برکات بی‌شمار روضه خانگی؛ از خانواده تا جامعه / مصداق احیای امر اهل بیت(ع)

عباس تقویان، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع)، در گفت‌وگو با ایکنا، در پاسخ به این پرسش که چه تعریفی می‌توان از واژگان محرم، روضه و امام حسین(ع) ارائه کرد؟ گفت: واژگان محرم، روضه و امام حسین(ع) در هم تنیده شده‌اند و نمی‌توانیم آنها را از یکدیگر تفکیک کنیم. محرم نام ماهی است که پیش از اسلام هم با همین نام شناخته می‌شد و ماه پررمز و رازی بوده و اولین ماه از ماه‌های چهارگانه حرام است که در این ماه قتل و خونریزی و ظلم به یکدیگر را ناروا می‌دانستند. به همین سبب متعرض یکدیگر نمی‌شدند. در روایت داریم که در خباثت دشمنان اهل بیت(ع) همین بس که حتی اعراب جاهلی حرمت ماه محرم را حفظ می‌کردند و هتک حرمتی از جانب آنها سر نمی‌زد، اما افرادی پیدا شدند که در این ماه خون بهترین انسان و نوه پیامبر(ص) یعنی امام حسین(ع) را ریختند.

مجالس روضه؛ مصداق احیای امر اهل بیت(ع)

این استاد دانشگاه با اشاره به مفهوم کلمه روضه، تصریح کرد: سابقه کاربرد کلمه روضه طولانی نیست و از قرن هشتم یا نهم در فرهنگ شیعه راه یافت و مهم مفهومی است که از آن به دست می‌آید. اهل بیت(ع) فرمودند: «أَحْيُوا أَمْرَنا رَحِمَ اللَّهُ مَنْ أَحْيا أَمْرَنا». یعنی امر ما را زنده کنید و یکی از مصادیق احیای امر اهل بیت(ع) گریستن بر مصائب امام حسین(ع) است. حتی در روایتی از امام رضا(ع) داریم که به ریان بن شبیب فرمودند: «یَا ابْنَ شَبِیبٍ إِنْ کُنْتَ بَاکِیاً لِشَیْ‏ءٍ فَابْکِ لِلْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ ع فَإِنَّهُ ذُبِحَ کَمَا یُذْبَحُ الْکَبْشُ». یعنی اگر می‌خواهی بر چیزی گریه کنی بر جد ما امام حسین(ع) گریه کن، چون او را با لب تشنه شهید و سرش را از تن جدا کردند.

وی بیان کرد: بنابراین مسئله بکا بر اهل بیت(ع)، احیای امر اهل بیت(ع)، ذکر اهل بیت(ع) و گرفتن مجلس برای آنان همه در یک دایره لغوی شکل می‌گیرند که جامع همه آنها کلمه روضه است و دو واژه محرم و روضه نیز به صورت کامل با نام امام حسین(ع) در هم تنیده شده‌اند. نکته مهم دیگر این است که روضه به اسم علمی تبدیل شده که از آن برای مجالس عزای حسینی استفاده می‌شود، اما معنای عامی هم برای آن وجود دارد که روضه برای هر عزایی به کار می‌رود؛ مخصوصاً برای عزای سایر ائمه(ع) و حتی می‌توان به صورت عام‌تر این عبارت را استعمال کرد و برای هر مجلس عزایی این عبارت را به کار برد، اما آنچنان عزای حسینی سراسر تاریخ تشیع را فراگرفته که گویا روضه اسم علمی خاص برای عزای حسینی است.

روضه‌های خانگی؛ نقطه شکل‌گیری روضه‌های جمعی

این استاد دانشگاه به روضه‌های خانگی و تأثیرات آن در جامعه پرداخت و بیان کرد: روضه می‌تواند در اشکال مختلفی برگزار شود. برای نمونه می‌توان روضه را در سطح جامعه و در تکایا و مساجد برگزار کرد که به صورت جمعی خواهد بود و در طول تاریخ هم نمونه‌های آن را دیده‌ایم. یکی دیگر از اشکال روضه، روضه‌هایی است که به صورت خانگی برگزار می‌شود که به لحاظ جامعه‌شناختی، نقطه آغاز و شروع اشکال اجتماعی روضه محسوب می‌شود.

وی افزود: برای نمونه در دوران قاجار و یا قدری متقدم‌تر زمانی که جوامع بزرگ شکل نگرفته بود، زندگی‌ها شکل محدودتری داشت و به تعبیری زندگی روستایی حاکم بود. در آن جوامع دسته‌های عزاداری کوچک در میان مردم و خانواده‌ها رواج داشت و همین دسته‌های کوچک، اندک‌اندک به صورت تجمع درآمده و امروزه در تکایا و مساجد مجالس روضه برپا می‌شود و روضه‌های خانگی با روضه‌هایی که به صورت جمعی در تکایا برگزار می‌شود منافاتی ندارند و به موازات جلسات جمعی روضه، روضه‌های خانگی هم می‌توانند شکل بگیرند و اگر تأثیر روضه‌های خانگی از روضه‌های جمعی بیشتر نباشد، کمتر هم نیست، چراکه فرهنگ عزاداری برای امام حسین(ع) باید از خانه‌ها شکل بگیرد و در ابتدا باید اعضای خانواده با این فرهنگ آشنا شوند.

تقویان بیان کرد: طبق در دستورات دینی، اگر می‌خواهید یاد و خاطره اهل بیت(ع) را احیا کنید، ابتدا باید از خودتان شروع کنید. بنابراین در مورد مجالس عزاداری امام حسین(ع) نیز لازم است که فضای خانه به گونه‌ای باشد که در آغاز ماه محرم همه اعضای خانواده به ویژه کسانی که سن کمتری دارند به یاد مصیبت امام حسین(ع) بیفتند و روضه می‌تواند شخصیت کودکان را به مرور شکل دهد.

مروری بر نتایج برپایی روضه‌های خانگی

وی با اشاره به نتایج برپایی روضه‌های خانگی، تصریح کرد: برای روضه‌های خانگی نتایج بی‌شماری را می‌توان برشمرد که از جمله آنها ایجاد و حفظ همبستگی در درون خانواده و نزدیکان است که منجر به صله رحم خواهد شد و افراد می‌توانند از این طریق از حال یکدیگر باخبر شوند و به حل مشکلات یکدیگر بپردازند. از طرفی زندگی‌ شهری موجب شده که بین افراد فاصله بیفتد که با این مجالس می‌توان این فواصل را نیز کم کرد.

تقویان بیان کرد: از طرفی شرایط فعلی جامعه به نحوی است که اگر به روضه‌های خانگی توجه بیشتری شود، برای رفع این بلای اجتماعی یعنی کرونا با مسئولان همراهی خوبی صورت می‌گیرد. امسال علی‌رغم موانع فراوانی که سر راه هیئت‌های مذهبی برای برگزاری مجالس عزاداری وجود داشت، تجربه جدیدی در سبک برگزاری عزاداری حاصل شد و می‌توان از آن برای سال‌های بعد استفاده کرد و امسال نه‌تنها این مجالس کمرنگ نشد، بلکه حضور پرشور مردم شکل جدیدی از عزاداری را به منصه ظهور رساند.