خوشنویسی در خدمت رسالت شعر است + صوت

نمایشگاه «بر آستین وصال» تا 21 اردیبهشت در نگارخانه استاد محمود فرشچیان دایر بود و ایکنا به مناسبت برگزاری این نمایشگاه گفت‌وگویی با این هنرمند خوشنویس انجام داده است.

انشایی در رابطه با این نمایشگاه بیان کرد: در این نمایشگاه 40 اثر از اشعار سعدی به نمایش درآمده است. این نمایشگاه قرار بود که قبل از جریان همه‌گیری ویروس کرونا برگزار شود و اکثر آثار هم از قبل نوشته و آماده بود، اما به خاطر کرونا به تعویق افتاد تا الان که فرصت برگزاری نمایشگاه فراهم شد.

وی ادامه داد: اکثر آثار خوشنویسی شده از غزلیات سعدی است و بین آنها آثاری از قصاید و ملمّعات سعدی نیز وجود دارد که همه آنها به خط نستعلیق است. در این آثار از ریزترین قلم یعنی قلم غبار تا درشت‌ترین قلم یعنی قلم کتیبه استفاده شده است.

این هنرمند خوشنویس اضافه کرد: انس و الفت زیادی که با این اشعار داشتم سبب انتخاب آنها شد و همه آنها را از روی حافظه نوشتم و هیچ‌وقت موقع نوشتن کتاب باز نبود تا ببینم کلمه بعدی چیست. خوشنویس‌ها برای نوشتن اشعار ملاحظاتی دارند تا بر اساس ترکیب اصلی خوشنویسی باشد. خیلی وقت‌ها بسیاری از اشعار زیبایی دارند اما به لحاظ نوشتاری خوش‌ترکیب نیستند از همین روی آن ابیات توسط خوشنویس انتخاب نمی‌شوند ولی من خیلی وقت‌ها برای نوشتن این اشعار ملاحظات خوشنویسی را هم در نظر نگرفتم و آن ابیاتی که دوست‌ داشتم و در ذهنم جاری بوده را نوشتم.

وی تصریح کرد: خیلی وقت‌ها در شعر یک شاعری مثل سعدی که لفظ و لغت در آثار او پرداخته است از لحاظ شعری در مصرع‌ها تناسب لفظی رعایت شده است و هنگامی که می‌خواهیم آن را بنویسیم، می‌بینیم این تناسب بدون اینکه این موضوع در نظر او باشد عیناً در نوشتار هم رعایت شده است. زیرا شاعر تنها به لفظ و آهنگ شعر توجه کرده است، اما آن آهنگ وقتی به نوشتار در می‌آید می‌بینیم آن موسیقی بین کلام و خط جاری نیز است.

خوشنویس نمایشگاه «بر آستین وصال» اظهار کرد: آثار به نمایش درآمده منتخبی از مجموعه‌ای است که چند سال از نوشتن آن می‌گذرد که بعضی از آنها را به این  علت که دیگر با سلیقه امروزم همخوانی نداشت کنار گذاشتم. آدمی  هرچقدر که می‌گذرد از نظر فنی درحال رشد است و نگاهش تغییر می‌کند؛ به همین علت وقتی به آثار گذشته خود نگاه می‌کنیم بعضی از آنها را خیلی نمی‌پسندیم ولی با این حال توانستم بخشی از آن چیزی که درونم بود را با این آثار منعکس کنم.

این هنرمند در پاسخ به این سوال که در این آثار خوشنویسی در خدمت شعر است یا بلعکس گفت: خوشنویسی در خدمت شعر بوده است یعنی همانطور که یک آواز‌خوان با استفاده از شعر پیام خود را به مخاطب می‌رساند؛ من هم ‌خواستم پیام شعر را برسانم بنابراین در این مورد خوشنویسی را در خدمت رسالت و پیام شعر می‌دانم.

انشایی در رابطه با عنوانی این نمایشگاه یعنی «بر آستین وصال» گفت: اثر قبلی که به صورت مرقع در همین دوران همه‌گیری کرونا منتشر کردم «فراقنامه سعدی» نام داشت که در دوران قرنطینه و انزوا نوشته شده بود و عنوانی که برای آن آثار در نظر گرفته بودم با توجه به آن شرایط بود. زیرا آن فضای فراق و دوری بر جامعه خیلی حاکم شده بود و همه از هم دور شده بودند آن عنوان را در نظر گرفتم ولی الان که فرصت پیش آمد تا این نمایشگاه را برگزار کنم برای اینکه مرهمی شود بر آن شرایط فراق، اسم نمایشگاه را «بر آستین وصال» گذاشتم که از یکی از ابیات سعدی وام گرفته شده است. به این نیت که دوران فراق دیگر تمام می‌شود و دیدارها در حال تازه شدن است و انگار که شرایط کم‌کم به حالت طبیعی باز می‌گردد این عنوان را برای نمایشگاه انتخاب کردم.

انشایی در رابطه با سبک کاری آثار خود بیان کرد: نوع خوشنویسی که کار می‌کنم خوشنویسی کلاسیک است که کار مشکلی هم است. زیرا در انواع امروزی‌تر خوشنویسی مثل نقاشی‌خط یا مدل‌هایی که مدرن محسوب می‌شوند خیلی محک و معیاری وجود ندارد که بخواهد به آن شکل کلاسیک سنجیده شود. مثل یک بداهه‌نواز امروزی که خارج از چهارچوب ردیف موسیقی ایرانی بخواهد با ساز فضاسازی کند. این نوازنده که ممکن است نوازنده خوبی هم محسوب می‌شود فضاسازی‌ای می‌کند که دیگر شما نمی‌توانید بگویید خوب یا بد است، زیرا هیچ معیاری برای آن وجود ندارد صرفاً می‌توان بر اساس تکنیک نظر داد. ولی بر اساس هیچ معیاری امکان تشخیص درست یا غلط بودن وجود ندارد زیرا آن ریشه فرهنگی را که باید داشته باشد را ندارد.

وی ادامه داد: در یک‌ سری از سبک‌های خوشنویسی هم همینطور است. البته که آن هم نیازمند سال‌ها تجربه است و اصلاً قصد ارزشگذاری نیست ولی در حوزه نقاشیخط که ورود می‌کنیم چون ملاکی به این سفت و سختی خوشنویسی کلاسیک وجود ندارد، خلق اثر یک مقدار با اضطراب کمتری همراه است. خیلی وقت‌ها امکان اصلاح وجود ندارد و ما خیلی در قید و بند هستیم و خوشنویسی کلاسیک همیشه هم زیر سوال است زیرا همیشه منتقدی وجود دارد تا بگوید که این الف یک مقداری بالاتر بود زیباتر بود یا اینکه چرا این نقطه در اینجاست و موضوعاتی از این دست. خیلی وقت‌ها خود خوشنویس هم به این موضوعات می‌رسد ولی دیگر کار تمام شده است و به خاطر یک نقطه نمی‌شود یک اثر را تکرار کرد.

انشایی در رابطه خوشنویسی سبک کلاسیک بیان کرد: خوشنویسی و خط نستعلیق به چند دوره تقسیم می‌شود و همین امروز گروهی هستند که خوشنویسی کلاسیک را به صورت معاصر انجام می‌دهند و تعدادی خوشنویس خیلی خوب هم داریم که اصطلاحاً به سبک قدما خط می‌نویسند. ما چند استاد صاحب سبک داریم که هر کدام از خوشنویس‌ها به سبک یکی از اینها گرایش دارند و از این جا به بعد توضیحات تخصصی می‌شود. 

نگارنده مرقع «فراقنامه سعدی» ادامه داد: خوشنویسی نستعلیق در طول این تاریخ چندساله خود که به دست ما رسیده فراز و نشیب‌هایی داشته است و چهره‌های موثری که در هر دوره‌ قله‌های خوشنویسی محسوب می‌شوند داشته است. هر کدام از این اساتید یک چیزی از وجود خود به این ماجرا اضافه کردند. خوشنویس بزرگی مثل میرعماد؛ کامل‌کننده زیبایی خط نستعلیق و رفیع‌ترین قله‌های این خط در طول تاریخ است و هنوز هم عده‌ای معتقدند که نظیر نداشته است.

وی افزود: میرعماد می‌آید قواعدی را از فیلتر درونی خود رد می‌کند و به صورتی به وجود می‌آورد که دسترسی به آن غیرممکن می‌شود. الان با گذشت این همه سال هنوز خوشنویسانی هستند که سعی می‌کنند به سبک میرعماد بنویسند.

گفت‌وگو از سجاد محمدیان