۱۰ اصل اخلاق حکمرانی از منظر اسلام

آیت‌الله سیدمحمدکاظم مدرسی، امام‌جمعه بخش مرکزی یزد، در گفت‌وگو با ایکنا از یزد، با اشاره به اینکه حکمرانی در فرهنگ دینی و اسلامی دارای اصول بسیار روشنی است اظهار کرد: کسانی که لیاقت حکمرانی را دارند، باید به اصولی توجه کنند.

وی مسئولیت‌پذیری همراه با اخلاق را اولین اصل در این زمینه دانست و گفت: امام علی(ع) می‌فرمایند: «اِتَّقُوا اللّه َ في عِبادِهِ و بِلادِهِ فإنّكُم مَسؤولُونَ حتّى عنِ البِقاعِ و البَهائمِ؛ در همه عرصه‌ها باید خود را مسئول بدانید حتی نسبت به ساختمان‌ها و حیوانات» همچنین در نامه‌ای به محمدبن ابی بکر مطرح می‌کنند: «فَاخْفِضْ لَهُمْ جَنَاحَكَ، وَ أَلِنْ لَهُمْ جَانِبَكَ، وَ ابْسُطْ لَهُمْ وَجْهَكَ؛ جناب محمد بن ابی بکر، شما که در آنجا استاندار شده‌ای، سعی کن با خفض جناح با مردم برخورد کنی اخلاق را در رأس قرار دهی و با روی گشاده با مردم برخورد کنی».

مدرسی خدمتگزاری به مردم و سرعت در این امر را دومین اصل دانست و گفت: در روایتی از امام صادق آمده است: «مَا امَنَ بِاللهِ وَ لاَ بِمُحَمَّدٍ وَلاَ بِعَلِّی مَن اِذا اَتاهُ اَخُوهُ المُؤمِنُ فی حاجَه لَم یضحَک فِی وَجهِهِ فَاِن کَانَت حَاجَتُهُ عِندَهُ سارَعَ اِلی قَضائِها وَ اِنْ لَمْ یَکُنْ عِنْدَهُ تَکَّلَّفَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِهِ حَتّی یَقْضِیَها لَهُ؛ به خدا، محمد و علی ایمان نیاورده است کسی که در هنگام نیاز برادر مؤمنش با خوشرویی با او برخورد نکند؛ پس اگر توان دارد احتیاج او را شخصاً برطرف نماید و اگر قادر نیست با کمک دیگری مشکل او را حل کند».

امام‌جمعه بخش مرکزی یزد ادامه داد: سومین اصل امانتداری است که باید مورد توجه باشد، حضرت علی(ع) در نامه‌ای به اشعث بن قيس، عامل خود در آذربايجان نوشته است: «وَ إِنَّ عَمَلَكَ لَيْسَ لَكَ بِطُعْمَةٍ وَ لَكِنَّهُ فِي عُنُقِكَ أَمَانَةٌ؛ حوزه فرمانرواييت طعمه تو نيست، بلكه امانتى است بر گردن تو».

وی اصل چهارم را انضباط کاری، سامان‌پذیری، آراستگی، نظم و ترتیب دانست و گفت: امیرمؤمنان در نامه‌ای به مالک‌اشتر آورده‌اند: «وَأَمْضِ لِکُلِّ يَوْم عَمَلَهُ، فَإِنَّ لِکُلِّ يَوْم مَا فِيهِ؛ کار هر روز را در همان روز به انجام رسان، زيرا هر روز را كارى است خاص خود.» درست است که بعضی از کارها باید فوری و آنی انجام شود مثل بحران‌ها و حوادث اما این بحث دیگری است.

مدرسی افزود: پنجمین اصل، پیگیری است، برخی امور هستند که بنا به گفته امیرمؤمنان خودت باید انجام دهی و نباید به دیگران واگذار کرد. امام علی فرمودند: «ثمَّ أُمُورٌ مِنْ أُمُورِکَ لاَ بُدَّ لَکَ مِنْ مُبَاشَرَتِهَا، مِنْهَا إِجَابَةُ عُمَّالِکَ؛ سپس كارهايى است كه بايد خود به انجام دادنشان پردازى. از آن جمله، پاسخ دادن است به كارگزاران در جايى كه دبيرانت درمانده شوند».

وی ادامه داد: یکی دیگر از اصولی که باید مورد توجه باشد، نظارت و بازرسی است، همان گونه که امام علی(ع) خطاب به مالک‌اشتر فرمودند: «ثمَّ تَفَقَّدْ أَعْمَالَهُمْ، وَابْعَثِ الْعُيُونَ مِنْ أَهْلِ الصِّدْقِ وَالْوَفَاءِ عَلَيْهِمْ، پس در كارهايشان تفقد كن و كاوش نماى و جاسوسانى از مردم راستگوى و وفادار به خود بر آنان بگمار».

امام‌جمعه بخش مرکزی یزد مهرورزی را هفتمین اصل دانست و اظهار کرد: امام علی(ع) در فرمان استاندارى مصر به مالک‌اشتر آورده‌اند: «وأشعِرْ قَلبَكَ الرَّحمَةَ لِلرَّعِيَّةِ، والمحبَّة لَهُم، واللُّطفَ بهِم؛ دل خود را آكنده از مهر و محبت و لطف نسبت به مردم گردان».

وی اصل هشتم را خوش‌رویی و رفق ورزی دانست و افزود: امام علی در وصیتی به ابن عباس، هنگامى كه او را در بصره جانشين خود ساخت، فرمودند: «سَعِ النَّاسَ بِوَجْهِكَ وَ مَجْلِسِكَ وَ حُكْمِكَ؛ وَ إِيَّاكَ وَ الْغَضَبَ، فَإِنَّهُ طَيْرَةٌ مِنَ الشَّيْطَانِ؛ با مردم گشاده رو باش، آن گاه كه به مجلست در آيند و آن گاه كه در باره آنها حكمى كنى. از خشم بپرهيز كه خشم نشان سبک مغزى از سوى شيطان است». امروز یکی از نکاتی که وجود دارد این است که مردم از طرف بعضی از عمال حکومتی بدون محابا در بعضی از عرصه‌ها تحت فشار قرار می‌گیرند لذا باید تلاش شود تا فاصله‌ طبقاتی و اجتماعی در جامعه زیاد نشود.

مدرسی با اشاره به نهمین و دهمین اصل گفت: بردباری یکی دیگر از اصول است که باید مورد توجه باشد به نحوی که امام علی(ع) فرمودند: «وَاصْبِرُوا لِحَوائجِهِم، سعی کنید با حوائج مردم صبورانه برخورد کنید» و اصل دهم؛ نفی خودکامگی و استبداد است، در فرازی از نامه امام علی(ع) خطاب به مالک‌اشتر آمده است: «وَلا تَقُولَنَّ: اِنّی مُؤَمَّرٌ آمُرُ فَاُطاعُ، فَاِنَّ ذلِکَ اِدْغالٌ فِی الْقَلْبِ، وَ مَنْهَکَةٌ لِلدّینِ، وَ تَقَرُّبٌ مِنَ الْغِیَرِ. به مردم مگو: به من فرمان دادم، من نیز فرمان می‌دهم، پس باید اطاعت شود! اینگونه خود بزرگ بینی، دل را فاسد می‌کند و دین را پژمرده و زوال نعمت‌ها است».