‌ها را مدنظر قرار داده و الگوهایی نیز در این عرصه تقویت و ارائه شد که از ذکر جزییات آن معذورم و البته نمونه‌هایی در فضای مجازی تقویت شده که در مسیر اخلاق رسانه فعالیت کند.
صالحی با اشاره به ارائه راهکار برای بهتر شدن وضعیت کنونی گفت: مهم‌ترین مسئله در اخلاق رسانه اختلافات صنفی جامعه خبرنگاری است، اگر افراد یکدیگر را قبول ندارند و نمی‌پذیرند و برای حذف هم دست به هر کاری می‌زنند و فضای نامناسبی رقم زده‌اند خود یک آسیب است؛ چرا که رسانه‌ها الگویی هستند برای شکل‌دهی اجتماع خود.
جامعه خبرنگاری استان یزد در شرایط خوبی نیست
وی ادامه داد: متأسفانه جامعه خبرنگاری استان یزد در شرایط خوبی به لجاظ انسجام و همبستگی بسر نمی‌برد اگر چه در ظاهر یکدیگر را تأیید می‌کنند، اما در خفا آنچه می‌بینیم فضای بلبشو و سوءظن و سوء تفاهم بین نخبگان جامعه خبرنگاری چه در مجازی چه در مکتوب دیده می‌شود.
صالحی گفت: اگر به سمت حل این مشکل تلاش کنیم، می‌توانیم در حوزه اخلاق رسانه گام‌های مؤثرتر و مهم‌تری برداریم و البته این اقدام از وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.
وی ادامه داد: گاهی دیده می‌شود که این گونه مسائل به حوزه روابط‌عمومی استانداری ارجاع می‌دهند در حالی که وظیفه وزارت کشور ساماندهی جامعه خبرنگاری نیست و این وظیفه را باید در محل خود جست و آن جایی نیست جز ورارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که ساختارش و فرایندش برای این کار تعریف شده و در این راستا فعالیت دارد.
صالحی بیان کرد: اخیرا با انتقال دبیر شورای اطلاع رسانی از روابط‌عمومی به اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی قدرت این نهاد برای اعمال دیدگاه‌ها چندین برابر شده است که می‌تواند در این زمینه نیز اقدام کند.
گزارش: اعظم‌السادات میرجلیلی
