گروههای جهادی تاکنون خدمات ثمربخشی را در مناطق محروم انجام دادهاند و هر زمان که نقطهای از کشور با بحران مواجه شده است، برای خدمت به همنوعان خود در آنجا حاضر شدهاند. گروههای جهادی که فلسفهای جز خدمت بیشائبه و بدون چشمداشت به محرومان و آسیبدیدگان نداشتهاند، در صحنههای مختلف اجتماعی همچون بلایای طبیعی و محرومیتزدایی از محرومان به میدان آمده و در گمنامی کامل به خدمترسانی به اقشار محروم و نیازمند کشور پرداختهاند.
دررابطه با بررسی فعالیت، مشکلات و دغدغههای گروههای جهادی طی سالهای گذشته به گفتوگو با حامد احمدوند، کارشناس مجمع جهادگران کشور پرداختیم که مشروح آن را در ادامه میخوانید و میبینید.
ایکنا ـ مبانی حرکتی گروههای جهادی چیست و این گروهها فعالیتهای خود را چگونه آغاز کردند؟
طبق فرمایشات مقام معظم رهبری کار جهادی از خود جوانان آغاز شد. فعالیت جهادی کاری است که علاوه بر آنکه اخلاص و تقوا و ایمان در آن است، دارای مشقت و سختی نیز بوده و جهادی است که تلاش فراوان در آن وجود دارد. در زمان ائمه معصومین(ع) هر زمان که ایشان از مبارزات خود فارغ میشدند، به کار جهادی میپرداختند. حضرت امیر(ع) نخلستان و چاه ایجاد میکرد و در اختیار مردم قرار میداد. در زمان پیامبر(ص) نیز به همین صورت بود و زمانی که مسلمانان از جنگ و مبارزه در راه حق دست میکشیدند، به ساخت مساجد و خانه و ... میپرداختند که این فعالیت نیز نمونهای از کار جهادی بود.
بسیاری از علما و مبارزان اسلام نیز در طول تاریخ کار جهادی انجام دادند. از فعالیت علما در دوران مشروطه گرفته تا اشخاص تأثیرگذاری همچون میرزا کوچک خان، رئیسعلی دلواری و ... که همگی کارهای جهادی زیادی انجام دادند. یعنی زمانی که از فعالیتهای خود فارغ میشدند، به بحثهای جهادی و خدمت به مردم میپرداختند. آیات و روایات فراوانی وجود دارد که به بحث جهاد اشاره میکنند. در قرآن کریم در 29 آیه به صورت مستقیم به جهاد اشاره شده و فلسفه جهاد در آنها آمده است. در قرآن اشاره شده است که جهاد وسیله رستگاری است. در سوره مبارکه حجرات نیز مؤمنان واقعی را جهادگران نامیدهاند.
الگوی شکلگیری گروههای جهادی از زلزله سال 1347 فردوس ایجاد شد. مقام معظم رهبری در آن زمان طلبهای در مشهد بودند که در این زلزله به یاری مردم زلزلهزده شتافته و به همراه برخی از همراهان و مردم خیّر به کمک زلزلهزدگان رفتند. لذا الگوی حرکتهای جهادی از آن زمان شکل گرفت. این مدل باعث شد تا در بلایای طبیعی بعدی نیز این اتفاقات رخ دهد و مردم به صورت جهادی به کمک حادثهدیدگان بروند. یکی از برکات حرکتهای جهادی مطالبهگری مردم است یعنی جهادگران از مسئولان مطالبه میکنند. مدیریت بحران و سازماندهی گروههای جهادی نیز از نکات قابل توجهی هستند که باید بدان توجه کرد. شبکهسازی، فعالیتهای اجتماعی به دور از سیاسیکاری، مدیریت تشکیلات، ایجاد انگیزه، کمکهای مردمی، جذب منابع و ... از جمله برکات حضور مقام معظم رهبری در زلزله فردوس و کمک ایشان به زلزلهزدگان بود که الگوی حرکتهای جهادی بعدی شد.
با پیروزی انقلاب اسلامی، امام(ره) برای کاهش محرومیت شدیدی که در مناطق محروم کشور وجود داشت، از استعاره سازندگی کمک گرفته و جهاد را در کنار این نهادها به کار گرفت. این موضوع منجر به تشکیل جهاد سازندگی شد. با پیروزی انقلاب اسلامی، برخی نهادها در کشور ایجاد شدند که هر کدام فلسفه وجودی خود را داشتند. در 27 خرداد سال 58 جهاد سازندگی به فرمان امام(ره) برای محرومیتزدایی و توسعه روستاها در مناطق محروم ایجاد شد. البته با آغاز جنگ تحمیلی، فعالیت جهاد سازندگی در عرصه دفاعی نیز آغاز شد. پس از جنگ نیز جهاد سازندگی در بحث بازسازی مناطق جنگزده ورود کرد. لذا فلسفه وجودی تشکیل جهاد، نیروی ولایت بود. یک بال جهاد، ولایت و بال دیگر آن مردم بوده است.
انحلال جهاد سازندگی برای این بود که تفکر انقلابی و بازوی ولایی و مردمی جهاد کنار برود. دلیل این موضوع نیز آن بود که نهادها و وزارتخانههای حاکم نتوانستند فعالیتهای جهادی را هضم کنند. انحلال جهاد موجب ایجاد نوعی سرخوردگی در جامعه شد اما زمانی که مقام معظم رهبری فرمان تشکیل بسیج سازندگی را صادر کردند، نوعی روحیه شاداب جهادی در میان جوانان ایجاد شد. مقام معظم رهبری در سال 79 فرمودند که در حوزه فعالیتهای جهادی موضوع شناسایی با بسیج سازندگی و پشتیبانی با دولت باشد و بسیج سازندگی برای سازماندهی، اعزام، دستهبندی و اداره کار وارد میدان شود که این دقیقاً همان متولیگری بسیج در این حوزه است.
لذا خلأ انحلال جهاد سازندگی با صدور فرمان مقام معظم رهبری مبنی بر تشکیل بسیج سازندگی از بین رفت. هر جا که نظام دچار مشکل و بحرانی شده است، گروههای مردمی و بسیج ورود کرده و مشکلات را رفع کردهاند. طی 22 سالی که از عمر گروههای جهادی گذشته است، فعالیتهای تأثیرگذاری در مناطق محروم کشور انجام شده است. در حال حاضر گروههای جهادی در سراسر کشور دارای ساختار هستند. یعنی گروههای جهادی امروز برای خود ساختار انتخاباتی دارند و در سطح شهرستان، استان و کشور انتخابات برگزار کرده و مجمع ملی جهادگران را تشکیل دادهاند. ساختار گروههای جهادی امروز دارای شورای جهادی در 500 شهرستان است. گروههای جهادی از ابتدای انقلاب تاکنون در کوران اتفاقات مختلف در کنار انقلاب و مردم بودهاند.
نگاه بعدی در گروههای جهادی، نگاه تخصصی به فعالیتهای آنهاست. امروز گروههای جهادی وارد فعالیتهای تخصصی شده و هر کدام از آنها در حوزههای مختلف به خدمترسانی برای محرومان میپردازند. مسئلهمحوری و انجام فعالیتهای پژوهشی از مهمترین نکاتی است که از سوی گروههای جهادی پیگیری شده و این گروهها به دنبال حل مسئله مردم در روستاها و مناطق محروم کشور هستند.
ایکنا ـ گروههای جهادی امروز با چه دغدغهها و مشکلاتی روبهرو هستند؟
گروههای جهادی به صورت خودجوش و مردمی در تمامی عرصهها و بحرانهای مختلف وارد میدان شده و فعالیتهای فراوانی انجام دادهاند. رشد و گسترش گروههای جهادی نیاز به نوعی سازماندهی و دستهبندی داشت که در این زمینه سامانهای با عنوان «اطلس جهادی» از سوی بسیج سازندگی طراحی شده و به ثبت و دستهبندی گروههای جهادی پرداخت. یکی از مهمترین مشکلات گروههای جهادی، بحث هویت است. بسیاری از تشکلها و مؤسسات شناخته شده هستند و بودجههای فراوانی برای حل مسائل مختلف در اختیار آنها قرار دارد که شاید کارایی لازم را نداشته باشند.
گروههای جهادی باید هویت پیدا کنند که البته این هویت در میان عموم مردم ایجاد شده است. این هویت در سه مقوله معنوی به معنای پشتیبانی از ولایت، مادی و ساختاری تعریف میشود. در حوزه ساختاری نیز که مجموعه بسیج باید بدان بپردازد، کارهایی از قبیل اعطای مجوز، پیگیری امور مربوط به جهادگران انجام میشود. پس از آنکه به گروههای جهادی هویت داده شد، این گروهها نیازمند صیانت هستند و اگر این صیانت وجود نداشته باشد، گروههای جهادی به انحراف کشیده میشوند و چه جایی برای صیانت از این گروهها بهتر از بسیج خواهد بود؟ در حوزه سازماندهی نیز بسیج این کار را انجام میدهد که البته این کار از زمان جنگ و اوایل انقلاب نیز به همین صورت انجام میشده است.
هیچ بستری بهتر از بسیج برای سازماندهی و صیانت از گروههای جهادی وجود ندارد. ایجاد تشکیلات موازی با بسیج و برخوردهای مغرضانه در این زمینه موجب ایجاد ناهنجاری در جامعه شده و تفکر ناب زاده انقلاب که در حال حاضر در حال صدور به محور مقاومت و ملل مسلمان است را خدشهدار میکند. یکی از موضوعاتی که گروههای جهادی با آن مواجه هستند، استفاده برخی شخصیتها و احزاب از این گروههاست. ممکن است برخی بخواهند در مواقع مختلف از جمله انتخابات و ... از فعالیتهای گروههای جهادی به نفع خود استفاده کنند.
البته ذات و مبانی گروههای جهادی، مردمی است و وارد مسیرهای سیاسی و نحلههای انتخاباتی نمیشوند. اما برخی گروهها که ساماندهی نشده و بعضا ذیل بسیج نیز فعالیت دارند، ممکن است مورد سوءاستفاده برخی احزاب و شخصیتها به قصد منافع شخصی آنها قرار گیرند. نگاه ابزاری و سیاسی به گروههای جهادی کاملاً مطرود است. در بحثهایی همچون انتخابات و ... جهاد تواصی پیگیری شد تا گروههای جهادی به دور از جریانات سیاسی و فکری، فقط به حضور حداکثری در انتخابات بیندیشند. لذا مشکلات فراوانی در راه گروههای جهادی وجود دارد که البته این مشکلات سد راه آنها نیست و گروههای جهادی در حال حرکت هستند و خستگی و شکست در میان آنها معنایی ندارد.
ایکنا ـ چرا طرح اصلاح قانون بسیج سازندگی که در کمیسیون مربوطه به تصویب رسیده، مدتهاست که مسکوت مانده و در صحن علنی مجلس مطرح نمیشود؟
طرح اصلاح قانون بسیج سازندگی در کمیسیونهای امنیت و اجتماعی مجلس شورای اسلامی مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت برای بررسی دقیقتر از سوی هیئت رئیسه مجلس به کمیسیون امنیت ملی و مرکز پژوهشهای مجلس ارجاع داده شد. در نهایت کلیات طرح در کمیسیون امنیت ملی به تصویب رسید و برای طرح در صحن مجلس تقدیم هیئت رئیسه شد. امروز چندین ماه از ارائه طرح به هیئت رئیسه مجلس میگذرد و هنوز برای تصویب به صحن علنی مطرح نشده است. برخی نمایندگان مخالف این طرح و برخی دیگر موافق آن هستند. مقام معظم رهبری در قانون بسیج سازندگی، وظیفه بسیج را ساماندهی گروههای جهادی اعلام کردهاند. لذا رهبر معظم انقلاب اسلامی سازماندهی، دستهبندی و اعزام جهادگران را با بسیج سازندگی دانستهاند.
در این زمینه این سؤال مطرح میشود که چرا این طرح در مجلس مطرح نمیشود و برخی از نمایندگان مخالف این قضیه هستند؟ پاسخ این است که در رابطه با این طرح نیز نگاه سیاسی وجود دارد. یکی از ایرادات نمایندگان این است که بسیج در این رابطه نقش متولیگری پیدا میکند. در پاسخ باید گفت که گروههای جهادی دارای استقلال هستند و نقش بسیج فقط ساماندهی این گروههاست. همچنین، باید اذعان کرد که خاستگاه حرکت و جریان جهادی، بسیج بوده است. تصویب طرح اصلاح قانون بسیج سازندگی موجب هدایت، صیانت، نظارت، سازماندهی، قانونمداری و هویتبخشی گروههای جهادی خواهد شد. به نمایندگان مجلس توصیه میشود که پیش از طرح و تصویب این قانون در مجلس بیانات مقام معظم رهبری در رابطه با این موضوع را به عنوان یک سند بالادستی مطالعه کنند.
مقام معظم رهبری در بیانات خود به ویژه در دیدار سال 98 با فعالان جهادی بر نقش ساماندهی بسیج تأکید داشتند. اگر کار برای رضای خدا، ایران و برگرفته از اخلاص و مردمی است، دیگر نباید به فکر مباحثی چون متولیگری و ... بود. بسیج بازوی ولایت است و بستری امنتر از بسیج برای نقش هدایت و سازماندهی گروههای جهادی نیست. امروز متأسفانه برخی نگاه به آینده داشته و اینگونه میاندیشند که باید گروههای جهادی را در دستان خود نگاه دارند و به دنبال منافع و برداشتهای خود از این گروهها هستند. متأسفانه فشار برخی گروهها، نهادها و سازمانها باعث تأخیر در تصویب این قانون میشود. در این زمینه نگاه باید مردممحور باشد نه شخصمحور و همگان باید بدانند که فلسفه گروههای جهادی در بسیج متبلور میشود. امروز گروههای جهادی ظرفیت بزرگی برای جامعه هستند و در همین حوادث اخیر برخی از شهدا از میان جهادگران بودند.
ایکنا ـ طرح احیای جهاد که در دولت سیزدهم مطرح شد، به کجا رسید؟
همزمان با بحث اصلاح قانون بسیج سازندگی و روی کار آمدن دولت سیزدهم، برخی افراد بحث احیای جهاد سازندگی را مطرح کردند. جهاد سازندگی در سال 79 منحل شده بود و آسیب انحلال آن نیز نگاه دولتی بود و سازمانها نمیتوانستند آن حرکت جهادی و انقلابی را در خود هضم و درک کنند. نکته بعدی اینکه کارکرد جهاد سازندگی در اوایل انقلاب مشاهده شده است و دولتی بودن آن شاید دیگر پاسخ درخور ندهد. تشکیبل جهاد سازندگی باعث ایجاد ساختار خواهد شد و شاید دولت نتواند آن را هضم کند. در بحث احیای جهاد سازندگی در ادامه برخی افراد به سمت تشکیل شورای عالی جهاد حرکت کردند.
امروز در کشور شوراهای عالی فراوانی وجود دارد. البته در اوایل انقلاب نیز شورای عالی جهاد وجود داشت اما در شورای عالی فعلی که مطرح میشود، جای نماینده ولی فقیه خالی است. موضوع بعدی انتخاب شش نفر اعضای اصلی شواری عالی جهاد است که چگونه انتخاب شوند. در رابطه با این موضوع باید گفت تنها نماینده اصلی گروههای جهادی، مجمع عالی جهادگران است که جایی برای نماینده این مجمع در شورای عالی جهاد دیده نشده است. لذا تنها ساختار واقعی مستقل گروههای جهادی، مجمع جهادگر کشور است. نگاه بعدی این است که افرادی که برای شورای عالی جهاد انتخاب شدهاند افراد وابسته به اشخاص و احزاب هستند. این سؤال مطرح میشود که کدام یک از نهادها و اشخاص حاضر در این شورا مانند بسیج سازندگی کارایی دارند که به خوبی دیده نشده است؟
گروههای جهادی امروز به چنان توسعهای رسیدهاند که در آسیبها و حوادث مختلف در کنار مردم و دولت قرار داشته و نقشآفرینی میکنند. این نقشآفرینی به جایی خواهد رسید تا جهادگران بتوانند تمدن نوین اسلامی را محقق کرده و پرچم امام زمان(عج) را برافراشته کنند. البته برای این مسیر چند نقش مهم مد نظر قرار گرفته است که اولین نقش، ساماندهی و تثبیت گروههای جهادی است. نکته بعدی در اعتلای گروههای جهادی این است که بتوانیم ظرفیت گروههای جهادی را توانمند کنیم. ارائه آموزشهای لازم به گروههای جهادگران در قالب برنامههای مختلف از جمله نکات مهم در حوزه اعتلای جهادگران است. با گذشت 22 سال از آغاز فعالیتهای جهادی هنوز ملاکی برای تشخیص مناطق محروم وجود ندارد. زمانی که ملاکی وجود نداشته باشد، گروههای جهادی به سمت حل مسئله حرکت میکنند.
متأسفانه ملاکی برای تقسیمبندی مناطق محروم وجود ندارد و مناطق محروم، کمبرخوردار، در حال توسعه و توسعه یافته مشخص نیستند. بسیج در این زمینه ورود کرده و برخی قرارگاههای نهادی را در استانهای مختلف پیشبینی کرده و به حمایت و پشتیبانی از گروههای جهادی میپردازد. اولویت کار جهادگران خودسازی است و هیچ زمانی یک نهاد و اداره حقیقی نمیتواند با به کار بردن لفظ جهادی، مفهوم جهاد را ارائه کند. گروههای جهادی که تعداد آنها امروز به بیش از 40 هزار گروه میرسد، هر کدام دارای شاخص عملکرد هستند و یکی از نقشهای بارز بسیج سازندگی برای گروههای جهادی، نقش پدری برای آنهاست. هر زمان گروه جهادی هضم در احزاب و جریانات سیاسی شدند، منحرف شده و کجروی خواهند کرد.
ایکنا ـ گروههای جهادی چگونه میتوانند از توصیه رهبر معظم انقلاب اسلامی در بند دوم پیام ۹ مادهای رهبر انقلاب در رابطه با اطلاعرسانی هنرمندانه از فعالیتهای جهادی بهره ببرند؟
رهبر معظم انقلاب اسلامی بر دیده شدن آثار فعالیتهای جهادگران تأکید دارند. بنابراین، در این زمینه نیازمند ابزار لازم برای انتقال هنرمندانه آثار جهادگران به مردم هستیم. امروز ضربههای زیادی در حوزه رسانه دریافت کردهایم. رسانهها تأثیر فراوانی بر اذهان مردم دارند. در این زمینه، گروههای جهادی برای بهتر دیده شدن فعالیتهای جهادگران نیازمند ابزار لازم هستند. بسیج سازندگی در این رابطه جشنواره ملی جهادگران را در نظر گرفته است. اردوهای جهادی فراوانی از سوی بیش از 40 هزار گروه جهادی در نقاط محروم برپا میشود که چنانچه هر کدام از این گروهها اقدام به انتشار تصاویر و فیلمهای این اردوها در فضای مجازی و دیگر رسانهها کنند، تأثیر فراوانی در جامعه خواهد داشت و مردم در جریان فعالیتهای خستگیناپذیر جهادگران قرار خواهند گرفت.
تولید مستندات از فعالیتهای جهادی نیز از نکاتی است که میتواند ذهنیت عموم جامعه را نسبت به گروههای جهادی بیدار کند. متأسفانه برخی به گروههای جهادی نگاه ابزاری دارند که باید این نگاه تصحیح شود. جشنواره ملی جهادگران در دو بخش استانی و قشری برگزار میشود و آثار ارائه شده در این زمینه جمعآوری شده و مورد ارزیابی و داوری قرار میگیرد. در ادامه، آثار برتر به بخش ملی ارائه شده و در آن بخش مورد ارزیابی قرار میگیرند و آثار برگزیده طی خردادماه سال آتی تجلیل میشوند.
ایکنا ـ بند هفتم پیام ۹ مادهای رهبر انقلاب به جهادگران که فرمودند: «حتماً خود مردم منطقه خدمترسانی به ویژه جوانان را در کار خدمترسانی شریک کنید. این نیز خدمتی بزرگ به آنهاست»، حاوی چه مفهومی است؟
یکی از ویژگیهایی که گروههای جهادی در ورود به مناطق محروم دارند، این است که بتوانند از ظرفیت خود اهالی و جوانان آن منطقه استفاده کنند. این مسئله به خودی خود باعث تشکیل شبکه شده و اثرگذاری گروه جهادی را بیشتر خواهد کرد. مدل و الگوی شکلگیری گروههای جهادی در زلزله فردوس ایجاد شد و مقام معظم رهبری دراین منطقه حضور پیدا کرده و به خدمترسانی به زلزلهزدگان پرداختند.
در ادامه با پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل جهاد سازندگی از سوی امام راحل(ره)، جهاد سازندگی برای محرومیتزدایی و صدور فرهنگ انقلاب وارد مناطق محروم شد. با آغاز جنگ تحمیلی جهاد سازندگی وارد موضوع پشتیبانی از جبههها شد و نام «سنگرسازان بیسنگر» را به خود گرفت. پس از جنگ تحمیلی نیز کار بازسازی مناطق جنگ زده و محروم با جهاد سازندگی بود.
در سال 79 جهاد سازندگی ادغام و منحل شد و پس از صدور فرمان تشکیل بسیج سازندگی از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی، ساماندهی گروههای جهادی بر عهده بسیج سازندگی قرار گرفت. امروز 22 سال از عمر گروههای جهادی میگذرد و گروههای جهادی در حال حاضر دارای ساختاری متشکل از شورا، مجامع و هیئترئیسه مجمع عالی جهادگران است که منتخب گروههای جهادی هستند و ذیل قرارگاههای جهادی و کارگروههای تخصصی فعالیت دارند. یکی از اثرات فعالیت گروههای جهادی در مناطق محروم، بحث خودسازی است.
گروههای جهادی اقدامات فراوانی را در مناطق محروم انجام میدهند و برای اینکه اثرگذراری و میزان گستردگی این فعالیتها در منطقه دیده شده و اهالی منطقه نیز نسبت به اقدامات جهادگران همکاری و مشارکت داشته باشند، جهادگران از ظرفیت مردم و اهالی بومی مناطق محروم در فعالیتهای خود استفاده میکنند. یکی از مهمترین مخاطبانی که جهادگران در مناطق محروم از آنها استفاده میکنند، نوجوانان هستند. این مسئله باعث نهادینه شدن فعالیتهای جهادی در این مناطق شده و دلسوزی اهالی مناطق محروم را به همراه خواهد داشت؛ چراکه مشارکت آنان در این فعالیتها باعث میشود تا کارها را از خود بدانند. بنابراین، بنا به فرموده مقام معظم رهبری یکی از ویژگیها گروههای جهادی بهرهگیری از جوانان بومی مناطق محروم در خدمترسانی به ایشان است.
گفتوگو از مجتبی افشار
انتهای پیام