نگاهی به آداب و رسوم یزدی‌ها در شب‌های قدر

مسلمانان شب‌های نوزدهم، بیست‌و‌یکم، بیست‌وسوم ماه رمضان را به‌ عنوان شب‌های قدر می‌شناسند که فضایل بسیاری برای این شب‌ها عنوان شده است. در این شب‌ها دل‌ها به خدا نزدیک‌تر می‌شود؛ لذا افراد بسیاری با نذر کردن و دعا خواندن برآورده شدن حاجات خود را از پروردگار درخواست می‌کنند.

در سراسر کشور آداب و رسومی برای این شب‌ها از قدیم الایام وجود داشته که برخی اکنون پابرجا است و در استان دارالعباده و دارالعلم یزد نیز مردم بر اساس سنت‌هایی دیرینه نسبت به برپایی این شب‌ها اقدام می‌کنند که در ادامه به برخی از این آداب و رسوم اشاره می‌شود:

مردم یزد بر این باور هستند که در شب‌های قدر، وقت به دنیا آمدن نوزادان و نیز مرگ هر شخص، از طرف فرشته مقرب خدا تعیین می‌شود و به همین علت در این شب‌ها از خداوند طلب داشتن فرزند و طول عمر بیشتری می‌کنند.

دعای جوشن‌کبیر جزء اصلی مراسم شب‌های احیا است. یزدی‌ها هنگامی که به جمله الغوث، الغوث، خلصنا من النار یا رب دعا می‌رسند، بر طنابی که از قبل آماده کرده‌اند، می‌دمند و آن را گره می‌زنند و با پایان دعا 100 گره به این ریسمان زده می‌شود؛ آنها اعتقاد دارند که در زمان مرگ اگر این طناب را دور کفن خود ببندند و یا بر گردن بیندازند از آتش دوزخ نجات پیدا می‌کنند. برای شفای بیماران نیز با خواندن همان جمله و دمیدن آن به یک شیرینی و خوراندن آن به بیمار، طلب شفای مریض را از خداوند می‌کنند.

از دیگر رسوم مردم یزد خواندن روضه قنبر است. این روضه به طور معمول از شب نوزدهم تا شب بیست و هفتم ماه رمضان برگزار می‌شود. روضه قنبر بیشتر مخصوص بانوان است. زنان یزدی با نذری دادن در چند روز از ماه رمضان در خانه‌هایشان این رسم را برگزار می‌کنند. روضه قنبر به‌عنوان عزاداری و نماد ضربت خوردن حضرت علی(ع) است. روضه قنبر در اصل به قنبر، غلام امام علی(ع) بر می‌گردد. وی در این مراسم با ظاهری مشابه درویشان و با لباس و کلاه کشکولی سفید (نماد دوستی حضرت علی این نوع لباس بوده است) مراسم روضه را انجام می‌داده است.

در این مراسم دو نفر دیگر نیز به طور نمادین، یکی در نقش حضرت زینب(س) با لباس مشکی بلند و دیگری در نقش ام کلثوم(س) حضور دارند و با خواندن مرثیه‌ها و اشعار محزون فضا را معنوی می‌سازند. امروزه این مراسم قدیمی به ندرت در یزد برگزار می‌شود؛ اما با این وجود بسیار مورد احترام مردم است.

آجیل مشکل‌گشا در شب‌های ماه رمضان و مخصوصاً شب‌های قدر از سوی افرادی که حاجت دارند تهیه می‌شود. برای انجام این کار، فرد هر ماه مبلغی را کنار گذاشته و پول را به یک زن مؤمن می‌دهد تا آجیل را از هفت مغز، تهیه کند و در یکی از شب‌های رمضان بین دو نماز در بین نمازگزاران تقسیم کند.

ختم یا علی یکی از آیین‌های معروف یزدی‌ها است، به این شکل که مردم بعد از جمع شدن در مسجدها با تسبیح‌های هزار دانه ذکر یا علی می‌گویند. بدین شکل که تسبیح‌هایی با هزار دانه در بعضی مساجد تهیه شده بود که ختم یا علی می‌گذاشتند و قبل از آن نماز مخصوصی را در چهار شب جمعه می‌خواندند و اشعاری مانند «یا اله‌العالمین در باز کن؛ یا امیرالمؤمنین در باز کن؛ مشکلی افتاده در کار من؛ با دو انگشت یدالله باز کن» و همچنین «سرکوه بلند فریاد کردم؛ امیرالمؤمنین را یاد کردم؛ امیرالمؤمنین ای شاه مردان؛ دل ناشاد ما شاد گردان و ای خوانده تو را ولی ادرکنی؛ بر تو ز نبی نص جلی ادرکنی؛ دستم تهی و لطف تو بی پایان است؛ یا حضرت مرتضی علی ادرکنی» به منظور مددجستن از مولای متقیان علی(ع) خوانده می‌شد.

در این شب‌ها چاووشی‌خوانی از دیگر برنامه‌ها بود که تقریباً دو صدا یا گروهی بود به طوری که یک نفر چاووشی‌خوان بود و بقیه به صورت گروهی او را با خواندن اشعاری همراهی می‌کردند به عنوان مثال چاووشی‌خوان می‌خواند: «اگر خسته جانی بگو یا علی یا علی» و گروه در جواب می‌گفتند: «یا علی یا علی» و در ادامه چاووشی خوان اشعاری مانند «اگر ناتوانی بگو یا علی یا علی، مترس از بلا و بگو یا علی، اگر بینوایی بگو یا علی، اگر نیمه جانی بگو یا علی» و گروه در پایان هر مصراع جواب می‌دادند:‌ «یا علی یا علی».

مراسم نخل‌گردانی نیز در روز شهادت حضرت علی(ع) در حسینیه شاه ولی تفت، برگزار می‌شود. نخل در زبان فارسی به معنای تابوت است و به عنوان نمادی از تابوت حضرت سیدالشهدا(ع) شناخته می‌شود که از چوب ساخته شده است و با احترام خاصی در برخی نقاط شهر گردانده می‌شود و مردم ملبس به رخت مشکی بر سر و سینه زده و در رثای اهل بیت(ع) عزاداری می‌کنند.

این آیین بیشتر در ایام ماه محرم و روزهای تاسوعا و عاشورا با شکوه خاصی در شهرهای یزد، تفت، اشکذر، اردکان و بافق برگزار می‌شود، با این حال یزدی‌ها در روز شهادت حضرت علی(ع) و مصادف با ماه رمضان نیز هیئت‌های عزاداری راه می‌اندازند و آیین نخل برداری را اجرا می‌کنند.

یادآور می‌شود شب‌زنده‌داری، قرائت نماز هفت قل هو اللهی، ابوحمزه ثمالی و قرآن به سر گرفتن رسم‌های دیگر شب قدر در شهر یزد است. البته از رسوم پسندیده مردم این استان که هنوز هم نه تنها در یزد بلکه در تمام شهرستان‌های استان مرسوم است ختم قرآن در ماه مبارک رمضان به‌ویژه لیالی قدر بوده و هست.