شتاب در تغییر برای حل بحران آب

عباس فقیه خراسانی، جامعه‌شناس توسعه و مشاور مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی آب یزد به مناسبت دوم فروردین، روز جهانی آب با اشاره به «شتاب در تغییر برای حل بحران آب» شعار امسال این روز جهانی در یادداشتی که در اختیار ایکنا قرار داده، آورده است:

روز جهانی آب، امسال، 22 مارس 2023، به تسریع در تغییر(1) فرا می‌خواند. انگار دیگر شتاب تغییرات محیط زیستی آن­قدر از سرعت تغییر بشر برای سازگاری با وضعیت جدید دنیای پیرامونش پیشی گرفته که حالا همه جا حرف از تغییر ماست. تغییر تا رسیدن به سرعت تغییر وضعیت محیط زیست. روز جهانی آب، دوم فروردین ماه 1402 با خواست شتاب دادن به تغییر و شعار «خودت آن تغییری باش که می­‌خواهی در دنیا ببینی(2)»، می‌کوشد تا دنیای امروز را پس از همه تغییرات در زیست­ بوم به ما دوباره بازتاباند.

آن روی سکه عشق، نفرت نیست؛ بی­‌تفاوتی است!

یک عبارت در فرهنگ لاکوتا(3) است که آب را «mni wiconi» یا دلیل زندگی(4) می‌خواند. آنچه آب را یک محصول معمولی مثل همه فراورده‌های تکنیک می‌­داند حاصل یک نگاه خالی شده از احساسات است. دیدگاهی که واقعیت دنیای بزرگ­تری که ما همه آدم­‌ها و طبیعت در آن شریک هستیم را نمی‌بیند.

یک دیدگاه مشترک بین سرخ­پوستان قبایل سو(5) انسان‌ها را بخشی از یک شبکه زنده می­‌داند که «همه چیزهای دارای روح، مثل ستارگان، گیاهان، حیوانات، هوا، زمین، ابرها، خورشید و آب» را در بر دارد. آدم‌­ها نه به شکل فیزیولوژیک، بلکه با اهمیت دادن به دیگران، به جامعه، به مکان، به محیط زیست و در نهایت به همه چیز، بالغ می‌شوند؛ در همان زمان «عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست».اگر آب زمانی سوژه پرستش بوده اما حالا آنقدرها هم شاید اهمیت ندارد، این نشانه نفرت از آب نیست، آن روی سکه عاشقی­ است!

سخت بکوش و به «هیچ چیز» برس!

مثل سنگ مجازات ابزورد افسانه سیزیف، مای مدرن، محیط زیست را تا نوک قله صنعتی­ شدن برده‌ایم و رهایش کرده‌ایم و حالای صنعتی­ شده نشسته‌­ایم و همین! تغییرات اقلیمی همچنان در دامنه کوه «زمان» می­‌غلتد و دلیل زندگی ما را با خود می‌­برد و ما در تاریخ گیر افتاده‌­ایم و هنوز در تقلای آب­یاری سنتی و صنعت بی­ تفاوت به آب به تغییر تا ساعت حالای طبیعت نمی‌اندیشیم. تلاش برای تغییر می‌تواند ناامید کننده هم باشد، آن­هم در دنیای تراژیک منابع مشترک که انگار اگر دیر بجنبی بقیه همه چیز را با خود برده‌­اند. با این­ حال، ما برای پاسخ به همه سوالات زیست­ محیطی آن­قدرها هم وقت نداریم. آن­هم در زمان تغییرات شتابان اقلیمی.

مهم این است که ما می­‌خواهیم در ارتباطمان با جهان چه کسی باشیم و چگونه خود را ببینیم. از گذشتگان چه آموخته باشیم و بخواهیم برای آیندگان کدام میراث را از خود بجا بگذاریم. این می­‌تواند معنای همان نشانه‌ای باشد که در آنِ یک خلوت بودایی در زیر درخت بانیان بر او نمایان شد: «سخت بکوش، به هیچ چیز(6) برس ما برای پای­بندی به تغییری تا سازگاری دوباره با محیط زیست، روز جهانی آب امسال را گرامی می‌داریم و همیشه اطمینان داریم که «ریشه‌های ما به آب، شاخه­‌های ما به آفتاب می‌رسد. ما دوباره سبز می‌شویم(7)»

(1): ACCELERATING CHANGE

(2): Be the Change You Want to See in the World

(3): Lakota، نام یکی از قبایل سرخ­پوست آمریکا.

(4): Source of Life

(5): Sioux

(6): مقصود از هیچ چیز می‌­تواند «نیروانا» یا آن تعالی باشد که نمی­‌توان از آن شرحی گفت زیرا همان هیچ چیز است.

(7): قیصر امین ­پور