نگاهی به حوزه‌های اخلاقی در سیستم آموزشی ژاپن
گروه بین‌الملل ــ جامعه ژاپن را مردمی مؤدب تشکیل می‌دهند و حداقل می‌توان گفت که بیشتر جامعه افرادی مؤدب هستند و برخورد با یک ژاپنی بی‌ادب و گستاخ به ندرت اتفاق می‌افتد.
به گزارش ایکنا؛ در کنار بسیاری از موضوعاتی که در ژاپن مورد توجه بوده و هست و همواره در الگوبرداری از فرهنگ‌ها و تمدن‌ها در مورد کشوری مانند ژاپن بسیار بارز و قابل توجه است. سیستم آموزشی و نظام تعلیم و تربیت در این کشور اعم از ساختار، جایگاه، روش‌ها، بازخوردها و ... است و البته در کنار برخی نقدها، در مجموع مورد اقبال و پذیرش جدی است.
در اینجا تلاش شده است علی‌رغم ابعاد متنوعی که سیستم آموزشی در ژاپن دارد، نگاهی هر چند گذرا به بخشی از این سیستم در حوزه اصول تربیتی و اخلاقی داشته باشیم.
کودک یک جواهر است
آموزش در ژاپن بر مبنای این باور استوار شده که «کودک یک جواهر است». این یک اصل و باور قدیمی در ژاپن است که از قرون وسطی الهام گرفته شده است. این باور دیرینه موجب بروز پدیده‌ای به نام اوجوکن (O-Juken)[1] در ژاپن شده که در واقع سبک ویژه‌ای از زندگی است. «O» در اوجوکن پیشوندی است که برای «ادب» به کار می‌رود و Juken به معنی «گذراندن آزمون ورودی» است.
در واقع، عبارت «O –Juken» به معنای تلاش‌های مشتاقانه برای آماده شدن برای گذراندن آزمون ورودی است. در نگاه اول به نظر می‌رسد آمادگی برای آزمون ورودی منحصر به مقاطع دبیرستان و دانشگاهی است، در حالی که باور عمیق به آموزش و با اعتقاد به ارزش بی بدیل کودکان، اوجوکن را به دوره های آموزشی پیش‌دبستانی و حتی مهدهای کودک در ژاپن تسری داده و نوع ویژه‌ای از اجوکن مختص به آماده‌سازی کودکان زیر 6 سال برای گذراندن موفقیت‌آمیز و ورود به پیش‌دبستانی‌های ممتاز و معروف نیز رواج دارد.
آموزش گستره‌ای وسیع از اصول رفتار مؤدبانه
جامعه ژاپن را مردمی مؤدب تشکیل می‌دهند و حداقل می‌توان گفت که بیشتر جامعه افرادی مؤدب هستند. برخورد با یک ژاپنی بی‌ادب و گستاخ به ندرت اتفاق می‌افتد. اصول رفتاری بسیار زیادی وجود دارد که رفتار مؤدبانه و بهنجار را از رفتار بی‌ادبانه و گستاخانه متمایز می‌کند. اکثریت جامعه ژاپن خود را موظف می‌دانند که از هنجارها و اصول رفتار مؤدبانه تبعیت کنند. اصول و هنجارهای رفتار پسندیده در ژاپن بسیار گسترده است. گستردگی این اصول را می‌توان در زبان ژاپنی تشخیص داد که شامل گستره وسیعی از کلمات مؤدبانه و رسمی را شامل می‌شود که هنگام صحبت باید رعایت شود.
آنچه در جامعه و میان مردم پسندیده است و انتظار می‌رود که همه طبق آن رفتار کنند، اصول رفتار مؤدبانه و رسمی است. کاربرد زبان و رفتار غیررسمی تنها در میان دوستان نزدیک و افراد خانواده قابل قبول است. ارشدیت از نظر سن و مقام نیز عاملی تعیین‌کننده در رفتار پسندیده است.
ژاپنی‌ها عموماً نوع خاصی از رفتار و گفتار مؤدبانه و رسمی را نزد افراد ارشد به کار می‌گیرند و بی‌توجهی به آن اصول نزد فرد کوچک‌تر از لحاظ سنی و یا مقام ارشد در محیط کاری، گستاخی پنداشته می‌شود. مردم جامعه به ندرت صدای خود را بالا می‌برند (حداقل در مکان‌های عمومی غالبا اینگونه مشاهده می‌شود ). بر هم زدن صف انتظار و انجام هرگونه عملی که منجر به اذیت دیگران شود، رفتار مغرورانه و لاابالی نیز به ندرت دیده می‌شود.
پوزش‌خواهی بسیار در گفتار و رفتار ژاپنی رایج است و آنها برای پوزش‌خواهی از دیگران خجالت نمی‌کشند. رواج غالب رفتار مؤدبانه به اندازه‌ای است که برخورد با رفتار نابهنجار و بی‌ادبانه فرد را شگفت‌زده می‌کند. یکی از اصول رفتاری بسیار قابل توجه ژاپنی‌ها، انضباط کم‌نظیری است که در میان مردم وجود دارد. در ژاپن نظم و انضباط بسیار حائز اهمیت است و تأکید زیادی روی آن می‌شود، به گونه‌ای که آموزش آن از سنین بسیار کم صورت می‌گیرد. به همین دلیل است که آموزش اصول انضباطی از کودکی آغاز شده و حساسیت زیادی برای اجرای آنها از سوی کودکان است.
القای اصالت جمع به کودکان
کودکان در رده سنی نوزاد تا چهارده ساله، حدود 16 میلیون و 200 هزار نفر، معادل تقریباً 12.8 % جمعیت جامعه 126 میلیون نفری ژاپن را تشکیل می‌دهند.
آنها در نظام آموزش و پرورش ژاپن قبل از هرچیز می‌آموزند که چگونه عضوی از جامعه ژاپن باشند. اصالت جمع از ویژگی‌های خاص جامعه این کشور است که نه تنها از لحاظ وجهه اجتماعی بلکه برای بقا نیز ضروری است. به همین دلیل است که کودکان از هر گروهی که بدان تعلق دارند، در خانواده، مدرسه و یا حتی گروه ورزشی، انضباط و تعهدی را که از آنها انتظار می‌رود، فرامی‌گیرند تا به عضوی حمایت‌گر و مسئولیت‌پذیر تبدیل شوند و خانواده، مدرسه و مردم همگی نقش مهمی را در آموزش قوانین و هنجارهای اجتماعی به کودکان ایفا می‌کنند.
همانطور که قبلاً اشاره شد، هویت گروهی و اصالت جمع از ویژگی‌های جامعه ژاپن است. کودک از نخستین سال‌های زندگی خود می‌آموزد که لازمه موفقیت به عضویت درآمدن در گروه و هماهنگ‌شدن با جمع است. تأکید ژاپنی‌ها بر فعالیت گروهی از محیط خانواده فراتر رفته و در هر جنبه‌ای از زندگی آنها خودش را نشان می‌دهد. زندگی هر ژاپنی در یک گروه متمرکز است و خروج از چنین ساختاری، چه مدرسه، چه کار و یا بازی، برای یک ژاپنی در واقع به معنای وجود نداشتن است. یعنی فرد در جمع معنا پیدا می‌کند. ذوب شدن در گروه و همراهی با دیگران، نه تنها از لحاظ اجتماعی حائز اهمیت است بلکه برای بقا ضروری است.
ضرب‌المثلی در زبان ژاپنی وجود دارد که می‌گوید: «ناخنی که از میان بقیه بلند شود، زخمی می‌شود.» مضمون این ضرب‌المثل این است که عدم هماهنگی با جمع، واکنش جمع و ضربه‌پذیری را در پی دارد. به عبارت دیگر اگر کسی متمایز باشد مجبور به مطابقت با گروه است. این ضرب‌المثل به منظور تشویق افراد برای انطباق با جمع به کار می‌رود. عبارت «آمائه» اساسی‌ترین مفهوم برای درک تأکید و اهمیت گروه در ژاپن است.
به دیگران با محبت نگاه کن
این مفهوم بر باورهای فردی، رفتاری و همچنین ساختار اجتماعی حاکم است. به معنای واقعی کلمه بر «به دیگران با محبت نگاه کن» و وابستگی عمیق اجتماعی دلالت دارد.
کودکان ژاپنی از سنین پایین یاد می‌گیرند که نسبت به یکدیگر و گروهی که به آن تعلق دارند، وفادار (متعهد)، مسئول و وابسته باشند. در واقع، واژه ژاپنی کوجین شوگی (kojin-shugi) [2] که برای فردگرایی به کار می‌رود، دلالت منفی بر خودخواهی دارد تا اعتماد به نفس.
ژاپنی ها در طول زندگی خود به تأیید و رضایت گروه وابسته هستند. شخصیت آنها تابع شخصیتی است که به آن وابسته هستند. طرد شدن و رها شدن یکی از ویرانگر‌ترین تهدیدها برای ژاپنی‌هاست. به دلیل وجود تأکید فرهنگی بر اقتدار (قدرت) گروه، ژاپنی‌ها خواسته‌ها و نیازهای گروه را بر خواسته‌ها و نیازهای فردی خود مقدم قرار می‌دهد و عدم هماهنگی با جمع، نوعی طغیان و یاغی‌گری تلقی می‌شود.
اگرچه آسیب‌شناسی روش‌های آموزشی و تربیتی ژاپنی در چارچوب این نوشتار قرار ندارد، اما این نکته قابل ذکر است که به عقیده برخی، تأکید مفرط نظام آموزشی ژاپن بر هماهنگی کامل کودک با جمع، آسیب‌ها و تبعات منفی خاص خود را به دنبال دارد از جمله انگیزه کودک را برای خلاقیت و سبقت از دیگران، که در چنین فرهنگی می‌تواند به معنای تفاوت با جمع و بی‌انضباطی باشد، از بین می‌برد.
برنامه‌های پرورشی مدارس
هنگامی که کودک ژاپنی وارد مدرسه ابتدایی می شود، با مجموعه ای جدید از انتظارات و توقعات مواجه می‌شود. کودک ژاپنی با ورود به مدرسه باید انتظاراتی را برآورده کند که می‌توان آنها را در محورهای زیر خلاصه کرد:
کودک باید در تلاش و کوشش ممارست ورزد. کوشش مستمر در زبان ژاپنی گامبارو (Gambaro)[3] نامیده می‌شود.
کودک باید قلب مهربانی داشته باشد. (yasashii)
کودک باید سالم و قوی باشد. (jobu na)
کودک باید در تحصیل سختکوش باشد. (susunde benkyo)
از یک نگاه دیگر وظیفه مدرسه در وهله نخست آموزش و تربیت کودکانی با خصوصیات زیر است:
کودکانی با مهارت‌های چندگانه، اخلاق‌مدار و با قدرت جسمانی تا بتوانند به درستی تصمیم بگیرند و تفکر خلاقانه داشته باشند.
کودکانی مهربان که با جامعه همبستگی و منافع مشترک داشته باشند.
برنامه‌های مبتنی بر اصالت جمعی و اصول اخلاقی
آموزش شهروندی از مدارس ابتدایی آغاز می‌شود. مدارس ژاپنی از سال 1958 اصول اخلاقی و هنجارهای اجتماعی لازم برای تبدیل‌شدن به یک شهروند مسئولیت‌پذیر و متعهد را به دانش‌آموزان آموزش می‌دهند.
آموزش اصول اخلاقی نه تنها نقش مهمی در کمک به کودکان برای ساختن زندگی بهتری برای خود ایفا کرده؛ بلکه توسعه پايدار دولت و جامعه ژاپن را نیز تضمین می‌کند.
اساس آموزش شهروندی که در مدارس ژاپن تدریس می‌شود از سه اصل آموزش اخلاقی، مطالعات اجتماعی و آموزش‌های ویژه تشکیل می شود. واضح است که تربیت شهروندانی فعال، بخش مهمی از دیدگاه رسمی کشور را نسبت به آنچه هدف تحصیل است، بیان می‌کند.
بنابر گزارش شورای اصلاحات استانداردهای برنامه درسی ملی، هدف آموزش مدارس ابتدایی تعلیم و تربیت کودکان برای بنانهادن یک زندگی اجتماعی سالم فردی و همچنین گروهی به عنوان عضوی از جامعه، اعلام کرده است.
برنامه درسی مدارس ابتدایی ژاپن برای جامعه‌پذیری و آموزش شهروندی کودک طراحی شده است. وزارت آموزش و پرورش ژاپن اهدافی را برای آموزش ابتدایی اصول اخلاقی و اجتماعی که متمرکز بر پیشرفت کودک است، معین کرده است. برای مثال، در برنامه درسی آموزش اخلاق در مدارس ژاپنی، کودک یادمی‌گیرد که « به آزادی همه احترام گذارد و در برابر فعالیت‌های خود مسئول باشد.»
چهار حوزه برنامه آموزش اخلاق
برنامه آموزش اصول اخلاقی در مدارس ژاپن به چهار حوزه آموزشی تقسیم می شود. این چهار حوزه عبارت‌اند از: خودآگاهی، روابط با دیگر افراد، روابط با گروه‌ها و جامعه و در نهایت روابط با طبیعت و جهان.
چهار هدف عمده برنامه درسی اصول اخلاقی آموزش سخت‌کوشی، استقامت، توانایی تصمیم‌گیری برای انجام کارهای دشوار و تعهد به دانش‌آموزان است. برنامه درسی مطالعات اجتماعی به منظور کمک به بالا‌بردن آگاهی کودکان در رابطه با شهروندی در یک جامعه دموکراتیک و صلح‌آمیز طراحی شده است. واحدهای درسی مطالعات اجتماعی ابتدایی نیز شامل جامعه، خانواده، اخلاق کاری، همکاری در جامعه و میراث فرهنگی و اجتماعی ملی است.
جدول زیر واحدهای درسی آموزش اصول اخلاقی در مدارس ابتدایی ژاپن بر اساس چهار حوزه اخلاقی را نشان می دهد.
یک دانش‌آموز به سرعت می‌آموزد که مدرسه از وی چه انتظاراتی دارد. فلسفه مدرسه، قوانین کلاس درس، تعامل معلم و دانش‌آموز و برنامه درسی ملی، همگی برای کمک به رشد ذهنی و درک مسئولیت‌های وی طراحی شده‌اند.
میلاد دلفان، رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در ژاپن
انتهای پیام
سلام. ضمن تشکر، لطفا به جای تمجیدهای بدون مدرک، توضیحات بیشتری در مورد سیستم آموزش اخلاق در مقاطع تحصیلی مختلف و دانشگاه های ژاپن بدهید. 
