سوءتدبیر و کثرت خطا؛ مهم‌ترین عامل سقوط تمدن‌ها/ از تاریخ عبرت بگیریم

به گزارش ایکنا از لرستان، آیات قرآن بیان‌گر تاریخ گذشتگان است و یک سوم آیات قرآن تاریخ است، تاریخ قر‌آنی برای عبرت گرفتن از سرنوشت اقوامی است که به آن‌ها عزت و بزرگی داده شد و آن قوم با اعمال خود چگونه به ذلت و خواری دچار شدند کمااینکه با تفکر بر تاریخ قرآن، عوامل پیشرفت و صعود بشریت را در می‌یابیم چراکه سوره‌های قرآن نکات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی تربیتی و معنوی و... را در خود جای داده‌اند.
امام علی(ع) در فراز پنجم از نامه خود به فرزندش امام حسن‌مجتبی(ع) در رابطه با عبرت‌آموزی از گذشتگان فرموده است: «و اخبار گذشتگان را بر او عرضه کن و او را به آن‌چه بر پیشینیان رفته است متذکر ساز، و در دیار و آثار گذشتگان سیر کن، پس در آن‌چه انجام دادند و از آنچه نقل مکان کردند و در کجا بار گشودند و در کجا فرود آمدند، بنگر.آنان را می‎یابی که از کنار دوستان رخت بربستند و در خانه غربت فرود آمدند؛ گویی تو هم به‌زودی مانند یکی‌از آنها خواهی بود».
امام علی(ع) در نقش معلم آگاه و دلسوز بشر، راه‌های تربیت صحیح را نشان می‎دهد که یکی‌از آن‌ها، یادآوری و تدبر در سرگذشت پیشینایان است.انسان‌هایی که روزی صاحب قدرت و ثروت فراوان بودند، اکنون هیچ اثری از آنان نیست، خانه‌ها و شهرهایی که آباد بودند و اکنون ویرانه‌اند.باید به قلب و دل خود نهیب زد و او را به عبرت‌آموزی واداشت.
باید در احوال گذشتگان تدبر نمود تا معلوم شود ریشه همه غفلت از همین نقطه است که انسان زندگی موقت دنیا را درست نمی‎بیند، و شور و تلاش خود را با شور و تلاش پیشینیان مقایسه نمی‎کند که آن‌ها نیز با همین شور و نشاط خیالی این دنیا را ترک کردند و آثار باقیمانده آنان بهترین گواه است.
باید به قلب خود تذکر داد که کجایند آن‌هایی که ثروت اندوختند و آینده خود را تنها در آینده فرزندان خود جست‌وجو کردند درحالی‎که هم‌اکنون فرزندان‌شان به‌دنبال کار خود هستند و آن‌ها در قبر قیامت با دست خالی با خدای خود روبه‌رو هستند.

ضرورت آشنایی با تاریخ اقوام
برای تدبر در کاروان گذشتگان، چاره‌ای جز آشنایی با تاریخ آنان نیست، از این‌رو لازم است که به سیر و سیاحت بپردازیم و از نزدیک، جایگاه آنان را بشناسیم یا در کتاب‌‎های تاریخی معتبر، پست و بلند روزگارشان را مطالعه نماییم.
دیدن و یا مطالعه سرزمین فراعنه و اهرم مصر که روزگاری شکوه مثال‌زدنی داشتند و کوسِ «انا ربکم الاعلی» سر می‎دادند و مردم را به بردگی و خواری کشیده بودند و اکنون سلطه‌ای بر هیچ کس حتی موری ندارند، صحنه عبرت‌آموزی است.همین‌طور، مشاهده کاخ‌ها و بناهای بسیار عظیم مانند تخت‌جمشید که صاحبان‌شان، می‎پنداشتند برای همیشه باقی‎اند، اما اکنون در دیار خاموشان خفته‌اند و سقف‌های بناهایشان فرو ریخته است.
امام علی(ع) این شیوه تربیتی عبرت‌آموزی از گذشتگان را از قرآن، آموخته است، چون قرآن‌کریم، در آیات متعددی، سرگذشت پیشینیان را یادآور می‎شود و از مردم می‎خواهد که در زمین بگردید و با مطالعه تاریخ اقوام گذشته، از آنان پند بگیرید.
قرآن برای نمونه، سرنوشت چند قوم را که شوکت و عظمتی داشتند و صاحبان مال و منال و سلطنت فراوان بودند، مثال می‎زند: یکی قوم عاد که کاخ‌هایی باعظمت بر ستون‌های محکم بنا کرده بودند و شهری ساخته بودند که در جهان، ‎نظیر نداشت.اما سرانجام در اثر طغیان و ناسپاسی، همه چیز از آنان، ستادنده شد و عذاب الهی، آنان را در هم کوبید.دیگری قوم ثمود بود که تمدن عظیمی را برپا کرده بودند و بناهای محکم می‎ساختند، اما آنان نیز با صاعقه‌ای از پا درآمدند و شهر و دیارشان با خاک یکسان شد.

نگاهی به سرگذشت قوم ثمود
آیات 73 تا 79 سوره مبارکه اعراف با این مضمون «وَ إِلى ثَمُودَ أَخاهُمْ صالِحاً قالَ یا قَوْمِ اعْبُدُوا اللّهَ ما لَکُمْ مِنْ إِلهغَیْرُهُ قَدْ جائَتْکُمْ بَیِّنَةٌ مِنْ رَبِّکُمْ هذِهِ ناقَةُ اللّهِ لَکُمْ آیَةً فَذَرُوها تَأْکُلْفی أَرْضِ اللّهِ وَ لاتَمَسُّوها بِسُوء فَیَأْخُذَکُمْ عَذابٌ أَلیمٌ(73) وَ اذْکُرُوا إِذْ جَعَلَکُمْ خُلَفاءَ مِنْ بَعْدِ عاد وَ بَوَّأَکُمْ فِی الأَرْضِ تَتَّخِذُونَمِنْ سُهُولِها قُصُوراً وَ تَنْحِتُونَ الْجِبالَ بُیُوتاً فَاذْکُرُوا آلاءَ اللّهِ وَلاتَعْثَوْا فِی الأَرْضِ مُفْسِدینَ(74) قالَ الْمَلاَ ُ الَّذینَ اسْتَکْبَرُوا مِنْ قَوْمِهِ لِلَّذینَ اسْتُضْعِفُوا لِمَنْ آمَنَمِنْهُمْ أَ تَعْلَمُونَ أَنَّ صالِحاً مُرْسَلٌ مِنْ رَبِّهِ قالُوا إِنّا بِما أُرْسِلَ بِهِمُؤْمِنُونَ(75) قالَ الَّذینَ اسْتَکْبَرُوا إِنّا بِالَّذی آمَنْتُمْ بِهِ کافِرُونَ(76) فَعَقَرُوا النّاقَةَ وَ عَتَوْا عَنْ أَمْرِ رَبِّهِمْ وَ قالُوا یا صالِحُ ائْتِنا بِما تَعِدُناإِنْ کُنْتَ مِنَ الْمُرْسَلینَ(77) فَأَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَأَصْبَحُوا فی دارِهِمْ جاثِمینَ(78) فَتَوَلّى عَنْهُمْ وَ قالَ یا قَوْمِ لَقَدْ أَبْلَغْتُکُمْ رِسالَةَ رَبِّی وَ نَصَحْتُ لَکُمْ وَلکِنْ لاتُحِبُّونَ النّاصِحینَ(79)» به سرگذشت قوم ثمود اشاره دارد.
خدای متعال در این آیات می‎فرماید: «و به‌سوى(قوم) ثمود، برادرشان صالح را (فرستادیم)؛ گفت: «اى قوم من! (تنها) خدا را بپرستید، که جز او، معبودى براى شما نیست! دلیل روشنى از طرف پروردگارتان براى شما آمده: این «ناقه» الهى براى شما معجزه‌اى است؛ او را به حال خود واگذارید که در سرزمین خدا (از علف‌هاى بیابان) بخورد! و آن‌را آزار نرسانید، که عذاب دردناکى شما را خواهد گرفت!و به‌خاطر بیاورید که شما را جانشینان قوم «عاد» قرار داد، و در زمین مستقر ساخت، که در دشت‌هایش، قصرها براى خود بنا مى‌کنید؛ و در کوه‌ها، براى خود خانه‌ها مى‌تراشید! بنابراین، نعمت‌هاى خدا را متذکر شوید! و در زمین، به فساد نکوشید! (ولى) اشراف متکبر قوم او، به مستضعفانى که ایمان آورده بودند، گفتند: «آیا (به‌راستى) شما یقین دارید که صالح از طرف پروردگارش فرستاده شده است»؟! آنها گفتند: «ما به آن‌چه او بدان مأموریت یافته، ایمان آورده‌ایم،متکبران گفتند: (ولى) ما به آن‌چه شما به آن ایمان آورده‌اید، کافریم، سپس «ناقه» را پى کردند، و از فرمان پروردگارشان سرپیچیدند؛ و گفتند: «اى صالح! اگر تو از فرستادگان(خدا) هستى، آن‌چه ما را با آن تهدید مى‌کنى، بیاور!سرانجام زمین لرزه آن‌ها را فرا گرفت و صبحگاهان، (تنها) جسم بى‌جانشان در خانه‌هاشان باقى مانده بود. (صالح) از آنه‌ا روى برتافت و گفت: «اى قوم! من رسالت پروردگارم را به شما ابلاغ کردم، و شرط خیرخواهى را انجام دادم، ولى (چه کنم که) شما خیرخواهان را دوست ندارید!».

نگاهی به سرگذشت قوم فرعون
یا قوم فرعون را که در مصر، بر همه چیز، سلطه داشتند و در بناهای سنگی پُرشکوه می‎زیستند، اما اکنون در وادی خاموشان خفته‌اند و مایه عبرت دیگران شده‌اند.
امام علی(ع) در راستای همین شیوه قرآنی، به فرزندش و نیز همه آدمیان سفارش می‎کند که راه زنده نگه‌داشتن قلب، عبرت‌آموزی است از این‌رو قلبت را بردار و برو به قبرستان و به خانه‌های خراب شده گوشه شهرها سری بزن و دیار مردم گذشته را به قلب خود نشان بده، پس توجه کن و ببین که آنها چه کردند و به‌خاطر هیچ چیز چه‌قدر انرژی مصرف کردند و ببین از کجا به کجا منتقل شدند و ببین به کجا فرود آمدند.
بی‌تردید به این نتیجه خواهی رسید که آنان از یاران خود جدا شدند و به دیار غربت هجرت کردند.آن‌ها هم، با هم رفت و آمد می‌کردند و فعالیت داشتند.اما الان در قبرها مسکن گزیده‌اند.
بنابراین مطالعه سرنوشت اقوام گذشته و عبرت گرفتن از تاریخ رمز پی بردن به سقوط تمدن و انحطاط امت‌هاست کمااینکه امام علی(ع) در حدیثی فرموده است: «چهار چیز سبب سقوط دولت‌ها و تمدن است: سوءتدبیر، زشتی اسراف، کمی عبرت‌گیری و کثرت خطا و پوزش خواستن».خداوند متعال بارها و بارها در قرآن کریم، انسان را به مطالعه و درس گرفتن از طبیعت و آثار گذشتگان سفارش کرده است.

تاکید قرآن به «سير فی الارض» در 10 آیه
واژه عبرت، عربی و در فارسی به‌معنای پند و اندرز است كه اگر به‌معنای عام عبرت توجه كنيم، در می‌يابيم كه تمام آيات الهی پند و عبرت است. قرآن، افزون بر مسائل احكام، عقايد و اخلاق، به مسايلی پرداخته كه در آن يا به صورت كنايه يا به صراحت، عبرت و پند نهفته است.
آيه یازده سوره مباركه انعام می‌‏فرماید: «قُلْ سِيرُوا فِی الْأَرْضِ ثُمَّ انْظُرُوا كَیْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ؛ بگو! سير در زمين داشته باشيد تا بنگريد عاقبت تكذيب كنندگان چگونه شد».
قرآن كريم در آياتی گوناگون و گاه به‌صورت امر، انسان را به سير در زمين دعوت می‌كند، چنان‌چه خداوند در آيه 30 سوره مباركه آل عمران می‌فرمايد: «سِيرُوا فِی الْأَرْضِ فَانظُرُوا كَیْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِن قَبْلُ كَانَ أَكْثَرُهُم مُّشْرِكِينَ؛ در روی زمين سير كنيد و ببينيد عاقبت كار مجرمان به كجا رسيد».
و در آيه‌ای از سوره مباركه بقره، در قالب استفهام انكاری مردم را به اين امر فرا می‌خواند، «أَفَلَمْ یَسِيرُوا فِی الْأَرْضِ فَتَكُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ یَعْقِلُونَ بِهَا أَوْ آذَانٌ یَسْمَعُونَ بِهَا فَإِنَّهَا لَا تَعْمَى الْأَبْصَارُ وَلَكِن تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِی فِی الصُّدُور،؛ِ آيا آنان در زمين سير نكردند، تا دل‌هايی داشته باشند كه حقيقت را با آن درك كنند».
قرآن در بيش از 10 آيه، مردم را تشويق و ترغيب به مسافرت (سير فی الارض) كرده است، مسافرت و سير در زمين در فرهنگ قرآن، به‌معنای جهان‌گردی بی‌هدف نيست، بلكه به‌معنای پندگيری و عبرت‌آموزی و شناخت نشانه‌های خداوند و آگاهی از قدرت او و بررسی حوادث تاريخی گذشتگان است.
يكی‌از اهداف نقل تاريخ و داستان گذشتگان در قرآن، عبرت و پند برای مسلمانان است و در بسياری از آيات الهی، داستان‌های پيامبران بزرگ بيان شده است كه در اين داستان‌ها، هرگز هدف قرآن داستان‌سرايی محض نيست، بلكه هدف ارائه رهنمود از رهگذر اين داستان‌های سازنده است.
اين دعوت اهداف مقدسی را دنبال می‌كند كه در آيات مختلفی به آن اشاره شده است اهدافی مانند بيداری قلوب، درك عاقبت پيشينيان كه از نظر قدرت، قوت و ثروت بر انسان‌های كنونی برتری داشتند، درک عاقبت گناهكاران و دروغگويان، درک چگونگی خلقت و عظمت آن و ديدن شگفتی‌های خلقت كه هر كدام از آن برای پنددهی و عبرت‌آموزی برای انسان كافی است.
به هر حال سير در زمين به تعبير امروزی جهان‌گردی و گردشگری يكی‌از شيوه‌های عبرت‌آموزی است كه مربيان می‌توانند از اين طريق فراگيران خود را در موقعيت عبرت و تأثيرپذيری از آثار به جا مانده از پيشينيان قرار دهند.

انتهای پیام