«کنته»؛ سیاسی‌ترین لباس آفریقا و نماد ضد نژادپرستی و غرب‌گرایی

محسن معارفی، عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) العالمیه و مدیر گروه مطالعات آفریقای این دانشگاه در یادداشتی اختصاصی برای ایکنا نوشت: هفته گذشته، چهارشنبه 6 اسفند ماه، سفیر کشور غنا جناب آقای اریک اووسو بواتنگ (Eric Owusu-Boateng) استوارنامه‌اش را به رئیس جمهور کشورمان آقای دکتر روحانی تقدیم کرد. پوشش سفیر غنا در این دیدار مورد توجه بسیاری از پایگاه‌های خبری و کاربران شبکه‌های اجتماعی قرار گرفت. برخی آن را «پوشش عجیب»، «لباس جالب»، «لباسی شبیه حوله و پتو» و حتی «پوشش نیمه برهنه» نامیدند و از اینکه سفیر غنا این لباس بومی به همراه دمپایی را برای یک دیدار رسمی انتخاب کرده است، انتقاد کردند. افراد ناآگاهی بودند که این پوشش بومی را نشانه‌ای از تقاوت‌های بسیار زیاد دو کشور ایران و غنا دانستند و اینکه بعید است دو کشور حرف مشترک و منافع مشترک چندانی با یکدیگر داشته باشند.

البته در این میان کسانی بودند که از سر انصاف، پوشش سفیر را یک پوشش سنتی دانستند که سفیر خواسته به وسیله آن فرهنگ کشورش را به نمایش بگذارد و به این سبب انتخاب سفیر را قابل احترام دانستند. لکن مسئله بسیار فراتر از این بود. مسئله‌ای که برای فهم آن باید این پوشش را بیشتر شناخت. به خصوص اینکه سفیر محترم غنا، اریک اووسو بواتنگ علاوه بر سوابق دیپلماتیک، دارای تحصیلات دانشگاهی از دانشگاه علم و تکنولوژی کوام انکروما «Knust» ـ (Kwame Nkrumah University) غناست و 8 دی ماه امسال در دیدار با جناب آقای دکتر ظریف، وزیر خارجه محترم کشورمان با کت و شلوار نسخه‌ای از استوارنامه خود را تقدیم وزیر کرده بود.

محسن معارفی، نگارنده مطلب

توضیح اینکه چرا سفیر غنا در مهمترین دیدارش این پارچه را که به آن کنته (Kente) می‌گویند، انتخاب کرد، در سه محور زیر دنبال می‌کنیم.

1. اهمیت پوشش به عنوان یک نماد در آفریقا

در فرهنگ آفریقا، نمادها و سمبل‌ها جایگاه والایی دارند و فرهنگ غنی آفریقا مشحون است از آمیخته‌های هنری و نمادهای زیبایی شناختی که در آن برانگیختن احساسات و شور و کسب لذت درونی از اهمیت و اولویت زیادی برخوردار است. «نمادها» ارتباط وثیقی با مفاهیم عمیق و والا دارد و به گرمی پیام را منتقل می‌کند و بینش‌ها، گرایش‌ها و خواسته‌ها را ملموس می‌کنند. چنانچه وقتی در ماه محرم الحرام در عزای سید و سالار شهیدان علیه السلام لباس مشکی می‌پوشیم، به عشق و علاقه خود به امام حسین (ع) و یاران باوفایش گرمی خاصی می‌بخشیم؛ اعلام وفاداری می‎کنیم و روابط اجتماعی مؤمنانه خود را با دیگران تسهیل می‌کنیم. لباس هر کس مانند پرچمی است که هر کس بر در خانه‌اش نصب کرده است و تا حدود زیادی هویت و اعتقادات شخص را بیان می‎کند. رنگ‌ها و طرح‌های به کار رفته در لباس و زمان و مکان پوشیده شدن آن همه می‌تواند زبان گویایی از ایده‌های والا و مفاهیم پیچیده باشد که القای آن به مخاطب به طور سمبولیک در فرهنگ آفریقایی بسیار لذت بخش است. بین مردم آکان (از قدیمی‌ترین قبایل آفریقایی غرب آفریقا که ساکن کشور غنای امروز هستند) آمیختن ترکیب طرح‌ها و رنگ‌ها در هر موقعیتی بسیار مهم است و ظرافت‎های زیادی دارد مثلا رنگ لباس مراسم تدفین و عزاداری باید مشکی، قرمز یا قهوه‌ای باشد و البته اگر فرد متوفی بسیار پیر باشد، رنگ انتخابی سفید خواهد بود چرا که معتقدند وقت آن بوده است که مرده به خانه‌اش در آن دنیا برود.

2. کنته؛ یک لباس اصیل سنتی

در کشور غنا پارچه‌ها و لباس‌های زیادی هستند که به لباس سنتی معروفند. کنته (Kente)، اسموک (Smock)، داشیکی (Dashiki)، کبه (Kaba)، گونجا (Gunja)، آگبادا (Agbada) و فوگو (Fugo) از آن جمله‌اند. لکن لباس سنتی ملی و رسمی غنا دو لباس کنته و اسموک است. اسموک معمولا لباس سنتی شمال غنا است و رئیس جمهuور سابق غنا، آقای جان درامانی ماهاما، در دیدارش با رئیس‌جمهور کشورمان آقای روحانی در تاریخ  25 بهمن 1394 لباس اسموک پوشیده بود. کنته لباس سنتی جنوب غنا است که جناب سفیر در دیدار هفته گذشته پوشیده بود. کنته اصیل سنتی از ابریشم و پنبه توسط بافندگان سنتی بافته می‌شود و بسیار گران‌قیمت است. این پارچه مخصوص پادشاهان آکان و قوم آشانتی در غنا بوده است که صرفا در مراسم بسیار مهم پادشاهی می‌پوشیدند. البته امروزه بسیاری از چیف‌ها (خان‌های محلی) نیز در فستیوال‌ها و جشنواره‌های محلی و رسمی مثل مراسم دانش‌آموختگی کنته می‌پوشند. کنته نمادی‌ترین پارچه غنا است و هر طرح و رنگ آن نام و معنای مخصوص خودش را دارد.

مراسم تحلیف «نانا آکوفو آدو» رئیس جمهور کنونی غنا با پوشش کنته

رنگ سیاه نماد انرژی معنوی به خصوص از روح اجداد و نیاکان است، رنگ آبی نماد صلح و دوستی و عشق، رنگ قرمز نماد فداکاری و مرگ، رنگ زرد نشان قدرت و شکوه و زیبایی و ... است. در افسانه‌های عامیانه غنا گفته می‌شود که فناوری بافت این پارچه را عنکبوت افسانه‌ای آنانسی (Anansi) به دو نفر غنایی آموخته است. آنانسی تقریبا مهمترین شخصیت افسانه‌های غنا است که علی‌رغم ضعف در جسمش، همواره به خاطر ذکاوت و حیله‌گری و خلاقیت حریف را شکست می‌دهد و داستان‌های او به خصوص برای بردگان سیاه آفریقایی در آمریکا و کارائیب که همواره در موضع ضعف بوده‌اند، بسیار الهام بخش و شیرین بوده است؛ چرا که به کودکان یاد می‌دهد که علیرغم ضعف در ظاهر می‌توان همچنان پیروز و خوشبخت زیست. کنته نشانه و میراثی گرانبها از فرهنگ گذشته غنا است که حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد. در زیر کنته صرفا یک زیرپوش و یا آستین کوتاه پوشیده می‌شود. آنکس که دل در گرو سنت دارد، در مهمترین مراسم‌ها، با پوشیدن کنته به هویت آفریقایی خود افتخار می‌کند و آن را بر پوشش‌های وارداتی و غربی ترجیح می‌دهد. البته این همه داستان درباره پوشیدن کنته نیست و کنته پیامی سیاسی را نیز در دل خود دارد.

3. کنته؛ سیاسی‌ترین پوشش آفریقا

کشور غنا، اولین کشور زیرصحرای آفریقایی است که استقلال خود را در سال 1957 با تلاش‌های دکتر کوام انکروما به دست آورد. انکروما در مراسم استقلال غنا، کنته می‌پوشید. یک سال بعد از کسب استقلال در دیدارش با رئیس جمهور وقت آمریکا، آیزنهاور، در سال 1958 در کاخ سفید کنته پوشید. تقریبا تمام رؤسای جمهور غنا در مراسم تحلیف ریاست جمهوری، کنته پوشیده‌اند. چند ماه قبل که رئیس جمهور کنونی غنا، آقای نانا آدو دانکوا آکوفو-آدو، برای برای دومین بار رئیس حمهور شد و در مراسم تحلیف کت و شلوار پوشید، بسیار مورد انتقاد قرار گرفت. ارزشمندترین هدیه‌ای که دولتمردان به رؤسای جمهور میهمان می‌دهند کنته است و انتظار دارند که آن را به احترام فرهنگ آفریقایی بپوشند.

پوشش سنتی «اسموک» جان درامانی ماهاما، رئیس‌جمهور سابق غنا در دیدار با روحانی

بُعد بین‌المللی کنته که با جنبش‌های استقلال طلبانه کشورهای آفریقایی آغاز شده بود، با جنبش‌های حقوق مدنی آمریکا به دیگر کشورهای مدرن نیز راه یافت. سالهاست که در مقابل سازمان ملل، پارچه کنته به عنوان احترام به ماهیت و هویت آفریقایی آویزان است. سیاه پوستان معترض به نژادپرستی یک نوار شال مانند از پارچه کنته طراحی کرده‌اند که در مراسم مختلف از آن استفاده می‌کنند. فارغ‌التحصیلان جوان آفریقایی در مراسم فارغ‌التحصیلی خود در کشورهای مختلف شال کنته به گردنشان آویزان می‌کنند. استفاده از کنته به عنوان نشانی از هویت و نژاد آفریقایی و اعتراض به نژادپرستی آنقدر در مراسم فارغ‌التحصیلی فراگیر شده است که معترض به نژادپرستی و معتقد به برابری و برادری همه انسان‌هاست. در سال گذشته بعد از مرگ جرج فلوید، سیاه‌پوست مظلوم آفریقایی که زیر پاهای پلیس خشن آمریکایی خفه شد، سران حزب دموکرات از جمله نانسی پلوسی، رئیس کنگره، شال کنته به گردنشان آویختند و به نشانه اعتراض علیه نژادپرستی سیستماتیک در آمریکا زانو زدند.

کنته در حال حاضر به سیاسی‌ترین پوشش آفریقایی تبدیل شده است که سفیر غنا، اریک اووسو بواتنگ آن را برای مهمترین دیدار خود برگزید تا نقطه شروع فعالیت خودش را با اعلام هم‌سویی با سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران به خصوص سیاست استکبارستیزی و نژادپرستی اعلام کند و پیام برادری و مساوات و پیگیری نفع متقابل دو ملت ایران و غنا را به گرمی اعلام کند.  ما مردم ایران نیز این همدلی را ارج نهاده و به او به زبان سنتی غنایی خوش آمد می‌گوییم: «اکوابا (Akwaaba) جناب سفیر».

تنظیم گزارش: زهرا نوکانی