اصناف و فراموشی احکام شرعی بازار
امروز بسیاری از کسبه و تجار با وجود اینکه خود را معتقد به اعتقادات اسلامی می‌دانند و برای شعائر اسلامی چون ایام محرم و صفر ارزش والایی قائل هستند، اما در مواردی در معاملات خود ناخواسته دچار کسب حرام و بدون برکت می‌شوند که این چالش نیازمند همراهی بیشتر نهادهای مذهبی و فرهنگی جامعه است.
به گزارش ایکنا از البرز، یکی از توصیه‌های دین مبین اسلام برای رشد و توسعه جامعه اسلامی و استقلال مالی مسلمانان اهمیت به تجارت و کسب و کار است. خداوند در آیه 12 سوره فاطر می‌فرمايد: «...وَتَرَى الْفُلْكَ فِيهِ مَوَاخِرَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ؛ ... و كشتى را در آن موج شكاف مى‌بينى تا از فضل او روزى خود را جستجو كنيد و اميد كه سپاس بگزاريد.»
امیرالمؤمنین(ع) نیز در حدیثی میفرماید: تجارت کنید، چون تجارت باعث می‌شود از آنچه در دست مردم است، بینیاز شوید. حضرت در فرمان خود به مالک اشتر میفرماید؛ «درباره بازرگانان و صاحبان صنایع توصیه میکنم که با آنان به خوبی رفتار کنید، چه گروهی که در شهر و دیار خود و چه آن‌ها که در خارج از محل زندگی‌شان به تجارت و رفت و آمد میپردازند، زیرا آن‌ها آنچه مردم نیازمندند، از نقاط دوردست فراهم میآورند.»
امام صادق(ع) نیز چنان به تجارت اهمیت میدادند که ترک آن را موجب نقصان عقل میدانسته و میفرموند: خرید و فروش را ترک نگویید، زیرا ترک آن از بین برنده عقل است.» آن حضرت همچنین می‌فرمایند: «تجارت موجب رشد و شکوفایی عقل می‌شود.»
ضرورت یادگیری احکام فقهی قبل از شروع کسب و کار
اگر چه از نظر اسلام تجارت و کسب و کار بسیار امری ارزنده و مفید به حساب می‌آید، اما از سوی دیگر در احادیث بسیاری پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) بر فراگیری احکام شرعی تجارت تأکید کرده‌اند.
در واقع هركس می‌خواهد به تجارت و كسب و کار بپردازد و وارد بازار شود، بايد ابتدا نسبت به حقوق تجارت در اسلام آشنا و احكام آن را بداند، تا به گناه و معصيت بزرگ الهی يعنی ربا و معاملات نامشروع و باطل چون کم‌فروشی، گران‌فروشی نيفتد و همواره اين سخن اميرالمؤمنين علی(ع) را مدنظر داشته باشد كه فرمودند: «يا معشر التجّار الفقه ثمّ المتجر، الفقه ثمّ المتجر، الفقه ثمّ المتجر» ای بازرگانان، اول فقاهت(شناخت دین و احکام معاملات)، سپس تجارت، اول فقاهت سپس تجارت، اول فقاهت سپس تجارت.
تأکید بر روی فقه و مقدم دانستن آن بر تجارت و کسب و کار چنان در این جمله مشهود است که حضرت سه بار آن را تکرار کردند. مسلما در جامعه‌ای كه کسبه و تجار بی‌اعتنا به مسائل فقهی و شرعی باشند و معاملات ربوی و نامشروع، در آن جامعه رواج پیدا می‌کند، بر مبنای آيه ۲۷۶ سوره بقره(خدا سود ربا را نابود گرداند و صدقات را افزونی بخشد، و خدا مردم بی‌ایمان گنه پیشه را دوست ندارد) برکت و رشد نيز در آن نيست؛ زيرا ربا در حقيقت مانع جدی در راه رشد و توسعه اقتصادی است.
در حدیث دیگری حضرت علی(ع) فرمودند: «من اتّجر بغير علم ارتطم فی الرّبا ثم ارتطم» یعنی كسی كه بدون آشنايی با احكام تجارت به داد و ستد و تجارت بپردازد، داخل در ربا می‌شود، آنگاه به ربا می‌افتد.
غش در معامله چیست؟
غش در معامله که امروزه در خرید و فروش اجناس در بازار به وضوح دیده می‌شود یکی از موارد حرام بودن تجارت و یا کسب و کار است. یکی از کسب‌های حرام، غش(تقلب) در معامله است؛ یعنی انسان عیب جنسی را که می‌خواهد بفروشد، پنهان کرده و به‌صورت یک جنس خوب به مشتری عرضه کند و یا عیب پولی را که می‌خواهد به طرف بدهد، مخفی کند و در قالب یک چیز درست، صحیح ارائه دهد. این، از مصادیق کسب حرام است. اسلام، غش و تقلب در معامله را حرام دانسته و به شدت از آن نهی کرده است. فقها هم در کتاب‌های خود گفته‌اند که غش یعنی انسان عیب جنس خود را بپوشاند و به‌صورت جنس خوب عرضه بدارد.
چند مثال در حوزه تقلب در معامله
از جمله مثال‌های رایج تقلب در معامله آب ریختن داخل شیر یا مثلا اگر در روغن حیوانی مقداری روغن نباتی، یا دنبه آب کرده بریزند و بعد به نام روغن حیوانی بفروشند، یا سیب‌زمینی را داخل روغن کند و به اسم روغن بفروشد، یا فرش پاره شده را کاملا رفو کند و به مشتری ارائه دهد و عیبش را نگوید، یا جنس معیوب را طوری درست کند که خریدار خیال کند بی‌عیب است و… اینها هم از غل و غش و تقلب و حرام است. یا عیب پارچه معیوب را در کارخانه یا مغازه‌اش برطرف و رفو کند و در قالب پارچه سالم عرضه بدارد، یا در جعبه‌های پرتقال و سیب و خرما جنس بد را زیر خوب می‌چینند که وقتی انسان در نگاه نخست، ظاهر آن‌ها را زیبا و خوب می‌بیند، اما وقتی زیرشان را بررسی می‌کند، می فهمد معیوب است.
چگونه تجار و صاحبان حرف را با احکام شرعی در معامله آشنا کنیم؟
امروزه با توسعه مشاغل و افزایش رقابت تجارت، کسبه و تجار از صاحبان مشاغل خرد گرفته تا تجار و صادرکنندگان و واردکنندگان کالاهای مورد نیاز به دلیل مشغله زیاد و عدم توجه به احکام شرعی گاها غیرعمد دچار فعل حرام و درآمدهای نامشروع می‌شوند.
این مسئله موجب می‌شود یک کاسب مسلمان بدون توجه به احکام فقهی ناخواسته دچار کسب حرام شود و از سوی دیگر این کسب حرام در اقتصاد جامعه اسلامی نیز تاثیر سوء دارد. چنانچه امروزه بسیاری از جوامع غیراسلامی نیز از خطرات بانک‌های ربوی آگاه بوده و آن را مضر به حال اقتصاد جامعه خود می‌دانند از این رو صاحبان سرمایه و بانکداری در بسیاری از کشورهای غیر اسلامی سعی می‌کنند از دادن وام‌ها با سود زیاد به مردم جلوگیری کنند.
همچنین غش در معامله و فریب دادن مشتری باعث کم‌رنگ شدن اعتماد در سطح جامعه شده و افراد را دلسرد از توجه به تولیدات داخلی می‌کند.
از این‌رو در چنین شرایطی یکی از وظایف مهم نهادهای فرهنگی و دینی چون ادارات تبلیغات اسلامی در سراسر کشور، سازمان اوقاف و امور خیریه، حوزه‌های علمیه و رسانه‌ها بر حسب ظرفیتشان اجرای دوره‌های آموزشی و یا تهیه جزوات آموزشی کوچک است تا بسیاری از صاحبان مشاغل را از ضرر کسب حرام بر حذر و احکام فقهی را در قالب آموزش‌های ساده به کسبه معرفی کنند.
جای خالی دوره‌های آموزشی آشنایی با احکام شرعی در میان بازاریان
اگرچه سامانه اصناف و بازاریان برای ارائه مجوز کسب و کار چند دوره آموزشی را به شکل حضوری و یا مجازی برای صاحبان حرف در ابتدای کار برگزار می‌کند، اما کوتاه بودن دوره‌ها و عدم تکرار در کنار نبودن کارشناسان دینی و یا مبلغان در فضای اشتغال و خرید و فروش و قطع روابط میان کسبه و کارشناسان دینی موجب شده بسیاری از احکام شرعی در معاملات تجاری و خرید و فروش رعایت نشود.
یکی از رویکردهای مهم در افزایش آگاهی کسبه از احکام شرعی و اهمیت به کسب حلال آشنایی کسبه با امامان جماعت مساجد و حضور دو سویه هر دو گروه در مساجد و بازار است. بسیاری از ائمه جماعت با اخلاق پسندیده سعی در جذب اقشار مختلف جامعه من جمله بازاریان به مسجد دارند. تقویت رابطه مساجد و بازار، مبلغان و کسبه، موجب ترویج معاملات حلال در جامعه از یک سو و از سوی دیگر موجب حمایت مالی بازاریان از فعالیت‌های فرهنگی مساجد و جذب قشر جوان به آموزه‌های فرهنگ ناب اسلامی و مساجد خواهد شد.
منابع:
نهج‌البلاغه، ج ۴، ۱۰۳؛
میزان‌الحکمه، ج۱، ص۵۲۰
پرتال جامع علوم انسانی
انتهای پیام
