امیرچقماق یا امیرچخماق / شکل‌گیری مسجد از خاک کربلا

بی‌بی فاطمه خاتون ملقب به ستی فاطمه، فرزند امیرمحمد، همسر امیرجلال الدین چقماق شامی و از عالمان دینی سده نهم هجری قمری است. وی از زنان بزرگوار روزگار خود بود و به احسان و پاکدامنی شهرت داشت. بی‌بی فاطمه خاتون به یاری همسرش به ساخت بناهای عام‌المنفعه پرداخت که از جمله آنها می‌توان به تأسیس مسجد جامع امیرچقماق در سال 841 هجری قمری، آرامگاه ستی فاطمه، ساخت گرمابه، خانقاه، رباط، کاروانسرا، حفر چندین حلقه چاه و..اشاره  کرد. وی پس از درگذشت در نزدیکی مسجد امیرچقماق در بنایی که خود ساخته بود و به آرامگاه ستی فاطمه شهرت داشت، به خاک سپرده شد. آرامگاه ستی فاطمه در کوچه‌ای در قسمت شمالی میدان امیرچقماق یزد واقع شده است.

الگوی دست‌یافتنی برای زنان 

مراسمی در راستای نکوداشت این بانوی بزرگوار و نیکوکار یزدی با حضور جمعی از مسئولان استان در محل سالن اجتماعات حضرت رقیه(س) یزد برگزار شد.

زهره امیرچقماقی، یکی از نوادگان امیرچقماق حاکم یزد در این مراسم اظهار کرد: بی‌بی فاطمه خاتون ملقب به «ستی فاطمه» وجودش و آثار به جای‌مانده از وی، نقش مهمی در تمدن کهن یزد و جهانی‌شدن آن داشته است.

وی ادامه داد: یکی از عرصه‌هایی که زنان نقش مهم و کلیدی در آن داشته و دارند، وقف است و بخش عظیمی از این موقوفات متعلق به زنانی است که در دوره‌های مختلف تاریخی با انگیزه تقرب به احدیت بخشی از اموال خود را در امور خیر وقف کرده‌اند و در تاریخ ایران نام زنان زیادی را می‌شنویم که در کنار همسران خود در آبادی شهر و کشور نقش مهمی داشتند.

امیرچقماقی گفت: بی‌بی فاطمه خاتون همسر امیر جلال‌الدین امیرچقماق شامی حاکم یزد، یکی از زنانی بود که اگرچه نام وی در تاریخ ایران نیامده، اما در یزد و آبادانی آن نام او ماندگار است.

وی افزوذ: این زن نیکوکار به لحاظ شهرت، نفوذ و اعتبار در یزد شخصیتی چون خواهرش گوهرشاد آقا همسر سلطان شاهرخ تیموری داشته و امیرچقماق و همسرش نقش مهمی در آبادانی یزد در زمان سلطان شاهرخ تیموری داشته‌اند.

احداث سه مسجد در سه استان

امیرچقماقی اظهار کرد: به یاد دارم وقتی بچه بودم پدرم تعریف می‌کرد بانو فاطمه ستی، خواهرش گوهرشاد آقا و خواهر دیگرش سه مسجد در یزد، مشهد و تبریز احداث کردند؛ مساجدی که در دیارشان ماندگار هستند.

وی ادامه داد: بی‌بی قاطمه خاتون از بانوان قرن نهم هجری در یزد به حساب می‌آید و همسر امیر جلال‌الدین امیرچقماق شامی حاکم یزد در عصر تیموری بود و همچون خواهرش به احداث بنای عام‌المنفعه همچون مجموعه امیرچقماق دست زد و در زمزه بانوان فعال نیک‌اندیش قرار گرفت.

امیرچقماقی با اشاره به اینکه امیرچقماق و همسرش با علاقه به یزد، نقش مهمی در رشد و شکوفایی شهر ایفا کردند گفت: این بانو زن مؤمنی بوده که ارادت خاضی به اهل بیت(ع) داشت به نحوی که در کاشی‌کاری‌های مسجد جامع امیرچقماق نام حضرت علی(ع) و دیگر معصومان منقوش است.

شکل‌گیری مسجد امیرچقماق

این نواده حاکم یزد بیان کرد: در جامع مفیدی نقل شده بی‌بی فاطمه خاتون خاک کربلای معلی را به دارالعباده منتقل کرد و آجر و کاشی مسجد از آن خاک پاک شکل گرفت.

وی ادامه داد: شباهت‌های زیادی بین مسجد گوهرشاد و امیرچقماق یزد وجود دارد و این مسجد بیشتر برای رفاه حال کاروان‌هایی ساخته شده که بعد از بسته شدن دروازه‌های بیرون حصارهای شهر، مردم در آن اتراق کرده و به همین دلیل تزیینات کمتری دارد و امیرچقماق در قدیم در بیرون از شهر قرار گرفته بوده و هم اکنون در داخل شهر و مرکز آن قراردارد.

امیرچقماقی با اشاره به اینکه نماز جماعت به صورت تمام وقت در این مسجد اقامه می‌شود گفت: خوشبختانه با تولیت جدید مرمت‌هایی صورت گرفته است.

وقفیات امیرچقماق و همسرش

وی با اشاره به اینکه مشارکت زنان یزدی در وقفیات از قدیم تاکنون چشمگیر بوده و است اظهار کرد: می‌توان از وقفیات این بانو و همسرش؛ مجموعه امیرچقماق، از آثار منحصر به فرد که معرف و نشان شهر جهانی یزد است، را نام برد.

امیرچقماقی؛ خانقاه، زورخانه، آب انبار، حمام، میدان، تکیه، کاروانسرا، بازارچه حاجی قنبر، بقعه ستی فاطمه را از جمله موقوفات این بانو و همسرش برشمرد و افزود: عواید این موقوفات برای سکونت تمام مسلمین علی الخصوص سادات و فقرای مومن و همچین بزرزگان دینی هنگام سفر به یزد صرف می‌شده است.

وی ادامه داد: همچنین زمین‌های زراعی در احمد آباد اردکان، ده محمد طبس، مهریز و تفت است که همراه آنها قطعا قنات و چشمه‌هایی بوده که به مرور زمان خشک شده و اثری از آنها به دلیل بی توجهی متولیان امر نمانده است.

اشتباه لفظی مردم و نهادها در عنوان «امیرچقماق»

این نواده امیرچقماق و بانو ستی فاطمه گفت: مدفن این بانو در مجارورت امیرچقماق واقع شده و از نظر شکل ظاهری گنبد منحصر به فرد است و در زمان خود این بانو ساخته شده به نحوی که درآمد آسیاب شیخداد را وقف بر آرامگاه کرده است.

وی بر گرامیداشت و نکوداشت بزرگان تاریخ یزد تاکید کرد و گفت: امیرچقماقی ضمن تقدیر و تشکر از برگزار کنندگان این مراسم در راستای نکوداشت این بانوی خیر و نیک اندیش با اشاره به برگزاری اولین یادواره و بزرگداشت این بانو به همت آستان قدس رضوی و با همکاری دانشگاه آژاد گفت: به عنوان یکی از نوادگان این بانوی بزرگ از نهادهای متولی در این نکوداشت کمال تشکر را دارم

وی همچنین از انتشار وقف‌نامه امیرچقماق و بانو ستی فاطمه توسط میرزا محمد کاظمینی تشکر و تقدیر کرد.

نقش تاثیرگذار ستی فاطمه در آبادانی یزد

فاطمه دانش یزدی، مدیرکل اموربانوان و خانواده استانداری یزد نیز در این مراسم گفت: بانو ستی فاطمه نقش مهمی در بحث آبادانی یزد داشت و به نقش و جایگاه ایشان در تاریخ یزد کمتر پرداخته شده است؛ لذا باید در این زمینه تلاش بیشتری از سوی نهادهای استان صورت گیرد.

وی ادامه داد: بی‌بی فاطمه خاتون ملقب به ستی، از القابی بوده که برای بانوان اشراف و بزرگ حاکمیت اعطا می‌شده است . این بانو فرزند امیرشمس الدین محمد نقش تاثیرگذاری در آبادانی و حرکت‌هایی در حوزه‌های مختلف روزگار خود داشت.

نگاه اجتماعی و اقتصادی ستی فاطمه

دانش‌یزدی حیات اجتماعی این بانو در روزگار خویش را موثر دانست و افزود: امیرچقماق و بانوستی فاطمه 30 سال حاکم یزد بودند و در این زمان حکومت و سیاست گذاری را با توجه به اینکه همسرش در جنگ سپری می‌کرد، بر عهده این بانو و با فرزندانش در راستای آبادانی حرکت‌هایی ایجاد کردند لذا باید زنی با سیاست و ندبیر باشد تا حکومت را به دست گیرد و اداره کند.

وی نگاه اقتصادی این بانو را بی نظیر دانست و بیان کرد: احداث حجره‌ها و بازارهاو ... در این دوره از جمله مواردی است که باعث رونق اقتصادی شد به نحوی که بازار بزرگ با 90 دکان توسط داروغه امیرچقماق شاهی احداث می‌شود و حیات اقتصادی و شریان اقتصادی یزد در آن دوره می‌شود.

مدیرکل اموربانوان و خانواده استانداری یزد گفت: در منابع تاریخ و وقف یزد عدالت، برابری و شفافیت سازی این بانوی بزرگوار عنوان شده و در مورد حیات زندگی فردی او نامی برده نشده و این نشان از نقش موثر وی در روزگار خویش را دارد.

دانش با اشاره به اینکه بانو ستی فاطمه جریان سازی در یزد شکل داد و به عنوان یک زن نقش تاثیرگذاری در درگیر کردن همسر و خانواده خود برای امور جامعه را داشت و یک اتحاد و همدلی و هم بستگی بین مرم و جامعه ایجاد کرد.

وی ادامه داد: بانو ستی فاطمه، یک مدل اقتصادی کامل و رفتار اجتماعی کامل بود و می‌تواند الگوی بسیار خوبی در نظام رفتاری اجتماعی،  اقتصادی و سیاسی جامعه باشد.

نمایشی از مدیریت و توانایی

ونوس عامری، عضو شورای اسلامی شهر یزد نیز در این مراسم گفت: بانو ستی فاطمه در یزد نمایشی از مدیریت و توانایی از خود بروز داد و نقش زنان در تاریخ را مؤثر و ماندگار کرد.

وی با اشاره به اینکه زنان مثل یک مادر در صلح و آرامش جامعه را مادرانه اداره می کردند و در زمینه‌های مختلف صنعتی، کشاورزی و.. در کنار مردان زحماتی را متحمل و در جامعه نقش‌آفرینی می‌کردند.

عامری با اشاره به اینکه اسلام زمینه رشد و شکوفایی و امنیت زنان را فراهم کرد گفت: پس از انقلاب فضای امن برای زنان به وجود آمد و زنان فرصت را غنیمت شمرده و وارد این عرصه‌ها شدند و هر کدام ستارگان آسمان ایران هستند و این جدای از وظیفه مادری نیست.

وی گفت: ابتدایی‌ترین نقش هر زنی نقش مادری است و این نقش‌ها هیچ تضادی با وظیفه‌گران قدر مادری ندارد چرا که بدون مردان، زنان موفق نبوده و بدون زنان مردان موفق نخواهند بود.