تشریح حقوق و اصلاح روابط اجتماعی در ادعیه امام سجاد(ع)
گروه معارف - مفسر قرآن و پژوهشگر دینی گفت: امام سجاد(ع) در بیان ادعیه خود تشریح حقوق به جهت اصلاح روابط اجتماعی انسان‌ها می‌پردازد.
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی محمد علی انصاری پژوهشگر اسلامی و مفسر قرآن شب گذشته، ۲۱ فروردین ماه، در جلسه شرح صحیفه سجادیه موسسه بیان هدایت نور مشهد با اشاره به دعای سی و هشتم صحیفه سجادیه عنوان کرد: این دعا با عنوان و موضوع اعتذار در صحیفه سجادیه آمده است و این اعتذار به معنی عذر خواهی انسان از چیزی است که در میان انسان ها به حق الناس شهرت دارد.توجه به روابط انسانی در گفت وگو با خدا
وی با بیان اینکه این دعا علی رغم درخواست هایی که از خدا دارد، موضوع اصلیش رابطه انسان هاست، ادامه داد: انسان گاهی نسبت به حقوق سایر انسان‌ها کوتاهی می‌کند؛ امام سجاد(ع) نیز در این دعا از خدا می خواهد که رهایی از دوزخ را به سبب این کوتاهی بر انسان ببخشد.
انصاری افزود: امام در این دعا می گوید «خدایا از تو عذر می خواهم به خاطر مظلومی که من او را یاری نکردم»؛ باید توجه کرد که انسان زمانی که تلاش می‌کند از پیامدهای خطای خود خارج شود، در حالت اعتذار قرار می‌گیرد و اگر درصدد تکرار گناه خود باشد، به آن اعتذار گفته نمی شود.
وی اظهار کرد: برای اعتذار و عذرخواهی انسان سه حالت متصور است؛ نوع اول آنجایی است که انسان خطای خود را نمی پذیرد و از آن روی گردان است چرا که زشتی گناه را درک می‌کند اما در حالت دوم، گناه خود را می پذیرد اما بعد از خطا شروع به توجیه گری می‌کند. در نوع سوم از اعتذار انسان به صراحت به عمل خود اعتراف می کند و می‌گوید «پس از این خطا را مرتکب نخواهم شد».
انصاری ادامه داد: همه این ها اعتذار است اما مورد آخر را خیرالاعتذار می‌گویند که در متون روایی ما به «توبه» مشهور است؛ با یک چنین ویژگی است که انسان مسئولیت گذشته را می پذیرد و نسبت به آینده متعهد به عدم انجام خطا می شود. امام سجاد(ع) چنین اعتذاری را در دعای خود آموزش می‌دهد.
صاحب تفسیر مشکات افزود: گاه انسان اثر گناه و گذشته خود را از بین می برد اما گاهی نسبت به آینده استغفار می کند که این مورد دوم را «دفع الذنب» می‌گویند؛ سخن امام سجاد(ع) در این دعا نیز جنبه دفع خطا را دارد نه اینکه برای جبران گذشته باشد.
انصاری گفت: سخنی که در اینجا امام بیان می کند، برای آن زمانی است که انسان باید توان مقابله با ظالم را داشته باشد، در جامعه اسلامی و انسانی حرکت انسان ها حقوقی بر یکدیگر دارند و باید این حقوق را بر عهده یکدیگر حفظ کند؛ در غیر این صورت انسان می شود جبار و انسان جبار اینگونه فکر می کند که حقوق یک طرفه است و قائل به این است که تنها حقوق برای خود آن شخص است.
حقوق و مسئولیت های متقابل در فرهنگ دینی
وی افزود: آموزه های دینی ما می گوید تمام انسان ها حقوق متقابل و البته مسئولیت‌های متقابلی دارند؛ تمام کتب روایی ما با وی به عنوان حقوق الاخوان دارند و همه این ها بیانگر این است که انسان نمی تواند از این حقوق استنکاف کند. اولین حقی که امام سجاد(ع) در این دعا با آن اشاره می کنند حساسیت نسبت به ظلم است و این یعنی نه اجازه دهیم به ما ظلم شود و نه اجازه دهیم که دیگران مورد ظلم قرار گیرند.
این مفسر قرآن بیان کرد: امام سجاد(ع) در رساله حقوق خود به این نکته تأکید می‌کند که نکند انسان مسلمانی را برای منافع خود ابزار معصیت خدا قرار دهیم؛ البته نمی‌توان صیدگر را به حال خود رها کنیم. در روایات ما یک چنین انسان بی توجهی که این حقوق را به جا نیاورد ذلیل در دنیا و آخرت معرفی می‌شود.
وی با اشاره به فراز دیگری تحت عنوان دعای سی و هشتم صحیفه سجادیه گفت: امام سجاد(ع) در این دعا می گوید «از کفران نیکویی و احسانی که در قبال من می شود و من بی تفاوت در قبال این احسان هستم، عذر می‌خواهم»؛ این نکته مورد نظر امام حساسیت جدی دارد چرا که در جامعه معروف باید گسترش پیدا کند و در چنین شرایطی جامعه معیار و الگو است. حالا رسیدن به چنین شرایطی نیازمند انگیزه است تا انسان را به معروف نزدیک کند.
انصاری ادامه داد: در اسلام به همان مقدار که به سپاس از خدا تأکید می شود، این مسئولیت بر عهده انسان است که متواضعانه نسبت به سایر انسان ها سپاسگزار باشد؛ البته امام صادق(ع) نیز در روایتی کسی را که به دلیل رفتار ناسپاسانه راه خیر را می بندد، لعن می‌کند.
وی بیان کرد: امام سجاد(ع) در بخش دیگری از این دعا می فرماید «خدایا من را به خاطر عدم پذیرش عذرخواهی دیگران ببخش»؛ صفت پذیرش عذرخواهی از کرامات انسانی است و عمل به این عبارات زمینه خطاهای بعدی در جامعه را از بین می برد و روابط انسان ها را اصلاح می‌کند.
بالاترین طغیان زیر پا گذاشتن حق است
این مفسر قرآن گفت: در عبارت دیگری از این دعا آمده است که «خدایا به تو پناه می برم از رد کردن سائلی که خواهش خود را بر من عرضه کرده است»؛ حساسیت این نکته به خاطر بدهی است که بر آدمی قرار داده شده است؛ در روایتی داریم که عبادتی بالاتر از ادای حق مردم نیست و طغیان بالاتر از زیر پا گذاشتن حقوق انسان‌ها نیست.
انصاری اظهار کرد: حدود ۳۰۰ روایت در باب این حقوق وجود دارد؛ این روایات راهگشای امروز جامعه ماست. البته لازم است تا این روایت شرح داده شود؛ می‌توان گفت انسان ۳۰ حق بر عهده دیگران دارد که یکی از کمترین آن ها این است که هرچه برای خود دوست می داری، برای دیگران نیز دوست بدار.
انتهای پیام
مطالب مرتبط
