زیارت سفر زمینی و زمانی نیست / جایگاه معنویت در سبک زندگی آینده

به گزارش خبرنگار ایکنا، کنگره زیارت، معنویت و اخلاق براساس بیانیه گام دوم انقلاب، امروز همزمان با دهه کرامت و با حضور اندیشمندان و تولیت‌های آستان‌های مقدس به صورت مجازی برگزار شد.

در ابتدای این کنگره و پس از قرائت پیام آیت‌الله جوادی آملی و سخنرانی حجت‌الاسلام نواب در خصوص جایگاه زیارت در ارتقای معنوی زائر، آیت‌الله سیدمحمد سعیدی، تولیت آستان حضرت معصومه(س) به شبهات مربوط به زیارت و ساخت ضریح بر روی حرم‌های مطهر پرداخت و در ادامه حجت‌الاسلام لطف‌الله دژکام، تولیت آستان حضرت شاهچراغ(ع) ضمن اعلام آمادگی خادمان این آستان برای همکاری بیشتر، پیگیری و انجام وظیفه در زمینه تحقق بیانیه گام دوم انقلاب در زمینه زیارت، معنویت و اخلاق، گفت: تبیین راهبرد ارتقای معنویت و اخلاق به عنوان یکی از ویژگی‌های انقلاب و حرکت اسلامی در قرن حاضر از سوی مقام معظم رهبری به خوبی در بیانیه گام دوم انقلاب مطرح شده است.

وی اضافه کرد: مقام معظم رهبری راهبرد را تبیین فرموده‌اند البته تمام بیانات ایشان در کتابی به نام معنویت و اخلاق نیز گردآمده که باید به آن مراجعه کرد. شاید اولین کار برای مجموعه ما این باشد که این راهبردها را به زبان‌های مختلف تدوین و در اختیار مجموعه مدیران، متولیان و مجریان عرصه زیارت قرار دهیم تا جهت‌گیری آنها مناسب با این راهبردها باشد.

حجت‌الاسلام دژکام قدم دوم تولیت‌های حرم‌های مطهر را تعیین استراتژی‌های کاربردی دانست و گفت: پس از اینکه آرمان خود را تبیین کردیم، باید اهداف قابل دسترسی خودمان را به عنوان استراتژی مشخص کنیم. اگر بخواهیم به تبیین این استراتژی‌ها بپردازیم، نظام مسائل زیارت در رابطه با اخلاق و معنویت باید تدوین شود. پس از اینکه استراتژی‌ها و نظام مسائل تبیین شد، نوبت به مدیران فرهنگی عتبات مقدسه و مجموعه‌هایی مثل سازمان حج و زیارت و ... می‌رسد که برنامه‌های خود را مطابق با راهبردهای کلان مشخص کنند.

وی ادامه داد: کار اساسی بعدی در ناحیه برنامه‌ها است که بایستی برنامه‌های زیارت خصوصاً در زمینه حج و اربعین ساماندهی شود. برنامه‌های این بخش‌ها هماهنگ با راهبرد رهبری و استراتژی‌های تولیت‌ها به وضوح ترسیم نشده است و امیدوارم این همایش به انجام این مسئله کمک کند و در نهایت مجموعه‌های بازرسی و نظارتی دستگاه‌ها باید یک برنامه ارزشیابی مناسب داشته باشند تا چک لیستی که در برابر خود می‌گذاریم، رسیدن به هدف را محقق کند.

دبیرخانه دائمی زیارت، معنویت و اخلاق براساس بیانیه گام دوم انقلاب تشکیل شود

حجت‌الاسلام دژکام خواستار تشکیل دبیرخانه دائمی برای این همایش شد تا در طول سال، مجموعه حرم‌های مطهر با هم در ارتباط باشند و چارچوب اقدام مدیریتی بر اساس بیانیه گام دوم مشخص شود و همه به وظایف خود عمل کنند.  

حجت‌الاسلام سیدمحمد ذوالفقاری، معاون امور بین‌الملل آستان قدس رضوی نیز در ادامه ضمن تأکید بر اهمیت زیارت متعالی، گفت: هنوز اصیل‌ترین، کارآمدترین و بی‌رقیب‌ترین سامانه فرهنگی دیروز و امروز جامعه ما زیارت است و زیارت جایگاه خود را به عنوان بی‌بدیل‌ترین سامانه جامعه حفظ کرده و ما وظیفه داریم بر آن بیفزاییم.

وی ادامه داد: با توجه به اهمیت زیارت و تأثیر متولیان بارگاه‌های اولیای خدا در زمینه‌سازی زیارتی توأم با معرفت، آرامش و آسایش برای زائر، باید جایگاه شایسته‌ای برای عتبات در گام دوم انقلاب تصور کنیم و برای آن نقش اساسی در نظر بگیریم. این اماکن همواره پناهگاه و مورد اقبال عموم جامعه بوده و هستند و امروز هم به عنوان قطب فرهنگی باید جایگاه خود را حفظ کند.

حجت‌الاسلام ذوالفقاری تصریح کرد: هادیان دینی جامعه امروز در پاسداشت از مفهوم زیارت به عنوان سرمایه‌ای بی‌نظیر با تمام وجود همت کنند و ساحات این سامانه را از دسترس نااهلان دور نگه دارند. اینکه بتوانیم این مفهوم را خوب برای جوان‌ها تبیین کنیم، بسیار مهم است؛ اجازه ندهید جایگاه مهم زیارت با لفاظی‌ها و ترسیم افق‌های موهون از سوی دیگر کسانی که سعی در تحمیل کارکردهای غیرواقعی به این واقعیت زلال و شفاف دارند، آسیب ببیند.

حجت‌الاسلام پارسانیا، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران نیز گفت: کلمه زیارت از زور گرفته شده و زور به معنای میل و عدول از چیزی است. زائر را زائر می‌گویند به این دلیل که از جایی که مستقر است، عدول می‌کند و جدا می‌شود و به سوی یک مقصد و غرض دیگری پیش می‌رود. این حرکت بدون یک مقصد و غرضی نمی‌تواند باشد.

زیارت سفر زمینی و زمانی نیست

وی ادامه داد: زائر مسافر  است و از جایی به جای دیگری می‌رود، اما این سفر سفر زمینی و زمانی نیست، هرچند که در زمین و زمان رخ می‌دهد. عنوان زیارت بار معنایی خاصی دارد و در آن زمان‌ها و مکان‌ها در عرض هم نیستند و مُلک گسسته از یک حقیقتی فراسوی خود نیست و همواره غایت و نشانه ملکوت و مظهر حقیقتی فراسوی خودش است و مکان‌های مختلف و زمان‌های مختلف به تناسب ملکوتی که دارند، منزلتی دارند و زائر به سوی مکانی می‌رود که مکانت و شرافتی پیدا کرده و البته شرافت مکان به مکین اوست و به دلیل حادثه‌ای که در آنجا رخ داده و حقیقتی که در آنجا مستقر و انسانی که در آنجا حضور دارد، است.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران اضافه کرد: در این سفر زمینی، بدن انسان همانطور که حرکت می‌کند، روح او را مستعد اتصال به ملکوت و پیوند با آن حقیقت مکان جدیدی می‌کند که زائر به سوی آن می‌رود. زائر در حج به سوی خانه خدا و جای پای انبیا می‌رود و اگر سامری جای پای جبرئیل و فرشته را تشخیص داد و از اثر آن سوء استفاده کرد، زائر می‌رود تا حسن استفاده را بکند و اتصال پیدا کند به حقیقتی که آنجا است.

وی افزود: لذا زیارت یک مفهوم کاملاً دینی است و اگر تصور دینی نسبت به عالم و آدم را بردارید، زیارت بی‌معنی می‌شود و همه اجزای زمین و زمان در عرض هم قرار می‌گیرند و سفر از یک جا به جای دیگر گردشگری مدرن می‌شود. کسانی که از نگاه مدرن به عالم نگاه می‌کنند، زیارت را نوعی گردشگری می‌بینند، در حالی که کسانی که نگاه دینی دارند، سفر را همواره زیارت می‌بینند یا اگر زیارت نباشد، بالاخره همواره برای سیر زمینی یک حقیقت معنوی قائل هستند.

حجت‌الاسلام پارسانیا در پایان سخنانش گفت: با معنای زیارت، نگاه دینی به عالم و آدم شکل می‌گیرند و انسان برای اینکه سفر معنوی خود را داشته باشد، سفر زمینی خود را آغاز می‌کند. این دو از هم جدا نیستند و این سفر معنوی با معرفت قرین و همراه است و موجب ارتقا و سیر معنوی انسان می‌شود.  

ماموستا محمود ابن خیاط، امام جمعه سقز نیز به تبیین جایگاه زیارت از منظر منابع اهل سنت پرداخت و گفت: در صحیح مسلم آمده پیامبر(ص) قبور را زیارت می‌کرد و نماز اقامه می‌فرمود. ایشان فرموده‌اند کسی که قبر من را زیارت کند، واجب است که من برایش در قیامت شفاعت کنم. حجاج هم در مکه و مدینه اماکن مقدس را زیارت می‌کنند. پیامبر(ص) در اوایل فرمودند من منع کردم که به زیارت قبرها نروید که به خاطر شبهه بت‌پرستان بود، وقتی آن شبهه تمام شد، پیامبر اسلام فرمود آگاه باشید قبرها را زیارت کنید، زیرا به یاد قبر و قیامت می‌افتید.

جایگاه معنویت در سبک زندگی آینده

محمود واعظی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران نیز به تبیین موضوع زیارت و معنویت در پارادایم آینده جهانی پرداخت و گفت: بدون تردید زیارت مثل سایر عبادت‌ها یک سامانه معنوی برای هدایت انسان‌ها به سوی سعادت و خدایی شدن است. همه عالم در مکتب اسلام برای تسهیل جریان الهی شدن چیده شده و در این میان نمی‌توانیم نقش نخبگان و اولیای الهی را نادیده بگیریم. اولیاء الله هر کدام نشانه‌هایی هستند که می‌توانند ما را به طرف کمال سوق دهند.

وی ادامه داد: مفهوم زیارت اگر چه در ادیان مختلف تفاوت‌هایی دارد، اما وجوه مشترک زیادی دارد و البته رویکردی که در مکتب تشیع نسبت به زیارت وجود دارد، یک امتیاز ویژه‌ است. زیارت یک امر معنوی است، اما در مکتب تشیع، یک حضور آگاهانه و عالمانه در محضر مزور است که معرفت‌افزایی ممیزه آن است. زیارت وحدت‌آفرین، هویت‌بخش، تمدن‌ساز و ارزش‌آفرین است.

این استاد دانشگاه به واژه‌ها و کلید‌واژه‌هایی که در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی از سوی مقام معظم رهبری صادر شده است، اشاره کرد و گفت: این واژه‌ها از جمله عدالت، اخلاق، عزت، عقلانیت، استقلال و معنویت، فرهنگ معنویت را در بستر زیارت تبلور می‌دهد.

وی با تمرکز بر بحث معنویت، به تعدد جست‌وجوها در خصوص این واژه در اینترنت و تکثر مقاله‌ها و همایش‌های برگزار شده در این خصوص در جهان اشاره کرد و گفت: برخی از آینده‌پژوهان جهان این موضوع را بررسی می‌کنند که وضعیت جهان به کدام طرف می‌رود؟ نتایج تحقیقات نشان می‌دهد ارزش‌های کارتل‌ها و مؤسسات بزرگ در جهان تغییر کرده و به جای درآمدزایی و سرمایه‌گذاری بیشتر، به مسائلی از قبیل رفاه، عدالت اجتماعی و محیط زیست توجه می‌کنند.

واعظی خاطرنشان کرد: ارزش‌ها متفاوت شده است. اکنون تنش‌زدایی، آرامش، رنگ‌ها، محیطی که کارگر در آن کار می‌کند و ... به ارزش تبدیل شده است. اندیشمندانی مانند سهیل عنایت‌الله معتقدند در آینده سبک زندگی متفاوت و معنویت محور خواهد بود؛ نه معنویت فردی و و درونی، بلکه فراگیر در همه عرصه‌ها. زندگی آینده بشری زندگی دانشجویی است که پایان ندارد. کسب دانش برای تمام عمر، خدمت‌رسانی به جامعه بین همه آحاد و در موج چهارم جهان، زیرساخت‌های بنیادین عبارت از معنویت‌گرایی خواهدبود.

وی افزود: به نظر می‌رسد کووید 19 هم توجه بشر را به طرف عالم دیگر و بی‌ثباتی جهان مادی سوق داده است. البته برای این معنویتی که برای پارادایم آینده ترسیم می‌شود، راه‌های فرار زیادی هم وجود دارد و ممکن است معنویت کاذب را به بشر ارائه کنند که باید مراقب بود.

در بخش پایانی این کنگره نیز حجت‌الاسلام داوود حسینی، مدیر گروه اخلاق و معارف پژوهشکده حج و زیارت خلاصه مقاله خود را که به این کنگره ارسال کرده بود، ارائه کرد و در پایان محسن طاهری به مداحی پرداخت.