نقش دین در پس‌زمینه انتخابات ریاست جمهوری فرانسه بسیار مهم است

انتخابات ریاست جمهوری فرانسه را که 10 آوریل 2022 (21 فروردین 1401) برگزار خواهد شد، می‌توان یکی از متفاوت‌ترین انتخابات اخیر در این کشور و شاید در اروپا دانست.

تفاوت این انتخابات بیشتر به دلیل اتفاقاتی است که در سال‌های گذشته در صحنه سیاسی و اجتماعی این کشور رخ داده و به شدت دوپاره شدن جامعه این کشور را تشدید کرده است. فشار بر مسلمانان فرانسه در چند سال اخیر و بعد از حملات تروریستی گروه‌های افراطی مانند داعش تشدید شد. این فشارها تا جایی پیش رفت که بسیاری از سازمان‌ها و انجمن‌های اسلامی در فرانسه تعطیل یا مجبور به محدود کردن فعالیت‌های خود شدند.

در همین رابطه، خبرگزاری ایکنا با پل اسمیت (Paul Smith)، استاد دانشگاه ناتینگهام انگلستان و کارشناس مسائل سیاسی فرانسه گفت‌و‌گویی انجام داده است. اسمیت تألیفاتی در مورد تاریخ سیاسی فرانسه و انتخابات در این کشور داشته که از مهم‌ترین آنها می‌توان به تاریخ سنای فرانسه (A History of the French Senate) در سال 2005 اشاره کرد. وی همچنین وبلاگی به نام جمهوری پنج و نیم (Fifth-and-a-Half Republic) با موضوع مسائل سیاسی فرانسه دارد. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:

ایکنا ـ در ماه‌های اخیر شاهد افزایش فشار بر مسلمانان فرانسه به بهانه مبارزه با افراط‌گرایی بوده‌ایم. برخی معتقدند فشار دولت مکرون به دلیل نزدیک شدن به انتخابات و تلاش برای جلب آرای راست افراطی است. نظر شما چیست؟

دولت مکرون، مانند بسیاری از پیشینیان خود به سوی راست افراطی مثلث‌سازی کرده، یعنی مقابله با تهدید گفتمان راست افراطی از طریق تلاش برای مواجهه با راست افراطی در زمین خود(راست افراطی). این مقوله در ابتدا از طریق سخت‌‌گیری در مورد مهاجرت، یا با استفاده از گفتار سختگیرانه در قبال مهاجرت انجام گرفت. اما در سال‌های اخیر او ادعاهایی درباره «ناسازگاری اسلام با ارزش‌های جمهوری سکولار» داشته که در واقع تلاش می‌کند خود را با جناح راست افراطی مطابقت دهد.

مکرون و دیگر سیاستمداران جریان اصلی سعی می‌کنند تمایز روشنی بین افراط‌گرایی و اکثریت مسلمانان فرانسوی قائل شوند تا از آنچه که آنها «جمع بستن» می‌خوانند اجتناب کنند. اما نامزدهای کنونی مانند اریک زمور(Eric Zemmour) نه‌تنها از جمع بستن اجتناب نمی‌کنند که بر آن پافشاری دارند. مکرون آنقدر به دنبال کسب آرای راست افراطی نیست که اعتبار خود را به عنوان مدافع سکولاریسم فرانسوی بخواهد تثبیت کند.

ایکنا ـ به نظر شما دلیل اصلی گرایش برخی مسلمانان فرانسوی به گروه‌های افراطی مانند داعش چیست و آیا این امر بر اکثریت جمعیت مسلمان این کشور که دارای عقاید میانه‌رو هستند، تأثیر خواهد گذاشت؟

 می‌توانم بگویم که جذب برخی از مسلمانان فرانسوی به گروه‌های افراطی مانند داعش در فرانسه تقریباً مشابه کشورهای دیگر است، اما قطعاً وجود گفتمان عمومی در مورد پوشیدن «لباس اسلامی» در انظار عمومی، چیزی را ایجاد می‌کند که شبیه محیطی خصمانه است.

ایکنا ـ به نظر شما ریشه اسلام‌هراسی در جامعه فرانسه که به تساهل دینی معروف است چیست؟

نزدیک به شصت سال پس از پایان جنگ الجزایر در سال 1962، فرانسه هنوز به طور کامل نتوانسته درگیری و معنای آن برای هر دو طرف (مسلمانان و استعمارگران فرانسوی) را برای خود هضم کند و همانطور که می‌دانید، روابط بین دو کشور در حال حاضر بسیار ضعیف است.

در واقع مکرون برای پرداختن به مسئله حافظه تاریخی جمعی تلاش‌های جدی انجام داده است، مانند انتقاد به رفتار فرانسوی‌ها در الجزایر. مکرون این رفتار را در طول دوره استعمار و در طول جنگ «جنایت علیه بشریت» خواند و به قربانیان کشتار ۱۹۶۱ و غیره ادای احترام رسمی کرد.

اما گفتمان مسلط در فرانسه در مورد استعمار ـ که فرانسه «مأموریت متمدنانه» دارد تا آزادی، برابری و برادری را به جهان بیاورد ـ همچنان قوی و استدلال کردن در برابر آن دشوار است. از این نظر، بحث‌ها تقریباً مشابه در بریتانیا است، برای مثال، در مورد این که پسااستعمار همچنان باعث ایجاد اختلافات عمیق می‌شود.

از نظر زمور، نامزد راست افراطی، چالش فرانسه فقط از جانب اسلام نیست، بلکه از سوی اروپا و از سوی «بیدارگرایی آمریکایی» است که همگی تهدیدی برای «ارزش‌های فرانسوی» و هر چیزی است که این عبارت به معنای آن باشد.

با این حال، به نظر من بسیار مهم است که درک کنیم که اکثریت قریب به اتفاق غیرمسلمانان فرانسوی دوستان مسلمان دارند و هیچ مشکلی با فرهنگ مسلمان یا با فرانسه به عنوان یک جامعه چند فرهنگی در واقعیت ندارند، حتی اگر این موضوع در سطح گفتمان رسمی نباشد. به عنوان مثال، آنها نیازهای دوستان و همکاران مسلمان خود را در ماه رمضان درک می‌کنند و به آنها احترام می‌گذارند، در اعیاد اسلامی برای آنها آرزوی خیر می‌کنند و غیره.

ایکنا ـ فکر می‌کنید اقلیت‌های دینی مانند مسلمانان در فرانسه تا چه اندازه می‌توانند بر انتخابات ریاست‌جمهوری آتی تأثیر بگذارند؟

در این زمینه شک دارم. به‌طور مستقیم نقش آنان خیلی کمرنگ است. گفته می‌شود، برخی از نامزدها به دنبال تأیید یا حداقل دیده شدن خود توسط نهادهایی در فرانسه هستند که از عقاید مسلمانان میانه‌رو، یهودی یا حتی مسیحی نمایندگی می‌کنند.

دین به معنای وسیع، نقش اساسی را در پس‌زمینه انتخابات ریاست‌جمهوری فرانسه ایفا می‌کند. مکرون می‌خواهد کارزار را به سمت مسائل اجتماعی، محیط زیست و غیره هدایت کند. حتی لوپن، نامزد دیگر جناح راست افراطی هم می‌خواهد این کار را انجام دهد، زیرا در حال حاضر زمور در مورد مسئله دین و هویت از او پیشی گرفته است.

ایکنا ـ دیدگاه نامزدهای ریاست جمهوری فرانسه نسبت به اقلیت‌های دینی و مسلمانان این کشور چیست؟

به طور کلی، از ژان لوک ملانشون(Jean-Luc Mélenchon)، آن هیدالگو(Anne Hidalgo)، یانیک جادو Yannick Jadot)) در جناح چپ، تا مکرون در راست میانه و هر کسی که نامزد جناح راست مشخص شود (مانند خاویر برتراند(Xavier Bertrand)، والری پکرسه (Valérie Pécresse) یا میشل بارنیه(Michel Barnier))، ارزش‌های جمهوری سکولار را مجدداً تأیید می‌کنند.

لوپن نیز همینطور خواهد بود، اگرچه در سال‌های اخیر بر سکولاریسم اصرار داشته است، اما به عنوان وسیله‌ای برای پنهان کردن اسلام‌هراسی نهفته راست افراطی آن را به کار گرفته است. زمور چندان با ظرافت عمل نمی‌کند. از نظر او ارزش‌های اسلام و جمهوری قابل تطبیق نیستند و فرهنگ فرانسه در معرض تهدید چیزی است که فرانسوی‌ها آن را «جایگزینی بزرگ» می‌نامند و تحت تأثیر مهاجرت از کشورهای مسلمان قرار گرفته است.

ایکنا ـ پیش‌بینی شما از انتخابات ریاست جمهوری چیست؟

ما در موقعیت زمانی مهمی به‌سر می‌بریم که آن را «پیش‌کمپین» می‌نامم. اعضای حزب راست جمهوری‌خواه (Les Républicains)، والری پکرس (Valérie Pécresse) را انتخاب کردند و ما به وضوح خواهیم دید که این نامزد چگونه رویکرد خود را به «سیاست هویت» (تأکید بر هویت فرانسوی) نزدیک می‌کند. در حال حاضر، مکرون تا حد زیادی از وارد شدن به این موضوع اجتناب کرده است، اگرچه او در هفته‌های اخیر سخنرانی‌هایی داشته است که بیشتر تخصصی بوده‌اند تا موضوع انتخابات ریاست جمهوری. در سمت راست افراطی، گمانه‌زنی‌هایی در مورد اینکه آیا کمپین زمور در حال اتمام است یا خیر، وجود دارد(زمور رسما در 30 نوامبر برابر با 9 آذر اعلام نامزدی کرد). براساس برخی نظرسنجی‌ها اکنون لوپن از او پیشی گرفته است.

دور اول انتخابات سال 2017 بسیار فشرده بود، زمانی که چهار نامزد حدود 20 درصد آرا را داشتند. بنابراین ابتدا باید ببینیم که (زمور) به عنوان یکی از دو نامزد برتر به مرحله بعد خواهد رفت یا خیر. هنوز به نظر می‌رسد انتخابات، انتخابات مکرون ـ لوپن باشد. اما هر کسی که نامزدی جناح راست را به دست آورد، ممکن است همچنان تأثیر مهمی در نتیجه داشته باشد. در مقابل، در جناح چپ به نظر می‌رسد، هیچ یک از نامزدهای این حزب به دور دوم نرسند.

گفت‌و‌گو از محمدحسن گودرزی