کارکرد قوه متصرفه در خلق آثار هنری از منظر حکمت اسلامی

به گزارش ایکنا از یزد، حجت‌الاسلام کمال خواجه‌پور بنادکی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی استان یزد، روز گذشته ۲۰ آبان‌ماه در کمیسیون تخصصی «حکمت اسلامی و تعالی هنر» اولین همایش علوم انسانی و حکمت اسلامی، در ارائه مقاله‌ای با موضوع «کارکرد قوه متصرفه در خلق و ابداع آثار هنری از منظر حکمت اسلامی» اظهار کرد: نفس در حکمت هنر اسلامی علت اصلی تمام ادراکات، تحریکات و تصوفات است.

وی با اشاره به اینکه نفس با وحدتی که دارد و با تجلی در مراتب مختلف، پدیدآورنده قوای مختلف مدرکه و عامله است، گفت: قوه متصرفه عمل تصرف در مدرکات را انجام می‌دهد. در کارکرد این قوه و نقش آن در خلق و ابداع اثر هنری باید به چهار روش؛ تصرف در صورت‌های حسی، تصرف در معانی جزیی یا وهمی، تصرف در صور و معانی خیال منفصل، تصرف در مفاهیم و ایجاد مفاهیم کلی اشاره کرد.

خواجه‌پور در تشریح این تصرفات بیان کرد: در تشریح تصرف در صورت‌های حسی می‌توان گفت قوه متصرفه به حجم گسترده‌ای از صور انباشته در قوه خیال دست می‌یابد و به تجزیه و ترکیب صورت‌ها می‌پردازد و صورت‌های نوینی می‌آفریند. 

وی ادامه داد: در روش تصرف در معانی جزئی یا وهمی نیز شکل‌گیری این معانی یا به‌صورت تبدیل علم حضوری به حصولی ممکن می‌شود یا با ادراک معانی جزئی که در نزد دیگران پدید آمده و یا از طریق هنرهای ترکیبی اعم از تجسمی و تلفظی امکان‌پذیر است.

این استاد دانشگاه، تصرف در صور و معانی خیال منفصل را سومین تصرف خواند و گفت: در تشریح این تصرف نیز باید گفت حد فاصل میان مادیات و مجردات صرف، نفس نمی‌تواند صور خیالی موجود در عالم مثال را خلق و ابداع کند و آن را در خواب و بیداری مشاهده کند.

وی با اشاره به تصرف در مفاهیم و ایجاد مفاهیم کلی نیز بیان کرد: قوه متصرفه در صور و مفاهیم جزئی اشراق شده بر نفس انسان که به صورت الهامات یا مکاشفات بر انسان تجلی می‌کند، دخل و تصرف کرده، صورت‌هایی در قالب پیش ساخته‌های ذهنی ایجاد می‌کند، علاوه بر اینکه می‌تواند از آنچه از خیال منفصل دریافت کرده، مفاهیم و صور جدیدی ابداع کند.