«محمد ابولیله»؛ از ترجمه قرآن به انگلیسی تا فعالیت پژوهشی اسلامی در اکستر

به گزارش ایکنا به نقل از البوصلة، محمد ابولیله، نویسنده و مترجم قرآن تازه درگذشته مصر در سال 1951 حفظ قرآن را در مکتبخانه و در جمع حافظان مدرسه روستای محل زندگی‌اش به پایان رساند و در 1956 به مرکز دینی ابتدایی قاهره در الازهر پیوست. او چهار فرزند داشت و با «نورشیف عبدالرحیم مصطفی رفعت» ازدواج کرد.

ابولیله در سال 1970 از دانشکده اصول دین دانشگاه الازهر فارغ‌التحصیل شد. از دانشگاه «اکستر» انگلیس دکترا گرفت و در سال 1984 موفق به دریافت دکترای تطبیق ادیان با موضوع «مسیحیت از دیدگاه اسلام» از دانشکده مطالعات انسانی دانشگاه اکستر شد.

این استاد دانشگاه بر بیش از صد پایان‌نامه در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا نظارت کرد و از 2001 تا 2007 استاد و رئیس گروه زبان‌ها و ترجمه دانشگاه الازهر بود و در 2005 در تأسیس واحد شریعت و حقوق به زبان انگلیسی در دانشگاه الازهر نقش داشت.

ریاست گروه مطالعات اسلامی به زبان انگلیسی در مرکز مطالعات اسلامی اسکندریه در 2004، ریاست گروه مطالعات اسلامی به زبان انگلیسی در دانشگاه آمریکایی قاهره از 2002 تا 2004، استاد مدعو دانشگاه «امام محمد بن سعود» عربستان، عضویت در هیئت اعزامی دانشگاه الازهر به بریتانیا برای تحصیل در مقطع دکترا از دیگر مسئولیت‌های این مترجم قرآن مصری است.

فعالیت ادبی و اجتماعی

محمد ابولیله دائماً برای شرکت در نشست‌ها و سمینارهایی که انجمن ادبیات مدرن مصر، باشگاه داستان‌سرایی، انجمن جغرافیا و کاخ فرهنگ «الغوری» این کشور تلاش می‌کرد و در دبیرستان در شعر و سخنوری مشهور و ملقب به «شاعر الازهر» بود.

او در همایش‌ها، اردوها و محافل جوانان نیز حضوری فعال داشت و برگزارکننده این برنامه‌ها بود، همچنین از نخستین کسانی بود که کلاس‌های تقویتی رایگان برای دانش‌آموزان روستایش برپا می‌کرد.

در سال 1970 نخستین کتاب او با نام «رمضان.. دنیا و دین» چاپ و در 1962 اولین قصیده او در برنامه «چراغ‌هایی در راه» رادیو «صوت العرب» پخش شد و عضو دفتر اجرایی اتحادیه دانشجویان مصر و سرپرست هیئت اعزامی این اتحادیه به یوگسلاوی، جمهوری چکسلواکی و اردن و سردبیر نشریه دانشجویان الازهر بود و در سمینار جهانی یاری ملت فلسطین در عمان شرکت کرد.

فعالیت علمی

محمد ابولیله، مبلغ و اندیشمند اسلامی معروف مصر و جهان اسلامی، عربی و غربی بود و در بسیاری از دانشگاه‌ها، سازمان‌ها، هیئت‌ها، انجمن‌ها و مراکز اسلامی اروپا، آمریکا و جهان اسلام و عرب سخنرانی کرد. نماینده الازهر در بسیاری از همایش‌ها و سمینارهای آکادمیک و دینی در جهان بود و در تأسیس مرکز اسلامی جنوب غربی بریتانیا و مدرسه آموزش زبان عربی اتاق بازرگانی عربی لندن نقش داشت و مدرسه آموزش زبان عربی را نیز تأسیس کرد.

او از طریق فعالیت در شورای عالی امور اسلامی و مجمع تحقیقات اسلامی الازهر بسیاری از ترجمه‌های قرآن را بازنگری کرد و درباره حدیث و سیره نبوی در مصر و عربستان قلم زد.

او گفت‌و‌گوهای زیادی با رسانه‌های سمعی و بصری و روزنامه‌های عربی و بین‌المللی داشت و دوره‌هایی برای تدریس شیوه‌های دعوت به اسلام به زبان انگلیسی برگزار و در آکادمی «ملک فهد» لندن به دو زبان انگلیسی و عربی، تدریس کرد.

محمد ابولیله در گفت‌و‌گو با پایگاه خبری «النبأ» مصر

او نویسنده و ویرایشگر روزنامه بین‌المللی «مسلمانان» در لندن و بنیانگذار و رئیس انجمن فرهنگی تعامل فرهنگی در مصر بود و عضویت در کمیته تصحیح چهره عرب‌ها و مسلمانان در کتاب‌های درسی اروپا و آمریکای وزارت آموزش عالی مصر، عضویت در هیئت تحریریه مجله «مطالعات قرآنی دانشگاه لندن» (S.O.I.S) از دیگر فعالیت‌های وی شمرده می‌شود.

تألیفات و کتب

محمد ابولیله کتب متنوعی به رشته تحریر درآورد که از آن جمله می‌توان به «بحران گفتمان دینی، زبان، هویت و جریانات مخالف»، «خوانشی نو از سوره یوسف»، «تبلیغ اسلام و مسائل معاصر»، «خوانشی جدید در اندیشه طه حسین»، «قرآن کریم از دیدگاه شرق‌شناسان»، «دین، روح و عقل»(انگلیسی)، «محمد(ص)؛ حقیقت و افترا در پاسخ به ماکسیم رودنسون، نویسنده یهودی ـ فرانسوی»، «تشویق به فضیلت و تهذیب اخلاق»، «قرآن و انجیل‌ها» به زبان انگلیسی، «اسلام و غرب؛ ریشه‌های تاریخی و پل‌های تمدنی» اشاره کرد.

وی همچنین صاحب پژوهش‌های متنوعی همچون «امنیت و تسامح در اسلام»، «تصحیح چهره اسلام در برنامه‌های درسی آمریکا»، «گفت‌و‌گوی دینی فرهنگی اسلام و غرب»، «اهتمام اسلام به کودکان و خانواده»(انگلیسی)، «گفت‌و‌گوی پیروان ادیان؛ دیدگاه اسلام»(انگلیسی)، «جایگاه زن در اسلام»، «نگاه اسلام به زن» (ارائه شده در همایش زن در واتیکان) و «امنیت و صلح از دیدگاه اسلام» بود که در نشست‌ها و کنفرانس‌های بین‌المللی آن‌ها را ارائه داد.

گفت‌و‌گویی که به یادگار ماند

محمد ابولیله در زمان حیات گفت‌و‌گویی مفصل با الوفد مصر داشت که در آن درباره وضعیت جهان اسلام سخن گفته و تأکید کرده بود جهان اسلام با صحنه‌ای تراژیک یا یک درام تراژیک مواجه است و با وجود برخورداری از امکانات مناسب، آن‌ها را به کار نگرفته و همچنان در درگیری و تفرقه به سر می‌برد و برای خیزشی نو نیازمند توکل بر خداوند است تا شاهد بیداری و وحدت جهان اسلام باشیم.

وی در پاسخ به این سؤال که «با توجه به گذراندن سالیان زیادی از زندگی در جوامع غربی آیا معتقدید مسلمانان خود مسئول انتشار افکار منفی در ذهن غربی‌ها هستند؟» گفته بود نمی‌توان این مسئله را منکر شد زیرا رفتار مسلمانان سبب داوری دیگران درباره اسلام شده است؛ وقتی بسیاری از سرزمین‌های اسلامی گرفتار اعمال خشونت‌آمیز، افراط‌گرایانه و تروریستی است، بسیاری از مسلمانان رفتار و تعاملات ناشایستی به دلیل عقب‌ماندگی، فقر و جهالت حاکم در برخی جوامع دارند و گروگان‌گیری و کشتار را از سوی گروه‌های افراط‌گرا شاهد هستیم، همه این‌ها سبب می‌شود که رسانه غربی سوء استفاده و بر چنین مسائلی تمرکز کند و آن را به اسلام ربط دهد، بنابراین تصحیح چهره اسلام باید از داخل جوامع اسلامی آغاز شود که در آن بسیاری از مسلمانان (به دلیل رفتارهای ناشایست) مسبب چنین افکار منفی درباره اسلام در ذهن غربی‌ها هستند.

محمد ابولیله در گفت‌و‌گو با الوفد مصر

این اندیشمند مصری در پاسخ به این سؤال که «در میان ادیان تنها اسلام به تروریسم متهم می‌شود و برخی مسلمانان را بدون استثنا تندرو می‌دانند، نظر شما چیست؟» بیان کرد: افراط‌گرایی محدود به دین مشخصی نمی‌شود، تروریسم دین ندارد و افراط‌گرایی از قدیم وجود داشته است، در چنین شرایطی باید علمای الازهر و اوقاف مصر برای تصحیح چهره اسلام و میانه‌روی تأکید شده در قرآن براساس آیه «وَكَذٰلِكَ جَعَلناكُم أُمَّةً وَسَطًا لِتَكونوا شُهَداءَ عَلَى النّاسِ:و بدين گونه شما را امتى ميانه قرار داديم تا بر مردم گواه باشيد»(آیه 143 بقره) عمل کنند، اکنون مسلمانان به تندروی و افراط‌گرایی متهم می‌شوند، چون در تبیین چهره صحیح اسلام برای غرب موفق نبوده‌اند و به همین دلیل متهم به تروریسم و افراط‌گرایی می‌شوند.

ضرورت تعامل مناسب مسلمانان در غرب

تعامل شایسته و رفتار مناسب اقلیت‌های اسلامی در غرب سبب می‌شود برداشت و احساس خوبی نسبت به اسلام وجود داشته باشد، همچنین پایبندی به آموزه‌های اسلام در عین احترام به آداب و سنت‌های جامعه محل زندگی، عامل جذب دیگران است.

محمد ابولیله در سفر به کوزوو

محمد ابولیله درباره راه‌های رویارویی با تردید در منابع اصیل اسلامی «قرآن و سنت» معتقد بود باید برنامه تأثیرگذار و پیشگیرانه‌ای در برابر توهین‌کنندگان به قرآن و سنت و میراث اسلامی تدوین کرد و رسانه‌های ارتباطی مدرن مانند اینترنت، شبکه‌های اجتماعی به ویژه فیس‌بوک و توئیتر را در این مسیر به کار گرفت، علمای الازهر نیز در این زمینه مسئول هستند و ما همچنین نیاز به تعداد بیشتری از علمای متخصص در این زمینه برای پاسخ به تردیدکنندگان قرآن و سنت داریم.

این مترجم قرآن، استاد دانشگاه، اندیشمند، شاعر و ادیب مصری پس از سال‌ها فعالیت علمی ـ پژوهشی به ویژه در حوزه قرآن و اسلام سرانجام در 30 می 2021 دیده از جهان فروبست و از خود میراثی بر جای گذاشت که جویندگان علم و معرفت از آن بهره فراوان خواهند برد.

ترجمه گزارش: زهرا نوکانی