مراد از «امت وسط» در قرآن چیست

دوره مجازی آموزش سبک زندگی و تفسیر قرآن کریم، به همت حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالامیر سلطانی به بیان نکات تفسیری و سبک زندگی آیات قرآن به ترتیب صفحات قرآن می‌پردازد. آنچه در ادامه می‌خوانید نکات سبک زندگی و تفسیری صفحه بیست و دوم قرآن کریم است:

وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيداً وَ ما جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنْتَ عَلَيْها إِلاَّ لِنَعْلَمَ مَنْ يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ يَنْقَلِبُ عَلى‏ عَقِبَيْهِ وَ إِنْ كانَتْ لَكَبِيرَةً إِلاَّ عَلَى الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ وَ ما كانَ اللَّهُ لِيُضِيعَ إِيمانَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُفٌ رَحِيمٌ (سوره بقره، 143)

تفسیر

ناظران اعمال در دنیا و گواهان قیامت

گفته‌‏اند: مراد از «امت وسط» امت‏ ميانه‏ و معتدل‏ است‏؛ بدين معنى كه امت اسلام با آيينى كه خدا براى آنان مقرر داشته است، نه مانند مشركانند كه رستاخيز را باور ندارند و به ارزش‌‏هاى اخلاقى و روحى پایبند نيستند، و نه مانند مسيحيان هستند كه‏ مردم را به رهبانيت و رها ساختن كمالات جسمانى فرا مى‏‌خوانند، بلكه مسلمانان امتى معتدل هستند كه از زندگى دنيا بهره مى‏‌برند و آن را راهى براى رسيدن به كمالات اخروى و معنوى قرار مى‏‌دهند.

بنابراين، امت اسلام براى ساير امت‌‏هايى كه راه افراط يا تفريط را مى‌‏پويند شاهد است، و پيامبر(ص) نيز كه نمونه كامل امت اسلام هستند و شاهدى براى مسلمانان به شمار مى‌‏روند. اين برداشت اگرچه در جاى خود درست است ولى الفاظ آيه مورد بحث آن را برنمى‏‌تابد، زيرا اين ويژگى كه براى امت اسلامى مطرح شده است، اقتضا مى‌‏كند كه اين امت، معيارى براى دو طرف افراط و تفريط قرار گيرد، نه اين كه بر آنها گواه باشد يا بر آن نظارت كند ( لِتَكونوا شُهَداءَ). علاوه بر اين، هيچ تناسبى ميان اين برداشت با شاهد بودن پيامبر(ص) بر امت وجود ندارد، كه فرموده است: «وَيَكونَ الرَّسولُ عَلَيكُم شَهيدًا». شهادتى كه در آيه شريفه آمده، با توجه به ساير آياتى كه اين مسئله را مطرح كرده، شهادت بر اعمال مردم است؛ بدين معنى كه شاهدان در دنيا اعمال و رفتار مردم را نظاره مى‌‏كنند و در قيامت نزد خدا بر آن اعمال گواهى مى‌‏دهند؛ و از آن‏جا كه در ميان امت اسلامى جز معدودى از اولياى خدا كه حقايق براى آنها مكشوف است، نمى‏‌توانند حتى شاهد بر اعمال ظاهرى مردم باشند تا چه رسد به حقايق اعمال آنان كه محور حساب‌رسى و جزا و پاداش است، لذا بايد مخاطبان «جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ» را امت اسلامى به لحاظ وجود اولياى خدا در ميان آنان بدانيم؛ يعنى در حقيقت اولياى الهى مخاطبان آيه هستند و آنانند كه امت وسط و شاهدان اعمال به شمار مى‌‏روند نه همه مسلمانان.

بر اين اساس، مقصود از «أمّة وسطاً» اين است كه شاهدان اعمال و واسطه ميان پيامبر خدا(ص) و مردمند، نه اين‏كه امت اسلام امتى است كه ميانه افراط و تفريط قرار دارد.(1)

به همين دليل در روايات مى‌‏خوانيم كه مراد از امت وسط، امامان معصوم هستند كه اولا به همه كارها علم دارند. چنانكه قرآن در توبه آیه 105مى‏‌فرمايد: «فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» مراد از مؤمنانى كه اعمال مردم را مى‏‌بينند و به آن علم پيدا مى‌‏كنند، مطابق روايات امامان معصوم هستند.

ثانياً عدالت دارند. چنانكه خداوند در آيه‏‏ 33 احزاب «إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً» عصمت و عدالت آنان را تضمين کرده است.

در اينجا يك سؤال باقى مى‌‏ماند كه چرا خداوند به جاى نام بعضى افراد، نام امّت را برده است؟ كه در پاسخ مى‌‏گوييم: قرآن در سوره نحل آیه 120حتّى يك نفر را نيز امّت معرفى کرده است: «إِنَّ إِبْراهِيمَ كانَ أُمَّةً قانِتاً لِلَّهِ» ⁽²⁾

سبک زندگی قرآنی

وَ لَئِنْ أَتَيْتَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ بِكُلِّ آيَةٍ ما تَبِعُوا قِبْلَتَكَ وَ ما أَنْتَ بِتابِعٍ قِبْلَتَهُمْ وَ ما بَعْضُهُمْ بِتابِعٍ قِبْلَةَ بَعْضٍ وَ لَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْواءَهُمْ مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ إِنَّكَ إِذاً لَمِنَ الظَّالِمِينَ (سوره بقره، 145).

موانع استدلال و حق‌‏بينى

اين آيه، از عناد و لجاجت اهل كتاب پرده برداشته و  به روشنی بیان می‌کند كه هرچه هم آيه و دليل براى آنان بياوريد، آنها از اسلام و قبله‏ آن پيروى نخواهند كرد. چون حقيقت را فهميده‌‏اند، ولى آگاهانه از پذيرش آن سر باز مى‌‏زنند.

در حقیقت لجاجت و تعصب، مانع تفكر، استدلال و حق‌بينى است. آنان نه تنها نسبت به اسلام تعصب مى‌‏ورزند، در ميان خودشان نيز عناد و لجاجت دارند. «ماتبعوا قِبْلَتَكَ ... وَ ما بَعْضُهُمْ بِتابِعٍ قِبْلَةَ بَعْضٍ».(3)

منابع:

1. ترجمه قرآن براساس الميزان همراه با خلاصه تفسير الميزان ؛ ص22.

2. قرائتى، محسن، تفسير نور، ج1، ص220.

3. قرائتى، محسن، تفسير نور، ج1، ص224.