رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی تشریح کرد؛
موانع وحدت حوزه و دانشگاه/ آفت‌های علوم ترجمه‌ای در فضای آکادمیک
گروه دانشگاه ــ رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی از موانع وحدت حوزه و دانشگاه سخن گفت و اظهار کرد: اگر علوم و دانش‌های غربی بخواهد دربست در فضای آکادمیک و حوزوی مطرح باشد، بدون آنکه با فرهنگ داخل تطبیق داده شود، گرفتار آفت‌های علوم ترجمه‌ای می‌شویم و بدون تحلیل، نقد و انطباق با دانش اسلامی به نسل جوان و محققان منتقل می‌شود.
یکی از داعیه‌های اصلی انقلاب اسلامی، احیای مرجعیت معرفتی و دانشی بوده و با وقوع و عینیت تجربه انقلاب، دانش و دانشگاه، در مسیر اسلامی شدن با جدیت بیشتری دنبال شده است. با نام‌گذاری ۲۷ آذرماه(سالروز شهادت آیت‌الله دکتر مفتح) به عنوان «روز وحدت حوزه و دانشگاه»، پیوند این دو نهاد با ایجاد تحولاتی اساسی در نظام آموزش عالی، دنبال می‌شد که یکی از وجوه اساسی این پیوند، تحول علوم انسانی در ابعاد مختلفی همچون اسلامی‌سازی، روزآمدسازی، بومی‌سازی و کارآمدسازی بوده است. در این میان، مباحث تخصصی چندی شکل گرفته و محدوده و قلمرو این وحدت ارائه شده است. سیر رابطه مذکور همواره در نوسان بوده، از تعارض سنت و تجدد، دین و علم و روحانیون و روشنفکران، تا تلفیق و پیوند واقع‌بینانه و نقادانه معرفتی و سیاسی - اجتماعی و نهایتاً تعارض دوباره علم و دین در همه این عرصه‌ها. اما صرف نظر از رویکردها، تفاسیر گوناگون و دیدگاه‌های متعدد روشنفکران در مسئله وحدت حوزه و دانشگاه، به نظر می‌رسد، این مقوله چنان که باید به عمق نرفته و در سطح و لایه‌های رویین باقی مانده است. با این توضیح، درباره بازاندیشی پیرامون پرسش مهم که بار اصلی اسلامی‌سازی علوم انسانی بر عهده کدام نهاد است و نقش هدایت‌گری کدام یک بیشتر است؛ حوزه یا دانشگاه؟ با حجت‌الاسلام محمدحسین مختاری، رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی گفت‌وگو کردیم.
رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی در گفت‌وگو با ایکنا؛ در این زمینه، اظهار کرد: در موضوع وحدت میان حوزه و دانشگاه یک وقت بحث وحدت شکلی مدنظر است و یک‌وقت وحدت از منظر محتوا مطرح می‌شود. به لحاظ فرم و شکل، وحدت، انسجام و روابط همدلانه میان حوزه و دانشگاه، آثار و پیامد‌های بسیار ارزنده و هدایت‌بخشی برای آحاد جامعه خواهد داشت، همان‌طور که حضرت امام(ره) بر این مسئله تأکید داشتند و مقام معظم رهبری نیز بار‌ها متذکر این مسئله شده‌اند.
رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی در گفت‌وگو با ایکنا؛ در این زمینه، اظهار کرد: در موضوع وحدت میان حوزه و دانشگاه یک وقت بحث وحدت شکلی مدنظر است و یک‌وقت وحدت از منظر محتوا مطرح می‌شود. به لحاظ فرم و شکل، وحدت، انسجام و روابط همدلانه میان حوزه و دانشگاه، آثار و پیامد‌های بسیار ارزنده و هدایت‌بخشی برای آحاد جامعه خواهد داشت، همان‌طور که حضرت امام(ره) بر این مسئله تأکید داشتند و مقام معظم رهبری نیز بار‌ها متذکر این مسئله شده‌اند.
علوم ترجمه‌ای در دانشگاه تقدیس نشود
حجت‌الاسلام مختاری در ادامه با بیان اینکه امروزه در علوم انسانی، بحث اسلامی‌سازی یا بومی‌سازی این علوم مطرح است، بیان کرد: یکی از آفاتی که متوجه تحقیقات و مطالعات ما در حوزه و دانشگاه است، به تعبیر مقام معظم رهبری، اهتمام بیش از حد به علوم ترجمه‌ای است. به دانش روز آن هم در حد ترجمه اکتفا کرده‌ایم و اطلاعات و آگاهی‌هایمان را محدود کرده‌ایم به دستاورد‌های علمی غرب که به زبان ما مسلط هستند و آن‌ها را به صورت ترجمه در اختیار ما قرار می‌دهند. به این‌چنین تئوری‌های وارداتی، نباید به صورت پدیده‌ای مقدس نگاه شود. دستاورد‌های علمی غربی، باید در فضای فرهنگی و دینی کشورمان معنا پیدا کند.
وی با تأکید بر اینکه بومی‌سازی علوم انسانی و اسلامی‌سازی آن، مسئله‌ای محتوایی است که باید متناسب با شرایط، تعریف و ابواب آن تنظیم شود، افزود: ضرورت همکاری و تعامل میان حوزویان و دانشگاهیان ضروری است تا دانش‌های وارداتی که متوجه دانشگاهیان و حوزویان است متناسب با اصول دینی و فرهنگی کشور تبیین شود. در مباحث اسلامی‌سازی هم عالمان حوزوی که متخصصان در این عرصه یعنی عرصه اندیشه‌های دینی هستند توانمندی بیشتری دارند و می‌توانند کمک کنند و دانش‌های وارداتی غربی را مورد نقد و تحلیل همه‌جانبه قرار دهند.
مختاری پذیرش کامل و جامع علوم انسانی غرب را بدون هیچ نقد، تبیین و تحلیلی مبتنی بر اصول شناخته‌شده فرهنگی و دینی خودمان، از معایب و نقایص کار مطالعاتی در دو قلمرو فردی و اجتماعی عرصه علوم انسانی دانست و گفت: وحدت میان حوزه و دانشگاه یعنی بتوانیم در همه عرصه‌های علوم انسانی نوع قرائت، تفسیر و رویکردهایمان متناسب با چارچوب فرهنگی و اسلامی کشورمان باشد. برای تحقق این امر، عالمان دین‌شناس و متخصصان در علوم روز و مدرن، اجزای ایجاد رابطه میان سنت و تجدد هستند.
رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی با بیان اینکه با تجدد مخالف نیستیم، گفت: این نکته‌ای است که امام(ره) بار‌ها فرمودند و مقام معظم رهبری بر آن تأکید داشتند. با علوم مدرن و دانش‌های جدید که باعث تحول و شکوفایی در جامعه است مخالفتی وجود ندارد، اما جامعه را دعوت نمی‌کنیم به قهقرا برود و بازگشت به عقب کند. از دانش و تکنولوژی که تربیت انسان‌ها را رقم می‌زند و برای تک‌تک افراد مفید است، استفاده می‌کنیم، اما توجه بیش از پیش به علوم جهت‌دار داریم، یعنی علوم و دانش‌هایی که با اخلاق و معنویت همراه‌اند و در پی برآورده ساختن نیاز‌های همه‌جانبه انسان‌ها باشد. این همان نگاهی است که در حوزه‌های علمیه وجود دارد و معتقدیم نوع نگاه دین به پیرامون و بالعکس باید به گونه‌ای باشد که پاسخگوی زمان و نیاز‌های انسان باشد؛ علمی که قادر باشد شبهات جامعه به‌ویژه نسل جوان را پاسخ دهد و ابهامات را برطرف کند. این مهم وقتی میسر می‌شود که از آموزه‌های دین قرائت و تفسیری داشته باشیم که پاسخگوی همه نیاز‌های ابناء بشر باشد. در این شرایط هر فردی به این دلیل که واجد دین و معنویت است، احساس فخر و غرور خواهد کرد.
حجت‌الاسلام مختاری در ادامه با بیان اینکه امروزه در علوم انسانی، بحث اسلامی‌سازی یا بومی‌سازی این علوم مطرح است، بیان کرد: یکی از آفاتی که متوجه تحقیقات و مطالعات ما در حوزه و دانشگاه است، به تعبیر مقام معظم رهبری، اهتمام بیش از حد به علوم ترجمه‌ای است. به دانش روز آن هم در حد ترجمه اکتفا کرده‌ایم و اطلاعات و آگاهی‌هایمان را محدود کرده‌ایم به دستاورد‌های علمی غرب که به زبان ما مسلط هستند و آن‌ها را به صورت ترجمه در اختیار ما قرار می‌دهند. به این‌چنین تئوری‌های وارداتی، نباید به صورت پدیده‌ای مقدس نگاه شود. دستاورد‌های علمی غربی، باید در فضای فرهنگی و دینی کشورمان معنا پیدا کند.
وی با تأکید بر اینکه بومی‌سازی علوم انسانی و اسلامی‌سازی آن، مسئله‌ای محتوایی است که باید متناسب با شرایط، تعریف و ابواب آن تنظیم شود، افزود: ضرورت همکاری و تعامل میان حوزویان و دانشگاهیان ضروری است تا دانش‌های وارداتی که متوجه دانشگاهیان و حوزویان است متناسب با اصول دینی و فرهنگی کشور تبیین شود. در مباحث اسلامی‌سازی هم عالمان حوزوی که متخصصان در این عرصه یعنی عرصه اندیشه‌های دینی هستند توانمندی بیشتری دارند و می‌توانند کمک کنند و دانش‌های وارداتی غربی را مورد نقد و تحلیل همه‌جانبه قرار دهند.
مختاری پذیرش کامل و جامع علوم انسانی غرب را بدون هیچ نقد، تبیین و تحلیلی مبتنی بر اصول شناخته‌شده فرهنگی و دینی خودمان، از معایب و نقایص کار مطالعاتی در دو قلمرو فردی و اجتماعی عرصه علوم انسانی دانست و گفت: وحدت میان حوزه و دانشگاه یعنی بتوانیم در همه عرصه‌های علوم انسانی نوع قرائت، تفسیر و رویکردهایمان متناسب با چارچوب فرهنگی و اسلامی کشورمان باشد. برای تحقق این امر، عالمان دین‌شناس و متخصصان در علوم روز و مدرن، اجزای ایجاد رابطه میان سنت و تجدد هستند.
رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی با بیان اینکه با تجدد مخالف نیستیم، گفت: این نکته‌ای است که امام(ره) بار‌ها فرمودند و مقام معظم رهبری بر آن تأکید داشتند. با علوم مدرن و دانش‌های جدید که باعث تحول و شکوفایی در جامعه است مخالفتی وجود ندارد، اما جامعه را دعوت نمی‌کنیم به قهقرا برود و بازگشت به عقب کند. از دانش و تکنولوژی که تربیت انسان‌ها را رقم می‌زند و برای تک‌تک افراد مفید است، استفاده می‌کنیم، اما توجه بیش از پیش به علوم جهت‌دار داریم، یعنی علوم و دانش‌هایی که با اخلاق و معنویت همراه‌اند و در پی برآورده ساختن نیاز‌های همه‌جانبه انسان‌ها باشد. این همان نگاهی است که در حوزه‌های علمیه وجود دارد و معتقدیم نوع نگاه دین به پیرامون و بالعکس باید به گونه‌ای باشد که پاسخگوی زمان و نیاز‌های انسان باشد؛ علمی که قادر باشد شبهات جامعه به‌ویژه نسل جوان را پاسخ دهد و ابهامات را برطرف کند. این مهم وقتی میسر می‌شود که از آموزه‌های دین قرائت و تفسیری داشته باشیم که پاسخگوی همه نیاز‌های ابناء بشر باشد. در این شرایط هر فردی به این دلیل که واجد دین و معنویت است، احساس فخر و غرور خواهد کرد.
منکر پیشرفت‌های علوم انسانی غربی نیستیم
رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی در ادامه و در پاسخ به این پرسش که سال‌های متمادی شاهد حکمرانی علوم انسانی غربی در فضای آکادمیک و دانشگاهی هستیم، در این شرایط تأکید بر علوم انسانی اسلامی یا همان اسلامی‌سازی علوم انسانی از چه جایگاهی برخوردار است، بیان کرد: نمی‌توانیم انکار کنیم که غرب در علوم انسانی پیشرفت کرده است، بنده خود در اروپا و در رشته فلسفه تحصیل کرده‌ام و از نزدیک شاهد پیشرفت و توسعه همه جانبه علوم انسانی در کشور‌های اروپایی بوده‌ام. اما این پیشرفت‌ها، معایب و نواقصی دارد که نگاهی همه‌جانبه به نیاز‌های انسان نداشته‌اند و تنها بر محور خاصی حرکت کرده‌اند و پیشرفت‌هایی داشته‌اند.
وی ادامه داد: اگر این علوم و دانش‌های غربی بخواهد دربست در فضای آکادمیک و حوزوی ما باشد، بدون آنکه با فرهنگ داخل تطبیق داده شود، گرفتار همان آفتی که پیش‌تر اشاره کردم خواهیم شد و این علوم به صورت ترجمه و بدون اینکه هیچ‌گونه تحلیل، نقد و انطباقی میان این دانش‌ها با دانش اسلامی صورت پذیرد، به نسل جوان و محققان ما منتقل می‌شود.
رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی در ادامه و در پاسخ به این پرسش که سال‌های متمادی شاهد حکمرانی علوم انسانی غربی در فضای آکادمیک و دانشگاهی هستیم، در این شرایط تأکید بر علوم انسانی اسلامی یا همان اسلامی‌سازی علوم انسانی از چه جایگاهی برخوردار است، بیان کرد: نمی‌توانیم انکار کنیم که غرب در علوم انسانی پیشرفت کرده است، بنده خود در اروپا و در رشته فلسفه تحصیل کرده‌ام و از نزدیک شاهد پیشرفت و توسعه همه جانبه علوم انسانی در کشور‌های اروپایی بوده‌ام. اما این پیشرفت‌ها، معایب و نواقصی دارد که نگاهی همه‌جانبه به نیاز‌های انسان نداشته‌اند و تنها بر محور خاصی حرکت کرده‌اند و پیشرفت‌هایی داشته‌اند.
وی ادامه داد: اگر این علوم و دانش‌های غربی بخواهد دربست در فضای آکادمیک و حوزوی ما باشد، بدون آنکه با فرهنگ داخل تطبیق داده شود، گرفتار همان آفتی که پیش‌تر اشاره کردم خواهیم شد و این علوم به صورت ترجمه و بدون اینکه هیچ‌گونه تحلیل، نقد و انطباقی میان این دانش‌ها با دانش اسلامی صورت پذیرد، به نسل جوان و محققان ما منتقل می‌شود.
نقش هدایت‌گری کدام بیشتر است؛ حوزه یا دانشگاه؟
مختاری با بیان اینکه علوم انسانی که در چارچوب و فضای فکری غربی‌ها خلق شده و پدید آمده باید برای استفاده در داخل، در چارچوب فرهنگی خودمان به صورت مستدل و مبرهن تحلیل شود، گفت: حوزویان رسالت عظیمی در این زمینه دارند. البته دانشگاهیان با تعامل بیشتر با حوزویان امکان بومی‌سازی علوم انسانی را می‌توانند محقق کنند.
وی افزود: بنا به قواعد برآمده از آموزه‌های وحیانی خود که شاخه‌های معرفتی متعددی دارد، امیدواریم تا بروز و ظهور آن را به صورت دانش و علم اسلامی و کاربردی، در همه‌جای دنیا مشاهده کنیم. این علم می‌تواند برای همه جوامع مفید و کارآمد باشد.
انتهای پیام مختاری با بیان اینکه علوم انسانی که در چارچوب و فضای فکری غربی‌ها خلق شده و پدید آمده باید برای استفاده در داخل، در چارچوب فرهنگی خودمان به صورت مستدل و مبرهن تحلیل شود، گفت: حوزویان رسالت عظیمی در این زمینه دارند. البته دانشگاهیان با تعامل بیشتر با حوزویان امکان بومی‌سازی علوم انسانی را می‌توانند محقق کنند.
وی افزود: بنا به قواعد برآمده از آموزه‌های وحیانی خود که شاخه‌های معرفتی متعددی دارد، امیدواریم تا بروز و ظهور آن را به صورت دانش و علم اسلامی و کاربردی، در همه‌جای دنیا مشاهده کنیم. این علم می‌تواند برای همه جوامع مفید و کارآمد باشد.
مطالب مرتبط
