یک استاد حوزه و دانشگاه:
هیچ کار پژوهشی جدی در عرصه دانش قرآنی صورت نگرفته است
گروه معارف: مدیر گروه آموزش فقه و مبانی اجتهاد دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی با بیان اینکه می‌توانیم دانش قرآنی را به سه دسته مباحث پیش تفسیری، مباحث تفسیری و پسا تفسیری تقسیم‌بندی کنیم، اظهار کرد: متاسفانه تقریبا هیچ کار پژوهشی جدی در این سه ساحت صورت نگرفته است.
حجت‌الاسلام علی رحمانی، مدیر گروه آموزش فقه و مبانی اجتهاد دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی اظهار کرد: در نگاه معاصران، علوم قرآن و تفسیر قرآن از هم تفکیک شده‌اند. علوم قرآن به عنوان مقدمه برای دستیابی به دانش تفسیر معرفی شده است. مطالعات مستشرقان ساحت‌های دیگری را هم به این دو مورد اضافه کرده؛ مانند: روش‌شناسی، معرفت‌شناسی، زبان‌شناسی و غیره که به عنوان مثال، روش‌شناسی تفسیر قرآن از قبیل مطالعات برآمده از این ساحت است.
این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه با در نظر گرفتن این سه ساحت، می‌توانیم دانش قرآنی را به سه دسته مباحث پیش تفسیری، تفسیری و پسا تفسیری تقسیم‌بندی کنیم، اظهار کرد: متاسفانه تقریبا می‌توانیم بگوییم کارپژوهشی جدی در هیچ‌کدام از این سه ساحت صورت نگرفته است.
وی با بیان اینکه پژوهش، عملی است که منجر به پاسخ به سوالی می‌شود، گفت: متاسفانه غالب آنچه در این سه ساحت مشاهده می‌کنیم، جمع‌آوری و تدوین است.
رحمانی با بیان اینکه اگر خلاقیت را در نظریه‌پردازی امری اساسی تلقی کنیم، می‌توانیم ادعا کنیم که امروزه در حوزه مباحث علوم قرآنی، پژوهش به معنی درست کلمه نداریم، افزود: البته مقاله‌های علمی ـ پژوهشی، پایان‌نامه‌ها، رساله‌ها و تک نگاره‌هایی وجود دارد و تلاش بر ایده‌پردازی شده است اما در حدی نیست که بخواهیم به عنوان پژوهش تحول آفرین از آن‌ها نام ببریم.
روشنفکر زدگی و عام‌البلوای حوزه و دانشگاه
این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه متاسفانه دانش‌های درجه دو بیشتر با نگاه روشنفکرانه به جامعه تزریق می‌شود، اظهار کرد: ما با دو دسته افراد روبرو هستیم؛ آکادمیسین‌ها یا دانشگاهیان و انتلکتوئل‌ها یا روشنفکران، از میان این دو، متخصصانی که کاملا دانش محور بوده، به صورت فنی، دانش را یاد گرفته و عرضه می‌کنند و به صورت کاملا تخصصی به یک موضوع نگاه می‌کنند، آکادمیسین‌ها هستند.
وی با اشاره به اغلب روشنفکران گفت: این دسته از افراد، سطح نگاهشان به مسائل لزوما آکادمیک و تخصصی محض نیست بلکه به یک سطح میانی از فهم تنزل پیدا کرده و در قالب پوسته و پوششی زیبا، مباحثی مردم پسند را ارائه می‌کنند.
وی ادامه داد: این افراد همان‌هایی هستند که به عنوان مثال در رشته اقتصاد درس خوانده‌اند اما در سیاست اظهار نظر می‌کنند، روحانی است که فقه خوانده اما در جامعه‌شناسی ورود پیدا می‌کند و سخنانی توأم با اعتراض به وضعیت موجود در جامعه را مطرح می‌سازد. متاسفانه از این دست افراد در انقلاب ما به وفور دیده می‌شود. این موضوع عام البلوایی است که در حوزه و دانشگاه، وجود دارد.
رحمانی با بیان اینکه وقتی نگاه روشنفکرانه و غیر تخصصی وارد شد و مباحث را برای عموم مردم و با نگاه عامه پسند، مطرح کرد، آسیب‌های متنوعی رخ می‌دهد، تصریح کرد: یکی از این آسیب‌ها این است که عامه غیر متخصص با مفاهیمی آشنا می‌شود که پایگاه رویش آن‌ها را نمی‌داند و در مقام تحلیل، به درستی نمی‌تواند از این مفاهیم استفاده کند، ضمن اینکه عمده نتیجه‌گیری‌های وابسته به این مباحث نیز به صورت التقاطی ارائه و دریافت می‌شود.
وی با بیان اینکه متاسفانه در مجلات، حوزه و دانشگاه، نظرات و دیدگاه‌های روشنفکرانه به وفور یافت می‌شود و این یک آسیب بزرگ محسوب می‌شود، اظهار کرد: در اغلب دانشگاه‌های ما اساتیدی که مسائل را با نگاه تخصصی ارائه می‌کنند، کمتر مورد اقبال‌اند که این مسئله آمیخته با مسائل سیاسی هم هست و حوزه علوم قرآن هم از آن مصون نبوده و این یک آسیب جدی به علم در ایران محسوب می‌شود.
فرایند تعلیمی معیوب و نگاه تک بعدی در آموزش
وی با بیان اینکه فرایند تعلیمی ما معیوب است و باید تغییر کند، اظهار کرد: در نظام آموزش محور فعلی که صرفا انبوه اطلاعات را به دانشجو منتقل می‌کند، ممکن است دانشجویی با نمرات بالا فارغ‌التحصیل شود و در همین سیکل به عنوان استاد پذیرفته شود اما پژوهشگر تربیت نمی‌شود.
وی با بیان اینکه نظام تعلیمی ما آموزش محور است و این نوع نظام آموزشی فقط به انباشت اطلاعات می‌پردازد، گفت: در نظام آموزش محور، مهارت، خلاقیت و تفکر جایگاهی ندارد.
وی با اشاره به نظام آموزشی تفکر محور، اظهار کرد: در این نوع نظام بر خلاقیت، تفکر سیستمی و انتقادگری تمرکز می‌شود که در آن انتقال مهارت‌ها و تقویت فکر، محور اصلی محسوب می‌شود.
مدیر سابق گروه علوم قرآن و حدیث دفتر تبلیغات خراسان رضوی افزود: اگر در نظام آموزشی ما، تفکر همراه با مهارت‌های مورد نیاز عرصه پژوهش منتقل شود، محصل پس از ورود به دانشگاه، مهارت‌هایش تقویت می‌شود و در نهایت وقتی پژوهشی انجام می‌دهد، نتیجه و حاصلی خواهد داشت اما در کشور ما چون این شرایط وجود ندارد، طبعا پژوهش به معنای واقعی کلمه یا نداریم یا تعدادش بسیار اندک است.
وی نقطه ضعف دیگر نظام آموزشی فعلی را همراه نبودن با فضای علمی روز دنیا عنوان کرد و گفت: در گذشته دانش‌ها کاملا تک بعدی بودند، به عنوان مثال علوم قرآن، فقط علوم قرآن و روانشناسی، فقط روانشناسی بود اما در جامعه امروز به دلیل پیچیدگی‌هایی که وجود دارد، بین علوم، مسائل مشترک فراوانی ایجاد شده و به طور نمونه بین اقتصاد و سیاست و بین تفسیر قرآن و فلسفه و... ارتباط برقرار شده است اما متاسفانه دانشگاه‌های ما هنوز همان نگاه تک بعدی را در آموزش دارند.
وی با بیان اینکه نگاه بین رشته‌ای در دانشگاه‌های ما کمتر مورد توجه قرار گرفته است، افزود: لازم است که در دانشگاه‌ها به سمت تعریف رشته‌های جدید برویم و بستر مطالعات میان رشته‌ای را بیشتر فراهم کنیم.
سطح پایین برخی از اساتید و سرخوردگی دانشجویان
وی در ادامه با اشاره به نقش استاد در پرورش دانشجو گفت: کادر آموزشی ما نقص دارد. اساتید ما باید به روزتر و فعال‌تر حرکت کنند چرا که استاد خلاق نه تنها هیچ‌گاه دانشجوی خلاق را پس نمی‌زند بلکه موجب شکوفایی او می‌شود.
وی ادامه داد: استادی که به عنوان مثال در 10 سال سابقه کاری خود یک مقاله ارزشمند علمی ندارد و همه پژوهش‌هایی که به عنوان موظفیش انجام داده، متکی بر پایان نامه‌ها و رساله‌های دانشجویانش است، طبیعی است که نمی‌تواند با یک دانشجوی خلاق تعامل علمی داشته باشد، در چنین شرایطی استاد در مقابل دانشجو به جایگاهش پناه می‌برد و دانشجو یا سکوت می‌کند و خلاقیتش از بین می‌رود و یا سرخورده می‌شود و چه بسا برخی از این دانشجویان سرخورده بعدها منتقدان شدیدی علیه سنت‌های قابل دفاع خودمان می‌شوند.
مدیر سابق گروه علوم قرآن و حدیث دفتر تبلیغات خراسان رضوی یادآور شد: البته این فراگیر نیست و ما اساتید اهل فکر هم در دانشگاه‌هایمان داریم که باید به این اساتید بیشتر بها دهیم، فرصت کار علمی را برایشان فراهم کنیم و در مقابل از روشنفکر زدگی به شدت پرهیز کنیم، اگر به این سمت حرکت کنیم حجم مقالات قابل عرضه ما حتی در سطح بین‌المللی افزایش پیدا خواهد کرد.
تضعیف دروس حوزوی در دانشگاه
وی در ادامه به تضعیف دروس حوزوی در دانشگاه اشاره کرد و با بیان اینکه بسیاری از دروس دانشگاهی مانند تفسیر، علوم قرآن، فقه، کلام، فلسفه و ... دانش‌های حوزوی بوده‌اند که وارد دانشگاه شده‌اند، گفت: یکی از مولفه‌های مهم در نظام آموزشی حوزه، نگاه تعمیقی است به این معنی که در حوزه، ابتدا استاد، درس را آموزش می‌دهد بعد طلبه می‌رود در مورد آن موضوع مباحثه می‌کند سپس درباره آنچه یاد گرفته، می‌نویسد و مطالعات مفصلی را انجام می‌دهد اما در دانشگاه این طور نیست.
مدیر گروه آموزش فقه و مبانی اجتهاد دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی با اشاره به اینکه در نظام دانشگاهی، طی مدت کوتاهی حجم زیادی از دروس به دانشجو ارائه می‌شود و نظام ترمی واحدی، اجازه ورود به عمق مطالب را نمی‌دهد، تصریح کرد: در این روال، نگاه سطحی رشد پیدا می‌کند البته این نگاه سطحی با یک پوسته منطقی و تقسیم‌بندی شکیل علمی ارائه می‌شود اما عمق ندارد به عبارتی دیگر حجم زیادی از اصطلاحات زیبا به دانشجو یاد داده می‌شود اما این اصطلاحات بار معنایی عمیقی را منتقل نمی‌کند، در نتیجه می‌بینیم رشته‌هایی مانند علوم قرآنی، حدیث، فقه و فلسفه که ابعاد مختلف آن در حوزه مورد توجه قرار می‌گرفت، در دانشگاه خیلی نحیف شده، رشد پیدا نکرده و فرآورده‌ای ندارد.
وی یادآور شد: سال‌های سال از تاسیس رشته علوم قرآنی در دانشگاه می‌گذرد اما می‌بینیم توسعه‌ای که در دیگر علوم اتفاق افتاده در این رشته نبوده و حجم تولیدات علمی رشته‌های علوم قرآنی نسبت به سایر رشته‌ها بسیار کم است.
این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه با در نظر گرفتن این سه ساحت، می‌توانیم دانش قرآنی را به سه دسته مباحث پیش تفسیری، تفسیری و پسا تفسیری تقسیم‌بندی کنیم، اظهار کرد: متاسفانه تقریبا می‌توانیم بگوییم کارپژوهشی جدی در هیچ‌کدام از این سه ساحت صورت نگرفته است.
وی با بیان اینکه پژوهش، عملی است که منجر به پاسخ به سوالی می‌شود، گفت: متاسفانه غالب آنچه در این سه ساحت مشاهده می‌کنیم، جمع‌آوری و تدوین است.
رحمانی با بیان اینکه اگر خلاقیت را در نظریه‌پردازی امری اساسی تلقی کنیم، می‌توانیم ادعا کنیم که امروزه در حوزه مباحث علوم قرآنی، پژوهش به معنی درست کلمه نداریم، افزود: البته مقاله‌های علمی ـ پژوهشی، پایان‌نامه‌ها، رساله‌ها و تک نگاره‌هایی وجود دارد و تلاش بر ایده‌پردازی شده است اما در حدی نیست که بخواهیم به عنوان پژوهش تحول آفرین از آن‌ها نام ببریم.
روشنفکر زدگی و عام‌البلوای حوزه و دانشگاه
این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه متاسفانه دانش‌های درجه دو بیشتر با نگاه روشنفکرانه به جامعه تزریق می‌شود، اظهار کرد: ما با دو دسته افراد روبرو هستیم؛ آکادمیسین‌ها یا دانشگاهیان و انتلکتوئل‌ها یا روشنفکران، از میان این دو، متخصصانی که کاملا دانش محور بوده، به صورت فنی، دانش را یاد گرفته و عرضه می‌کنند و به صورت کاملا تخصصی به یک موضوع نگاه می‌کنند، آکادمیسین‌ها هستند.
وی با اشاره به اغلب روشنفکران گفت: این دسته از افراد، سطح نگاهشان به مسائل لزوما آکادمیک و تخصصی محض نیست بلکه به یک سطح میانی از فهم تنزل پیدا کرده و در قالب پوسته و پوششی زیبا، مباحثی مردم پسند را ارائه می‌کنند.
وی ادامه داد: این افراد همان‌هایی هستند که به عنوان مثال در رشته اقتصاد درس خوانده‌اند اما در سیاست اظهار نظر می‌کنند، روحانی است که فقه خوانده اما در جامعه‌شناسی ورود پیدا می‌کند و سخنانی توأم با اعتراض به وضعیت موجود در جامعه را مطرح می‌سازد. متاسفانه از این دست افراد در انقلاب ما به وفور دیده می‌شود. این موضوع عام البلوایی است که در حوزه و دانشگاه، وجود دارد.
رحمانی با بیان اینکه وقتی نگاه روشنفکرانه و غیر تخصصی وارد شد و مباحث را برای عموم مردم و با نگاه عامه پسند، مطرح کرد، آسیب‌های متنوعی رخ می‌دهد، تصریح کرد: یکی از این آسیب‌ها این است که عامه غیر متخصص با مفاهیمی آشنا می‌شود که پایگاه رویش آن‌ها را نمی‌داند و در مقام تحلیل، به درستی نمی‌تواند از این مفاهیم استفاده کند، ضمن اینکه عمده نتیجه‌گیری‌های وابسته به این مباحث نیز به صورت التقاطی ارائه و دریافت می‌شود.
وی با بیان اینکه متاسفانه در مجلات، حوزه و دانشگاه، نظرات و دیدگاه‌های روشنفکرانه به وفور یافت می‌شود و این یک آسیب بزرگ محسوب می‌شود، اظهار کرد: در اغلب دانشگاه‌های ما اساتیدی که مسائل را با نگاه تخصصی ارائه می‌کنند، کمتر مورد اقبال‌اند که این مسئله آمیخته با مسائل سیاسی هم هست و حوزه علوم قرآن هم از آن مصون نبوده و این یک آسیب جدی به علم در ایران محسوب می‌شود.
فرایند تعلیمی معیوب و نگاه تک بعدی در آموزش
وی با بیان اینکه فرایند تعلیمی ما معیوب است و باید تغییر کند، اظهار کرد: در نظام آموزش محور فعلی که صرفا انبوه اطلاعات را به دانشجو منتقل می‌کند، ممکن است دانشجویی با نمرات بالا فارغ‌التحصیل شود و در همین سیکل به عنوان استاد پذیرفته شود اما پژوهشگر تربیت نمی‌شود.
وی با بیان اینکه نظام تعلیمی ما آموزش محور است و این نوع نظام آموزشی فقط به انباشت اطلاعات می‌پردازد، گفت: در نظام آموزش محور، مهارت، خلاقیت و تفکر جایگاهی ندارد.
وی با اشاره به نظام آموزشی تفکر محور، اظهار کرد: در این نوع نظام بر خلاقیت، تفکر سیستمی و انتقادگری تمرکز می‌شود که در آن انتقال مهارت‌ها و تقویت فکر، محور اصلی محسوب می‌شود.
مدیر سابق گروه علوم قرآن و حدیث دفتر تبلیغات خراسان رضوی افزود: اگر در نظام آموزشی ما، تفکر همراه با مهارت‌های مورد نیاز عرصه پژوهش منتقل شود، محصل پس از ورود به دانشگاه، مهارت‌هایش تقویت می‌شود و در نهایت وقتی پژوهشی انجام می‌دهد، نتیجه و حاصلی خواهد داشت اما در کشور ما چون این شرایط وجود ندارد، طبعا پژوهش به معنای واقعی کلمه یا نداریم یا تعدادش بسیار اندک است.
وی نقطه ضعف دیگر نظام آموزشی فعلی را همراه نبودن با فضای علمی روز دنیا عنوان کرد و گفت: در گذشته دانش‌ها کاملا تک بعدی بودند، به عنوان مثال علوم قرآن، فقط علوم قرآن و روانشناسی، فقط روانشناسی بود اما در جامعه امروز به دلیل پیچیدگی‌هایی که وجود دارد، بین علوم، مسائل مشترک فراوانی ایجاد شده و به طور نمونه بین اقتصاد و سیاست و بین تفسیر قرآن و فلسفه و... ارتباط برقرار شده است اما متاسفانه دانشگاه‌های ما هنوز همان نگاه تک بعدی را در آموزش دارند.
وی با بیان اینکه نگاه بین رشته‌ای در دانشگاه‌های ما کمتر مورد توجه قرار گرفته است، افزود: لازم است که در دانشگاه‌ها به سمت تعریف رشته‌های جدید برویم و بستر مطالعات میان رشته‌ای را بیشتر فراهم کنیم.
سطح پایین برخی از اساتید و سرخوردگی دانشجویان
وی در ادامه با اشاره به نقش استاد در پرورش دانشجو گفت: کادر آموزشی ما نقص دارد. اساتید ما باید به روزتر و فعال‌تر حرکت کنند چرا که استاد خلاق نه تنها هیچ‌گاه دانشجوی خلاق را پس نمی‌زند بلکه موجب شکوفایی او می‌شود.
وی ادامه داد: استادی که به عنوان مثال در 10 سال سابقه کاری خود یک مقاله ارزشمند علمی ندارد و همه پژوهش‌هایی که به عنوان موظفیش انجام داده، متکی بر پایان نامه‌ها و رساله‌های دانشجویانش است، طبیعی است که نمی‌تواند با یک دانشجوی خلاق تعامل علمی داشته باشد، در چنین شرایطی استاد در مقابل دانشجو به جایگاهش پناه می‌برد و دانشجو یا سکوت می‌کند و خلاقیتش از بین می‌رود و یا سرخورده می‌شود و چه بسا برخی از این دانشجویان سرخورده بعدها منتقدان شدیدی علیه سنت‌های قابل دفاع خودمان می‌شوند.
مدیر سابق گروه علوم قرآن و حدیث دفتر تبلیغات خراسان رضوی یادآور شد: البته این فراگیر نیست و ما اساتید اهل فکر هم در دانشگاه‌هایمان داریم که باید به این اساتید بیشتر بها دهیم، فرصت کار علمی را برایشان فراهم کنیم و در مقابل از روشنفکر زدگی به شدت پرهیز کنیم، اگر به این سمت حرکت کنیم حجم مقالات قابل عرضه ما حتی در سطح بین‌المللی افزایش پیدا خواهد کرد.
تضعیف دروس حوزوی در دانشگاه
وی در ادامه به تضعیف دروس حوزوی در دانشگاه اشاره کرد و با بیان اینکه بسیاری از دروس دانشگاهی مانند تفسیر، علوم قرآن، فقه، کلام، فلسفه و ... دانش‌های حوزوی بوده‌اند که وارد دانشگاه شده‌اند، گفت: یکی از مولفه‌های مهم در نظام آموزشی حوزه، نگاه تعمیقی است به این معنی که در حوزه، ابتدا استاد، درس را آموزش می‌دهد بعد طلبه می‌رود در مورد آن موضوع مباحثه می‌کند سپس درباره آنچه یاد گرفته، می‌نویسد و مطالعات مفصلی را انجام می‌دهد اما در دانشگاه این طور نیست.
مدیر گروه آموزش فقه و مبانی اجتهاد دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی با اشاره به اینکه در نظام دانشگاهی، طی مدت کوتاهی حجم زیادی از دروس به دانشجو ارائه می‌شود و نظام ترمی واحدی، اجازه ورود به عمق مطالب را نمی‌دهد، تصریح کرد: در این روال، نگاه سطحی رشد پیدا می‌کند البته این نگاه سطحی با یک پوسته منطقی و تقسیم‌بندی شکیل علمی ارائه می‌شود اما عمق ندارد به عبارتی دیگر حجم زیادی از اصطلاحات زیبا به دانشجو یاد داده می‌شود اما این اصطلاحات بار معنایی عمیقی را منتقل نمی‌کند، در نتیجه می‌بینیم رشته‌هایی مانند علوم قرآنی، حدیث، فقه و فلسفه که ابعاد مختلف آن در حوزه مورد توجه قرار می‌گرفت، در دانشگاه خیلی نحیف شده، رشد پیدا نکرده و فرآورده‌ای ندارد.
وی یادآور شد: سال‌های سال از تاسیس رشته علوم قرآنی در دانشگاه می‌گذرد اما می‌بینیم توسعه‌ای که در دیگر علوم اتفاق افتاده در این رشته نبوده و حجم تولیدات علمی رشته‌های علوم قرآنی نسبت به سایر رشته‌ها بسیار کم است.
