تشریح «اقراء» به روایت تنها بانوی ایرانی دارنده اجازهنامه «اقراء قرائات عشر» + فیلم
تنها بانوی ایرانی دارنده اجازهنامه «قرائت و اقراء قرائات عشر» به تبیین دریافت این اجازهنامه و نیز ضرورت دریافت آن برای حافظان قرآن پرداخت و از برنامه‌اش برای آموزش علاقه‌مندان گفت.
فاطمه شیرازی، حافظ کل قرآن کریم، به همراه مادرش، زهرا صریحی‌نژاد، پاییز 1398 موفق به دریافت اجازهنامه اقراء از شیخ محمد فهمی عصفور، قاری مصری، شدند. پس از مدتی شیرازی توانست به عنوان تنها بانوی ایرانی اجازه «قرائت و اقراء قرائات عشر» (تلاوت کل قرآن کریم به قرائات ۱۰گانه، ٢٠ روایت) را دریافت کند.
او با حضور در مراسم اِشهاری که خردادماه سال جاری در نجف اشرف برگزار شد، توانست اجازهنامه قرائت ۱۰گانه را از محمد فهمی عصفور دریافت کند و در حال حاضر به عنوان نخستین بانوی دارنده این اجازه در جمهوری اسلامی ایران شناخته میشود. به همین بهانه از فاطمه شیرازی به منظور تبیین بیشتر معنای اجازهنامه تلاوت کل قرآن به قرائات ۱۰گانه و ضرورت آن و مدت زمانی که صرف دریافت آن میشود، دعوت کردیم تا در استودیوی ایکنا با او گفت‌وگو کنیم که در ادامه متن آن را می‌خوانید.
بیشتر بخوانید:
- فاطمه شیرازی موفق به دریافت اجازه «اقراء قرائات عشر» شد
- دو بانوی حافظ قرآن اجازهنامه «اقراء» از شیخ عصفور دریافت کردند
ایکنا ـ علاقه شما برای دریافت این اجازهنامه یا بهتر بگویم فراگیری تلاوت کل قرآن به قرائات 10گانه، 20 روایت از چه زمانی شکل گرفت؟
علاقه‌مندی‌ام به بحث قرائات به سال‌های قبل بازمی‌گردد، زمانی که سن کمی داشتم و به دلیل اشتیاق زائدالوصفم، تقریباً هر شب در سالن مسابقات بین‌المللی قرآن حاضر می‌شدم. در آنجا هم مشاهده رقابت‌ها و هم تلاوت افتخاری و پایانی هر شب از سوی یکی از قاریان مطرح مصری برایم جذابیت داشت؛ به ویژه زمانی که متوجه تفاوت در تلاوت‌های برخی قاریان مهمان می‌شدم. سپس کنجکاو شدم و پرس‌وجو کردم و مطالعه کتاب‌های مختلف درباره قرائت را آغاز کردم.
ایکنا ـ چه کتاب‌هایی را مطالعه کردید؟
با کتاب تهذیب‌القراء مرحوم استاد ابراهیم پورفرزیب(مولایی) شروع و نیز جزوه استاد محمدرضا شهیدی‌پور را مطالعه کردم، اما این من را اقناع نمی‌کرد و همواره حس می‌کردم چیزی کم است تا اینکه دوره إقراء قرائات حفص از عاصم را در محضر شیخ عصفور به پایان رساندم.
ایکنا ـ خاطرم هست در جایی گفته بودید زمانی که نزد شیخ عصفور مشغول فراگیری إقراء حفص بودید با قرائت عشر آشنا شدید؟
بله، زمانی که محضر شیخ عصفور برای إقراء حفص بودم، جناب استاد شجاع زویدات هم به محضر شیخ رسیدند. از ایشان جویا شدم: «آیا شما قرائت حفص را انجام می‌دهید؟» گفتند: «خیر، قرائت عشر را انجام می‌دهم.» به هر حال برایم خیلی جالب بود که چه اتفاقی در دوره قرائت عشر می‌افتد. از خود شیخ پرسیدم. گفتند: «این اجازهنامه مخصوص حافظ کلی است که بر حفظش مسلط و اجازهنامه قرائت حفص را داشته باشد.» آن روز از شیخ خواستم تا من هم شاهد اجرای جناب آقای زویدات باشم و از همان جا از شیخ اجازه گرفتم تا قرائت عشر را اقراء کنم.
زمانی که شیخ در ایران بودند روایت قالون و ورش را نزد ایشان فراگرفتم و اصول جمع قرائات را هم یاد گرفتم که مصادف شد با خروجشان از ایران. چند ماهی وقفه افتاد؛ به طوری که حتی تصمیم گرفتم برای مدتی در لبنان اقامت و در محضر شیخ این امر را تکمیل کنم.
ایکنا ـ چه میزان حضوری بودن سنت إقراء بر مخاطب اثرگذار است؟
معمولاً بهتر است که سنت إقراء به صورت اصطلاحاً «مشافهتاً» (حضوری) آموخته شود که متأسفانه در فراگیری من به دلیل پاندمی کرونا وقفه ایجاد شد. تقریباً از آذرماه 99 مصادف با شب ولادت حضرت زینب(ص) و روز پرستار، که با شغل من نسبت داشت، إقراء من مجدد به صورت مجازی آغاز شد.
ایکنا ـ لطفاً برای مخاطبان به زبان ساده‌تر اقراء و قرائت ده‌گانه به بیست روایت را توضیح دهید.
نخست، باید به صورت اِفراد یعنی هر روایت را تک تک فرا بگیریم و بعد از آموختن اصول بیست روایت، به صورت جمع قرائات در محضر شیخ بخوانیم. بیش از یکسال و نیم طول کشید تا کل قرآن را به بیست روایت تلاوت کردم و به مراسم اِشهار خردادماه امسال منتهی شد.
برای مخاطبان تخصصی بگویم که بنده به قرائات عشر صغری إقراء شدم. در واقع ما هفت قاری داشتیم که «قراء سبعه» مشهورند. فردی به نام «ابوالقاسم ابن فیره شاطبی» این هفت قرائات را گردآوری کرده است. ایشان از شیخشان یعنی ابوعمر دانی در کتاب «التیسیر» این هفت قرائت را مکتوب می‌کنند و امام شاطبی آن را از شیخشان فرامی‌گیرند و با اجتهاد و نبوغ خودشان، این متن را به صورت نظم درمی‌آورند و در کتاب «حرز الامانی و وجه التهانی»، که حدود هزار و صد بیت دارد، اصول و فرشالحروف قرائات را در قالب شعر توضیح می‌دهد. این بحث شاطبیه است.
سه قرائت دیگر که به این هفت قرائت اضافه شده از طریق الدُّره است و ابن الجزری، از علمای مشهور علم قرائت، سه قرائت دیگر را بر آن هفت قرائت شاطبیه اضافه کردند؛ با این استدلال که چرا ما فقط هفت قرائت داشته باشیم؟ مثلاً قرائت ابوجعفر.
ابن‌الجزری می‌گوید که ابوجعفر استاد نافع بود و ما چطور قرائت نافع را، که شاگرد است، بگیریم، اما قرائت استادش را رها کنیم؟ با این استدلال قرائت ابوجعفر را اضافه می‌کند. قرائت یعقوب را به همین صورت اعتقاد داشتند. در واقع اشتهار و اعتبار خیلی بالایی دارد و همچنین قرائت خلف‌العاشر را. ایشان راوی اول «حمزه» است که به عنوان روایت در شاطبیه شاهد روایتشان هستیم، اما ابن‌الجزری می‌گویند که ما می‌توانیم از این فرد یک قرائت مجزا داشته باشیم به عنوان «خلف‌العاشر» یا «خلف عن نفسه» معرفی می‌کنند، یعنی این سه قرائت را به هفت قرائت شاطبیه اضافه می‌کنند و 10 قرائت میشود و آن را در کتابی به نام «الدره المضيئه» به نظم درمی‌آورند و در حدود دویست بیت احوال این سه قاری و اصول قرائاتشان و فرشالحروف را توضیح می‌دهند که اشعارش خیلی جالب است. این هفت قاری از طرق شاطبی و سه قرائتی که از طریق ابن‌جزری از طریق الدره به آن اضافه شد و 10 قرائت که به عشر صغری مشهور است.
ایکنا ـ درباره رسم مراسم اِشهار نیز می‌گویید.
رسم است که در آخر هر دوره اِقراء، یک مراسم به نام اشهار برپا میشود. فردی که اجازهنامه را از شیخ دریافت می‌کند در حضور جمعی که شاهد و ناظرند مشهور میشود.
ایکنا ـ شما هر بار از ابتدا تا پایان قرآن را با یک روایت إِقراء می‌کنید یا آیه به آیه قرائت می‌کنید؟
انواع مختلفی از جمع داریم، از جمله جمع‌الآیه، جمع‌الوقف و جمع‌الحرف. ما در اقراء عشرمان، جمع‌الوقف را انجام دادیم. اساتید این حوزه می‌دانند که هر فراز وقف و ابتدایی را به محل مناسب وقف و ابتدا می‌رسانیم و وقف می‌کنیم و از موضعی که اختلاف وجود دارد(موضعی که نزدیکترین موضع به وقف است) به وقف برمی‌گردیم و آن خِلاف را تکرار می‌کنیم. بستگی دارد که چه موضعی نزدیک وقف باشد. گاهی به ترتیب قُراء عشر پیش می‌رویم و گاه به موضع اختلافی بازمی‌گردیم.
ایکنا ـ گویا حتی رنگ جلدهای اجازه‌نامه‌ها برای قاریان و حافظان متفاوت است.
دقیقاً، برای حفاظ کلی که روایت حفص از عاصم را تلاوت می‌کند رنگ جلد قهوه‌ای است. برای قراء رنگ جلد اجازه‌نامه‌شان آبی و نیز جلد اجازهنامه قرائت عشر مشکی است.
ایکنا ـ پس اگر قاری به دنبال دریافت اجازهنامه قرائت حفص از عاصم یا اجازهنامه قرائت عشر باشد، باید حافظ کل باشد؟
بله، قاریان این امکان را ندارند که اجازهنامه عشر را دریافت کنند.
ایکنا ـ چه میزان دریافت این اجازهنامه برای حافظ قرآن ضرورت دارد؛ به ویژه برای بانوان که محافل قرآنی آنچنان برایشان فراهم نیست؟
در مورد لزوم پرداختن به علم قرائات نظرهای مختلفی وجود دارد. بعضی می‌گویند پرداختن به علم قرائات چه لزومی دارد و تا این حد به اختلافات دامن نزنیم؟ در هر رشته علمی، لازم است تا افرادی طلایه‌داران آن باشند و بتوانند آن علم را زنده نگاه دارند و افرادی را در آن حوزه راهنمایی کنند، چنانکه لزومی ندارد که همه فیزیکدان یا داروساز باشند. مجموعه افراد شاخص در حوزه‌ای با توجه به علاقه‌مندی‌شان، یک رشته را دنبال می‌کنند و دقیقاً علم قرائات به این صورت است.
به چند دلیل فراگیری آن ضروری است. در خیلی از کشورهای اسلامی و شمال آفریقا مانند مراکش، تونس و الجزایر قرائت مشهورشان روایت ورش از نافع است یا در لیبی به روایت قالون تلاوت می‌کنند و حتی قرآن‌هایشان با این روایت چاپ میشود یا در سودان به روایت ابوعمر تلاوت می‌کنند. خوب همین امر فراگیری این علم را برای فردی که داور مسابقات قرآن است، ضروری می‌کند. امسال در مسابقات بین‌المللی بانوان یکی از متسابقان به قرائت ابن کثیر تلاوت می‌کرد که با من تماس گرفته و مشورت شد و جزئیاتی را در این باره گفتم.
ایکنا ـ آیا می‌توانید با دریافت این اجازهنامه علاقه‌مندان دیگری را پرورش دهید و این علم را تدریس کنید؟
بله، زمانی که مراسم اشهار اینجانب در جوار بارگاه امیرالمؤمنین(حضرت علی(ع) قرآن را محضر پیامبر خدا اقراء کردند) برگزار شد، مضمون جملاتی که شیخ عصفور می‌گفتند این بود: «شما از من اجازه گرفتید و می‌توانید به سایر افراد اجازه بدهید.» هنگامی که من اجازهنامه قرائت عشر را دریافت می‌کنم، می‌توانم به افرادی که می‌خواهند چه اِفراد (تک‌روایت را) و چه جمع (قرائات عَشر را) بخوانند، آموزش و سپس اجازه دهم.
ایکنا ـ نباید این اجازهنامه از طرف نهاد و سازمانی اعطا شود؟
این سنت است و کسی که تمایل داشته باشد می‌تواند در محضر بزرگی حاضر و اقراء شود و این بستگی دارد که قاری و مُقری همدیگر را توانمند بدانند. در واقع نزد کسی که آن فرد إقراء شده است همان شخص اشهار می‌کند و اجازهنامه می‌دهد.
ایکنا ـ آیا رعایت نکات تجویدی به اندازه نکات وقف و ابتدایی اهمیت دارد و به کدام سبک ترتیل، تحدیر یا تحقیق تلاوت میشود؟
افرادی که می‌خواهند اجازهنامه قرائت عشر را دریافت کنند، معمولاً حفاظی هستند که سالیان سال در این حوزه تجربه دارند و از تجوید بسیار خوبی برخوردارند، اما هر از گاهی استاد نکته تجویدی را هم تذکر می‌دهد، اما معمولاً افراد دچار خطا نمی‌شوند و تمرکز در قرائات باید به اندازه‌ای باشد که تمام تمرکز فرد متوجه صحیح تلاوت کردن آن فراز و بخش وقف و ابتدا باشد، چون کاری چالش‌برانگیز محسوب میشود و مداومت و مطالعه لازم است.
ایکناـ پس از دریافت اجازهنامه، در صورت نبود تمرین چه میزان احتمال فراموشی وجود دارد؟
به هر حال یک سری قوانین را به عنوان اصول قرائات فرامی‌گیریم. فرشالحروف هم هست(آن اختلافی که بدون قانون و قاعده وجود دارد) و باید آنها را مرتب تکرار کنیم تا از ذهن خارج نشود.
ایکنا ـ به عنوان سؤال پایانی؛ نظر خود را درباره فعالیت‌های قرآنی بانوان بگویید.
در طول چهل سال و اندی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، فعالیت قرآنی بانوان گسترده شده است. قاطبه فعالیت قرآنی چه در مسابقات و چه در آموزش‌ها با بانوان است، اما نقدهایی به مسئولان وجود دارد که نگاهشان را اصلاح کنند.
انتقاد اول درباره اعزام قراء و حفاظ در قالب کاروان نور به سرزمین وحی است. از حدود سال 60 یا 61 کاروان نور به حج تمتع اعزام میشود و آقایان قاری و حفاظ و گروه تواشیح محافل بسیار خوب قرآنی را در سرزمین وحی برگزار می‌کنند، اما واقعاً جای گلایه دارد که چرا حتی یک بار یک خانم اعزام نشد؟ بی‌انصافی است که بانوان را نادیده بگیریم. من از دست‌اندرکاران استدعا دارم که به این مورد، توجه ویژه‌ای کنند و سهمیه‌ای را در نظر گیرند.
انتقاد دوم در مورد حضور نداشتن بانوان در محفل قرآنی هرساله و دیدار با مقام معظم رهبری در طلیعه ماه مبارک رمضان است. هنگامی که به دیدارهای اصناف و اقشار مختلف با مقام معظم رهبری نگاه می‌کنیم، بانوان حضور دارند، اما بانوان قرآنی در این دیدار حضور ندارند. از خبرگزاری ایکنا درخواست دارد که این موارد را پیگیری کنند.
ساده‌خوانی فاطمه شیرازی با اختلاف قرائات
انتهای پیام
ایشون شخصا به استاد عصفور گفتن. الان بقیه که دوست دارن از استاد عصفور بگیرن براشون استاد آقا حرامه؟
خواهشا ایکنا یکم در مورد این سیاست های نا نوشته پیگیری کنه
من هم کاملا با انتقاد خانم شیرازی در مورد عدم حضور بانوان قاری در کاروان حج و مراسم رهبری موافقم