تربیت معنوی باعث بینش عمیق در انسان می‌شود

به گزارش ایکنا از اصفهان، یازدهمین پیش‌نشست از سلسله‌نشست‌های همایش بین‌المللی «تربیت معنوی و سلامت معنوی از منظر امام علی(ع)» با موضوع «ارزش‌های معنوی و تربیت معنوی از دیدگاه امام علی(ع)»، روز گذشته، ۱۹ مهرماه در دانشگاه اصفهان برگزار شد.

سخنران اول این نشست، محمدباقر کجباف، عضو هیئت علمی گروه روانشناسی دانشگاه اصفهان ورود نظریه معنادرمانی در روانشناسی را مربوط به سال ۱۹۷۰ و توسط ویکتور فرانکل دانست و اظهار کرد: ابتدا در دوران رنسانس، موضوع شناخت انسان به‌صورت شناخت فیزیکی و مکانیکی مطرح بود تا اینکه در سال ۱۸۷۹، روانشناسی به‌عنوان علم مطالعه رفتار توسط ویلهلم وونت ظهور کرد. وی روانشناسی را از روح، ذات، وجود و حقیقت خارج و آن را به‌عنوان علم تجربی مطرح کرد.

وی افزود: اگرچه علم تجربی به‌‌دلیل جزئی‌نگری و دقت زیاد مورد قبول است، اما نمی‌توان روانشناسی را صرفاً علمی تجربی دانست. انسان، حیوان ناطق یا مکانیک و فیزیک صرف نیست و با مفاهیم متافیزیکی در ارتباط است. لذا پس‌ از این دوران، تربیت و زندگی معنوی را به علوم روانشناسی اضافه کردند، اما اتفاق ناخرسند این بود که معنا را با نگاه کمی توصیف کردند و معنویت دو معنا پیدا کرد؛ معنویت عام و معنویت خاص.

عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان اضافه کرد: در معنویت عام، هدف و ارزش، جایگاه اصلی را به خود اختصاص داد. در ظاهر این تعریف قابل قبول است، ولی کافی نیست. سکولارها همواره این نوع معنویت را تبلیغ می‌کردند و بر این باور بودند که لازم است معنویت جدای از دین بررسی شود و معنویت غیردینی، وسعت و گسترش یابد. در معنویت عام، هر انسانی می‌تواند عالم معنوی مخصوص به خود را داشته باشد؛ مرتاض هندی، عالم تجربی، زاهد مسلمان و...، هر کدام معنویت مخصوص به خود را تجربه خواهند کرد.

وی ادامه داد: نوع دیگر معنویت که مدنظر این نشست قرار دارد، معنویتی فراتر از روان، به‌معنای رفتار است. معنویتی که با دین درآمیخته و انسان را به‌سوی کمال بی‌نهایت می‌برد. در ماده نیز نیرو، هدف حرکت و معنای حرکت وجود دارد؛ اما در معنویت دینی، این حرکت، جهت و انرژی به سمت کمال بی‌نهایت است و در محدودیت ماده محصور نمی‌ماند. آمرام، پژوهشگر هوش معنوی، تربیت معنوی را تحقق ظرفیت‌ها و منابع معنوی در زندگی می‌داند و اضافه می‌کند: در موقعیت‌های کارکردی و عملی، معنویت با جستجو و تجربه عناصر تقدس، معنا و هوشیاری به اوج می‌رسد.

کجباف تأکید کرد: تربیت معنوی باعث می‌شود انسان در برابر حوادث زندگی رویکردی همراه با صبر و تحمل و بینشی عمیق داشته باشد. تربیت معنوی را می‌توان به‌صورت خلاصه در ۲۵ واژه زیر توصیف کرد: جهت‌یابی، انگیزش، پاسخگو بودن به جهان همراه با حیرت و شگفتی، گشودگی، خردمندی، امیدواری، باور، حقیقت، بخشندگی، عشق، آرامش، جذبه، خودآگاهی، خود‌متعالی، خود‌کنترلی، انعطاف‌پذیری، وجود فضائل، خودپذیرشی، اعتمادبه‌نفس، بیان استعدادهای درونی، باور به مقدس بودن زندگی، اعتماد به هستی برتر و ارتقای خود به یک کل بزرگ‌تر.

وی تربیت معنوی از منظر امام علی(ع) را براساس حکمت ۳۱ نهج‌البلاغه، محصول ایمان و باوری محکم دانست و ادامه داد: مولا علی(ع) ایمان را بر چهار پایه صبر، یقین، عدل و جهاد، استوار و پایدار می‌داند و می‌فرماید: «صبر و شکیبایی خود بر چهار پایه استوار است؛ اشتیاق، ترس، زهد و انتظار.» به این مفهوم که هر که اشتیاق بهشت دارد، از شهوات دست می‌کشد و آن کس که در ترس از آتش دوزخ است، از محرمات دوری می‌کند و آن کس که به دنیا بی‌رغبت می‌شود، مصائب را آسان‌تر تحمل می‌کند و آن کس که در انتظار مرگ است، به سوی خیرات، بیشتر می‌شتابد.

عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان تصریح کرد: واژه صبر در این حکمت بسیار گسترده‌تر از مفهوم تاب‌آوری است. عامل دیگر در تقویت ایمان که حضرت به آن اشاره کرد، یقین بود. ایشان می‌فرماید: «یقین نیز خود بر چهار پایه استوار می‌شود؛ بینایی زیرکانه، دریافت حکیمانه، پندگیری از دیگران و اقتدا به روش پاکان.» آن کسی که در زیرکی بینایی یابد، صاحب حکمت می‌شود و هر که صاحب حکمت شد، پندگیر و نصیحت‌پذیر است و هر که پندگیری را اولویت خود بشمارد، چنان ماند که در میان گذشتگان زیسته است. رکن دیگر ایمان، عدالت بود که مولا علی(ع) آن را بر چهار پایه ذیل استوار می‌داند: فهم درست، غواصی دانش، داوری روشن، استواری در بردباری و رکن آخر ایمان یعنی جهاد را نیز بر پایه‌های امر به‌ معروف، نهی‌ از منکر، صداقت در مواضع حق و دشمنی با بدکاران استوار می‌داند.

قلب؛ کلیدواژه مباحث معنوی

سخنران بعدی همایش، عدنان الخفاجی، استاد علوم تربیتی دانشگاه کوفه، قلب را به‌عنوان کلیدواژه مباحث معنوی مطرح کرد و گفت: پیامبر(ص) در حدیثی می‌فرماید: «در وجود انسان پاره‌ای وجود دارد که اگر این قسمت سالم بماند، کل وجود انسان به سمت سلامتی می‌گراید و اگر این قسمت فاسد شود، کل وجود انسان به سمت فساد و تباهی می‌رود و آن پاره، قلب است.» روح و قلب انسان از عالم غیب نشئت گرفته‌ و جایگاه ارزش‌های معنوی است. ثبات و عدم تغییر با تغییر شرایط محیطی، تداوم و شمول و فراگیری، از ویژگی‌ها و خصوصیات ارزش‌های معنوی هستند.

وی در ادامه، ضمن توصیف مولا علی(ع) به‌عنوان صاحب تمام ارزش‌های معنوی به بیان این ارزش‌ها از منظر ایشان پرداخت و افزود: تسامح یکی از ارزنده‌ترین معنویاتی است که مولا در طول زندگی خویش، خود را ملزم به رعایت آن می‌کرد. در روایتی آمده‌ است که پیرمرد نابینای مسیحی خدمت علی(ع) می‌رسد و از ایشان درخواست کمک می‌کند. حضرت به کارگزاران خود دستور رسیدگی به درخواست این پیرمرد را می‌دهد و می‌فرماید: از بیت‌المال حاجت او را رفع کنید؛ چراکه او یکی از اعضای جامعه اسلامی محسوب می‌شود. حضرت رضا(ع) نیز در این خصوص فرموده‌ است: با صاحبان سایر ادیان، مطابق قوانین و الزامات قانونی خودشان رفتار کنید.

این استاد دانشگاه حکمت را ارزش معنوی دیگری برشمرد که مولا علی(ع) در نهج‌البلاغه بارها درباره آن صحبت کرده‌ است. صله رحم و پیوند با خویشاوندان، تقوا، کظم غیظ، تواضع، سخن صادقانه، امانت‌داری، عفو و گذشت، ایثار و عدالت، از دیگر ارزش‌های معنوی وجودی مولا علی(ع) بود که سخنران به شرح آنها پرداخت.

الهه‌سادات بدیع‌زادگان