سیره امیرمؤمنان(ع) در جمع و تدوین قرآن

به گزارش ایکنا، لاله افتخاری، استاد دانشگاه شاهد، در یادداشتی اختصاصی، ضمن تبیین چهره و سیره قرآنی امیرمؤمنان(ع) به بررسی اقدامات حضرت در جمع و تدوین قرآن پرداخت. متن این یادداشت به این شرح است؛ 

چهره و سیره قرآنی امام علی(ع) را می‌توان از چند زاویه بررسی کرد: 

۱- در دوران حیات پیامبر: در این دوره امام(ع) قرآن را می‌نوشتند، قرآن را حفظ می‌کردند، قرآن را می‌آموختند و قرآن را کامل می‌کردند.

۲- بعد از رحلت پیامبر(ص)، امام(ع) هم قرآن خودشان را داشتند و هم قرآنی را که پیامبر(ص) فرمودند،  قرآنی را که پیامبر(ص) دستور به جمعش را دادند، ترجیح دادند و جمع کردند.

۳- در زمان خلافت: علامه عسگری می‌گوید: وقتی امام علی(ع) در سال 35 تا 40 هجری خلافت را به دست گرفتند، با این که در خلافتشان با پیچیدگی‌هایی از جمله شرایط طبقاتی، ویژه خواری‌ها، تفکیک عرب و عجم، برتری برخی افراد بر دیگران و برتری قومی و قبیله‌ای و ...... رو به رو بودند و جامعه اسلامی از زمان پیامبر و سیره ایشان فاصله گرفته و جامعه‌ای ملتهب بود و در طول خلافت کوتاهشان با سه جنگ بزرگ روبه رو می‌شوند، ولی در عین حال جامعه گسترده آن را روز را حفظ و اداره کردند.

و اما ذکر چند نکته: اول اینکه قرآن امام علی(ع) چیزی بیشتر از نص کتاب وحی قرآنی داشت؛ بخشی از وحی بیانی نیز در آن بود. به همین دلیل خلفا از جمله عمر نمی‌توانست آن را برتابد.

دوم آنکه امام علی افضل از آن بودند که صرفا به جمع قرآن بپردازند؛ جمع قرآن ارزش است اما ایشان خود، قرآن ناطق بودند.

و سوم اینکه ابوبکر امام علی را به خاطر اینکه به جمع قرآن مشغول است، تشویق کرد و گفت که این کار، کار خوبی است.

چهارم: پس از رحلت پیامبر، مردم احساس بی نیازی می‌کردند چون دستشان پُر بود و مصحف را داشتند. صحابه و بقیه افراد حاضر در مسجد النبی در روز جمعه پس از رحلت پیامبر نیز اظهار بی نیازی کردند و به تبع عمر گفتند حسبنا کتاب الله. پس جامعه در آن زمان مصحف را در اختیار داشت. حال ابوبکر چه چیزی را می‌خواست جمع کند؟.

برای ایام نزدیک به زمان رحلت پیامبر(ص)، دو نسخه قرآن گردآوری شده مطرح است:

۱- وقتی آیات نازل می‌شد، صحابه آن را می‌نوشتند و یک نسخه از آن را نزد پیامبر می‌گذاشتند (یک نسخه کامل از آیات قرآن، همراه با توضیح و تفسیری که پیامبر برای صحابه بیان کرده بودند، در نزد پیامبر و در منزل ایشان وجود داشت).

۲- به موازات آن قرآن، مصحف امام علی(ع) نیز وجود داشت که در آن مصحف، علاوه برآیات، شرح و تاویل و تفسیری که پیامبر به صورت خصوصی به امام علی(ع) بیان کرده بودند، به صورت کامل وجود داشت.

به نظر می‌رسد در آن زمان، دو قرآن به صورت کامل وجود داشت. یک قرآن که حاوی تفصیل و توضیح بسیار زیاد بود و نزد امام علی(ع) قرار داشت و یک قرآن که حاوی تفصیل و توضیح کمتری بود که صحابه آن را نوشته و نزد پیامبر(ص) گذاشته بودند. این همان است که پیامبر به امام علی(ع) می‌فرمایند که: قرآن پشت رختخواب من است، آن را جمع کن (به هم بدوز). بعد از رحلت پیامبر، امام علی(ع) آن را در پارچه‌ای می‌پیچد و با خود می‌برد و می‌گوید ردا بر دوش نگیرم تا آنکه قرآن را جمع کنم (آن را به هم می‌دوزد و به اصطلاح شیرازه می‌کند)؛ طبق نقل تاریخ، آن را از روز سه‌شنبه تا جمعه جمع می‌کند.

امام علی(ع) پس از انجام این کار، آن قرآن را در روز جمعه به همراه غلامشان، بار شتر می‌کنند و به مسجد می‌برند و قرآن را عرضه می‌کنند و می‌گویند این کتاب خداست برای اینکه دچار انحراف و گمراهی نشوید. عمر می‌گوید حسبنا کتاب الله؛ کتاب خدا برای ما کفایت می‌کند. امام علی(ع) فرمودند: بعد از این، آن را نخواهید دید. نقل است که هم این مصحف و هم مصحف امام علی(ع)، به ائمه(ع) دیگر ارث رسید و بعضاً گفته می‌شود که مطالب این مصحف و مصحف امام علی(ع)، توسط ائمه(ع) بعدی در اختیار مردم گذاشته می‌شد؛ چون ائمه(ع) آن قرآن‌ها را در اختیار داشتند. مطالبی که ائمه(ع) بیان می‌کردند، در کتب تفسیری شیعه نیز بیان شده است. بخشی از مطالب نیز چون به عنوان ارث امامت است، در زمان ظهور حضرت مهدی(عج) بیان خواهد شد.

نقل است که قرآن حضرت مهدی(عج) کما اُنزِلَ است؛ مطالبش به همان گونه‌ای است که نازل شده و کاملا وحی قرآنی و وحی بیانی را دارد و نه تغییری در آن هست و نه کاستی. بعضی از این سخن استفاده کرده و می‌گویند، پس قرآنی که اکنون موجود است تحریف شده و شیعه قائل به تحریف است و منتظر است تا امام مهدی(عج) بیاید و قرآن تحریف نشده را بیاورد که این یک باور و برداشت اشتباهی است.