جلوه‌های «غیرت دینی» در سیره امام حسین(ع)

غیرت صفتی نفسانی در انسان است که هرگاه احساس کند محبوب او اعم از دین، ناموس، اموال و غیره به خطر افتاده در مقابل آن عکس‌العمل نشان می‌دهد، از ارزش موردنظر دفاع می‌کند یا لااقل ناراحتی و غصه در او ایجاد می‌شود. در منابع اسلامی و روایات از غیرت تعبیرهای بسیار دقیقی شده که هر یک نشان‌دهنده اهمیت بالای غیرت در زندگی خانوادگی و اجتماعی است.

پیامبر اسلام(ص) در حدیثی فرمودند: «إِنَ الْغَیرَةَ مِنَ الإِیمَان، غیرت از ایمان است» و امام صادق(ع) غیرت را از صفات الهی می‌دانند: «إِنَّ اللَّهَ- تَبَارَکَ وَ تَعَالی غَیُورٌ یُحِبُ کُلَ غَیُورٍ، وَ لِغَیرَتِهِ حَرَّمَ الْفَوَاحِشَ: ظَاهِرَهَا وَ بَاطِنَهَا، از آنجا که خدای بلندمرتبه غیور است، هر باغیرتی را دوست دارد، به خاطر غیرت خداوند است که فحشای ظاهری و باطنی حرام شده است».

مؤمن نسبت به احكام الهى غیرت دارد و نمى‌تواند تماشاگر معصیت دیگران و خارج شدن آنان از حدود و دستورات خداوند باشد. از اين رو به امر به معروف و نهى از منكر مى‌پردازد، اما کسی که از اين «غيرت دینی» بی‌بهره است و معصیت و جرم دیگران در برابر فرمان‌های الهی برایش مهم نیست، با بى‌تفاوتى از چنين صحنه‌هايى مى‏‌گذرد. در حديثی حسین بن علی(ع) از پدر بزرگوارشان از رسول گرامی اسلام نقل می‌کنند که فرمودند: «بر هيچ چشم مؤمنى روا نيست كه ببيند خدا نافرمانى مى شود و چشم خود را فرو بندد، مگر آنکه آن وضع را تغيير دهد».

افراد جامعه اسلامی نه تنها موظفند وظايف خود را انجام دهند بلكه موظفند ديگران را هم به انجام وظيفه وادارند زيرا اختلاف و پراكندگى در مسائل اجتماعى موجب شكست برنامه‏‌ها خواهد شد همه از آن متضرر می‌شوند، برای همین است قرآن كريم کسانی را که غیرت دینی ندارند و نسبت به معصیت و جرم دیگران بی‌تفاوت هستند توبیخ می‌کند و مى‌فرمايد: «چرا خداپرستان و دانشمندان از گفتار گناه و خوردن حرام، آنها [یهودیان] را نهى نمى‏‌كردند، عمل ايشان چه زشت بود» (مائده/۶۳).

امام حسین(ع) نیز که قیامشان احیاگر امر به معروف و نهی از منکر شد، هیچ‌گاه نمی‌توانستند در برابر معاصی و منکرات دیگران کوتاه بیایند و سکوت اختیار کنند. نقل می‌کنند به مردى كه در حضور ایشان غيبت مى ‌کرد فرمودند: «يَا هَذَا كُفَّ عَنِ الْغِيبَةِ فَإِنَّهَا إِدَامُ كِلَابِ النَّارِ، ای مرد، از غيبت خوددارى كن كه نانخورش سگ‌هاى دوزخ است».

حضرت در خطبه کوتاهی در مسیر کربلا چنین فرمودند: «حوادث و رخدادهايى بر ما فرود آمده است كه مى‌نگريد و بر همه شما آشكار است و چيزى از كسى پوشيده نيست. اينک روزگار ما دگرگونى نامطلوب و ناپسندى يافته و ضمن رو كردن و آشكار شدن زشتی‌ها و خودكامگی‌ها، ارزش‌ها و شايستگی‌ها و زيبايی‌هاى معنوى و انسانى از محيط و جامعه ما رخت بر بسته و نيكی‌ها بر اين مردم پشت كرده و روند تاريخ و شرايط و اوضاع، در مسيرى ناخواسته و نامطلوب در جريان است. از فضيلت‌ها و كرامت‏‌ها و ارزش‌هاى انسانى و الهى، جز اندک و ناچيزى، بسان قطره‌هايى كه به هنگام ريخته شدن آب در ته ظرف يا اطراف جام مى‌ماند، بيشتر از آن باقى نمانده است و مردم در بند روزگار ما در يک زندگى ننگين و فاجعه‌بارى بسان يک مزرعه يا بوستان آفت‌زده گرفتار آمده‏‌اند! ياران من! آيا نمى‌بينيد كسى به حق و حقيقت عمل نمى‏‌کند و از باطل روىگردان نيست؟ شايسته است كه مردم با ايمان از چنين محيط زورمدارانه و شرايط و اوضاع ننگينى به ملاقات پروردگار خود بشتابند؟ من مرگ را در چنين شرايطى جز سعادت نمى‌بينم و زندگى با اين ستمگران را ملال‌‌انگيز و جانفرسا مى‌دانم. مردم بندگان دنيا هستند، دين لعابى است كه تا زندگى روبراه است، به دور زبان مى‌گردانند و چون دوران آزمايش فرا رسد دينداران كمياب شوند».

امام حسين(ع) در اين سخن بیان می‌کنند که باید غیرت دینی داشت و به‌موقع و بجا اقدام کرد، نباید در برابر رویگردانی از حق سکوت کرد لذا وقتی که حضرت می‌بینند حق و عدالت پايمال شده و باطل و فريب بيداد می‌کند، در برابر فرمان الهی جان خود را فدا می‌کنند.

مسلمان اگر از غيرت دینی در قبال احكام الهى برخوردار باشد نمى‌تواند نسبت به گناه بى‌تفاوت بماند و درواقع، كسانى كه اعتنايى به امر به معروف و نهى از منكر ندارند، به ضعف غيرت‏ دينى‏ مبتلایند. تاریخ بارها نشان داده که اگر افراد جامعه در ادای رسالت خود كوتاهى كنند همه چه خوب و چه بد در آتش بی‌تفاوتی و بی‌مسئولیتی مى‏‌سوزند.

امام حسین(ع) و یاران غیرتمند ایشان براساس غیرت دینی و دفاع از ارزش‌ها قیام کردند، ایشان در سخنان حماسی خود در روز عاشورا خطاب به دشمنان که غیرت و عزت را زیر پا گذاشته بودند، فرمودند: «أَلَا وَ إِنَ الدَّعِیَ ابنَ الدَّعِیِّ قَد رَکَزَ بَینَ اثنَتَینِ بَینَ السَّلَّةِ وَ الذِّلَّةِ وَ هَیهَاتَ مِنَّا الذِّلَّةُ یَأْبَی اللَّهُ ذَلِکَ لَنَا وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤمِنُونَ وَ حُجُورٌ طَابَت وَ حُجُورٌ طَهُرَت وَ أُنُوفٌ حَمِیَّةٌ وَ نُفُوسٌ أَبِیَّةٌ مِن أَن نُؤثِر طَاعَةَ اللِّئَامِ عَلَی مَصَارِعِ الکِرَام، آگاه باشید که پسر بی‌نسب مرا میان دو چیز مخیر قرار داده است: جنگیدن و خواری. خواری از ما خانواده اهل بیت(ع) دور است و خدا آن را برای ما نمی‌پذیرد و نیز پیامبر خدا و مؤمنان و دامن‌های پاک و پاکیزه و انسان‌های غیرتمند و نَفس‌های خویشتندار بر ما روا نمی‌دارند که اطاعت از فرومایگان را بر مرگ کریمانه مقدم بداریم».

حضرت در این جملات درابتدا اشاره دارند که خدا و رسولش و مؤمنان از او توقع دارند که زیر بار بی‌غیرت‌ها نروند، ایشان همچنین به اصالت خانوادگی خویش اشاره می‌کنند که مقتضای آن داشتن غیرت دینی و دفاع از ارزش‌هاست. به‌علاوه با نشان دادن غیرت دینی و حفظ اصالت خانوادگی در واقع بالاترین تکریم را به خانواده خویش و شخص مادرشان فاطمه زهرا(س) روا می‌دارند. حضرت به دیگران نیز درس غیرت دینی و تکریم از خانواده و محافظت از اصالت آن را ارائه می‌دهند.

به خاطر همین غیرت دینی بود که امام حسین(ع) در جواب مروان فرمودند: «مِثلِی لَا یُبَایِعُ بِمِثلِه، شخص غیرتمند و تربیت شده در دامن زهرا(س) همانند من هرگز با فرد بی‌غیرت و فاسقی چون یزید بیعت نمی‌کند». حضرت در این جمله راز عدم بیعت خویش با یزید را غیرت دینی و اصالت خانوادگی و محافظت از این اصالت می‌دانند.

منابع:

خصائص حسین(ع)، ترجمه محمدحسین مرعشی شهرستانی.