عقب‌گرد رشد کیفی کتاب در ایران

به گزارش ایکنا، مجید غلامی جلیسه، مدیر عامل سابق خبرگزاری کتاب، 19 آذرماه در نشست علمی «نشر دیجیتال و چالش‌های مالکیت فکری» که از سوی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی(نور) در قم برگزار شد، گفت: در 13 قرن قبل، عده‌ای آثاری تولید کرده و برخی استنساخ می‌کردند که عمدتاً هم شاگردان و علاقه‌مندان به مؤلفان بودند و اگر پولی هم پرداخت می‌شد، بابت کتابت یک اثر بود که از سوی نویسنده صورت می‌گرفت. ابن ندیم و ابن خلدون مباحثی در این موضوع دارند و سیوطی هم کتابی در همین زمینه نوشته است.

وی افزود: این رویه ادامه یافت تا اینکه اواسط دوره ناصری و بعد از آن، آهسته آهسته با تکثیر و توزیع آثار و جنبه تجاری کتب این دغدغه ایجاد شد که چرا عده‌ای بدون رعایت حقوق مالی و مادی اثر از آن سوء استفاده می‌کردند. عمادالسلطنه که مترجم و مؤلف بود قوانینی را وضع کرد و در ابتدای خیلی از کتب نوشتند انتشارات فلان اثر تا فلان زمان در ید مؤلف و ناشر است. مخصوصاً در آثاری که از زبان‌های دیگر ترجمه شدند حتی بحث حق ترجمه هم مورد توجه قرار گرفت برخلاف دوره پهلوی که کسی حقی برای این کارها قائل نبود.

تلاش‌های بی نتیجه درباره قانون مالکیت فکری

وی با بیان اینکه با حضور آقای علی مطهری در مجلس، قانونی وضع شد و حق حمایت مادی از آثار تا 50 سال پیش رفت و چه بسا اگر ایشان در مجلس نبود این قانون وضع نمی‌شد، افزود: از سال 1383 لایحه‌ای نوشته شده ولی تاکنون هم مصوب نشده است و این نشان می‌دهد اراده جدی برای اصلاح قانون مالکیت معنوی و کپی رایت وجود ندارد؛ وقتی بنده در ارشاد بودم، شکایات متعدد از ناشرین و مؤلفان و ... داشتیم که حقوق آن‌ها به خصوص در فضای مجازی مراعات نمی‌شود و هرقدر تلاش کردیم در مجلس قانونی مصوب شود، موفق نشدیم.

غلامی جلیسه اضافه کرد: امروز وضعیت نشر در دنیا برخلاف تصور ما امری کلاملاً تجاری است یعنی یک سرمایه‌گذاری انجام شده و سودی هم به دست می‌آید. یکی از دلایلی هم که در دوره قاجار به این سمت رفتیم، همین مسئله بود تا حقوق ناشر و مؤلف مخدوش نشود.

چالش وحشتناک فراروی نشر

وی تأکید کرد: الان چالش وحشتناک تکثیر بی‌حساب و کتاب با هر تعداد دلخواه در فضای مجازی وجود دارد و سبب شده تا ناشرانی که داریم به هیچ وجه در مقوله تولید سرمایه‌گذاری نکنند؛ آقای جمشید کیانفر که ناسخ التواریخ و تاریخ طبری را منتشر کرده است به بنده گفت من قلمم را شکستم و علاقه ندارم در این حوزه کار کنم زیرا به محض اینکه فلان کتاب در بهمن منتشر شد به یک ماه نرسید که فایل کتاب در فضای مجازی منتشر شد و کتاب به بازار نرسید تا بتواند فروش داشته باشد.

مدیر عامل سابقه مؤسسه خانه کتاب با بیان اینکه ما به آثاری که در خارج از ایران تولید می‌شود باید حق کپی‌رایت بدهیم ولی طبق ضوابط و شرع می‌گوییم لازم نیست حقی بپردازیم، اظهار کرد: این در حالی است که ما در دوره‌ای زندگی می‌کنیم که دهکده جهانی وجود دارد، به همین دلیل می‌بینیم که بعد از انقلاب نشر کمًی رشد کرده ولی از لحاظ محتوا و ضریب، نفوذ ما کم شده است.

نشر ایران حرفی برای گفتن ندارد

غلامی جلیسه اضافه کرد: بنده ده‌ها نمایشگاه داخلی و خارجی را می‌بینم ولی نشر ما حرفی برای گفتن ندارد چون تمایل به رعایت قوانین بین‌المللی نداریم و اپلیکیشن‌ها را صرفا برای داخل ایران تولید می‌کنیم. ما باید در درازمدت بدون تردید خیلی از کنوانسیون‌ها را بپذیریم؛ مثلاً الان جامعه تصویرگر کتب کودک، یک جامعه بین‌المللی است و جایگاه تجاری خود را یافته است ولی نشر کودک ما نتوانسته این موفقیت‌ها را داشته باشد.

غلامی جلیسه گفت: ما هم در داخل از این نگاه‌ها ضربه می‌بینیم و هم در عرصه بین‌المللی؛ البته یک بخش از این ضررها به همین تفکرات ما باز می‌گردد و بخشی هم به کمبود قوانین. الان حتی ما نسبت به آثاری که در داخل ایران و نه خارج کشور تولید می‌شود هم حساسیت نداریم و حتی مؤسسات و استادان و کتابخانه‌ها و دانشگاه‌ها و صدا و سیما هم حق مالکیت فکری را رعایت نمی‌کنند؛ مثلاً سایت ایران صدا بسیاری از کتب را به صوت تبدیل کرده‌اند و حقوق ناشر و مؤلف را هم نمی‌دهند.

وی افزود: روز به روز علاقه سرمایه‌گذاران به سرمایه‌گذاری در نشر کم می‌شود و هیچ مرجعی هم برای احقاق حق آن‌ها وجود ندارد؛ در حوزه نشر ما هرقدر جلوتر می‌رویم در ظاهر آمار کمًی بیشتری داریم ولی از جهت محتوا و کیفی عقب هستیم.

ناشرین ما به فضای مجازی اعتماد ندارند

وی تأکید کرد: اتفاق وحشتناک دیگر این است که چرا ناشرین ما در فضای مجازی فعالیت نمی‌کنند و به آن اعتماد ندارند، زیرا الان تولید یک کتاب 200 صفحه‌ای 100 میلیون تومان هزینه دارد ولی هیچ کدام از سامانه‌های مجازی نمی‌توانند این سرمایه را برگردانند زیرا نشر و فروش کتاب به شدت مخدوش شده است. 

غلامی جلیسه تصریح کرد: اگر قرار است صنعت نشر رشد کند، کتابخانه دیجیتال نور باید برای این موضوعات فکر کند و قواعد و قوانینی وجود داشته باشد که متأسفانه فعلا در فضای داخل و بین‌المللی وجود ندارد.