جایگاه پژوهش در حوزه‌های علمیه / پژوهشگری روحیه پرسش‌گر می‌خواهد

دین مبین اسلام برای پژوهش و جستجو در عالم علم اهمیت ویژه و وافری قائل است، تا آنجا که مداد علما را برتر و والاتر از خون شهدا می‏‌داند و دانش‏‌اندوزی و طلب علم را از نماز و روزه و حج و جهاد در پیشگاه خدا بهتر و عزیزتر می‏‌شمرد. از طرفی معجزه برتر پیامبر اسلام(ص) کتاب آسمانی است و جمله آغازی آن که خداوند بدان با رسولش سخن گفت، امر به خواندن است.

25 آذرماه به نام روز پژوهش نامگذاری شده که برای بررسی جایگاه و اهمیت پژوهش در حوزه‌های علمیه به ‌ویژه مدارس علمیه خواهران به گفت‌وگو با اساتید حوزه علمیه خواهران استان یزد نشستیم؛ زیرا اگر بخواهیم در یک کلام جایگاه و اهمیت پژوهش را در حوزه‌های علمیه مشخص کنیم باید به این کلام نغز از مقام معظم رهبری اشاره کنیم که فرمودند: «عنصر تحقیق و پژوهش در همه جا به صورت یک اصل در مجموعه کارها و فعالیت‌های حوزه باید مورد توجه قرار گیرد.»

فاطمه مروتی، پژوهشگر و استاد حوزه علمیه خواهران استان یزد، با بیان اهمیت مسئله پژوهش اظهار کرد: جامعه‌ای پویا و سر زنده و از نظام علمی خوبی برخوردار است که در عرصه پژوهش موفق باشد و بتواند گام‌های بلندی در این زمینه بردارد.

وی ادامه داد: طلاب علوم دینی در عرصه پژوهش و در نشر معارف اسلامی وظایفی دارند به نحوی که تنها راهی که می‌توان هویت فرهنگی را حفظ کرده و معارف اسلامی را حفظ و نگه‌داری و در جهان گسترش دهیم، اینکه با پژوهش بتوانیم این گمان را در قید بند در آورده و آن را به کشورها و فرهنگ‌های دیگر صادر کنیم و هویت اسلامی خود را با پژوهش و پاسخ به شبهاتی که هر روزه درگیر آن هستیم، حفظ کنیم.

مروتی با اشاره به اینکه شاید طلاب ما علاقه زیادی به پژوهش نداشته باشند افزود: یکی از راه‌هایی که می‌توانیم طلاب را به پژوهش علاقه‌مند کنیم، استفاده از اساتید پژوهش محور است، اساتید ما باید تمام تلاش خود را در پژوهش محور بودن دروس و سوال محور بودن و فعالیت و پویایی دروس متمرکز کنند.

این بانوی پژوهشگر با اشاره به اخلاق پژوهش گفت: شاید در نگاه اول پژوهش یک کار وقت‌گیر است و چشمگیر نیست زیرا که باید وقت زیادی برای یک پژوهش خوب صرف کرد و طلبه دستاورد کمی با توجه به وقتی که صرف شده، ببیند و گاها دیده می‌شود در نوشتن پایان نامه با مشکل مواجه و کار تحقیقی را رها و واگذار می‌کنند اما عواملی باید مورد توجه قرار گیرد.

وی ادامه داد: اولین عامل مهم «صبر» است زیرا که طلبه باید بداند پژوهش یک امر دفعی و ساده نیست و فرایند چند مرحله‌ای است و در هر مرحله شاید با بن بست‌هایی مواجه شود، گاهی در فهم موضوع، گاهی در منابع و گاهی هم تمام تلاش خود را می‌کند اما نتیجه‌ای که باید ببیند، نمی‌بیند، پس باید صبر داشته باشد و تلاش و ترغیب اساتید نیز در این راه مهم است.

مروتی «کوشش و همت» را دومین عامل موفقیت دانست و گفت: فرصت‌های بسیاری برای تحقیق باید صرف شود و تجربه نشان داده طلابی که وقت زیادی صرف پژوهش کرده‌اند، پژوهش‌های خوب و کارآمدی را تحویل می‌دهند و به فرموده امام علی(ع): «آفت موفقیت تنبلی است» و هر فردی که تنبل است و برای رسیدن به هدف تلاش نمی‌کند اگر پژوهشی انجام دهد، شاید خوب نباشد.

وی سومین عامل موفقیت در امر پژوهش را «نظم» دانست و بیان کرد: نظم یکی از عواملی است که در پژوهش باعث موفقیت می‌شود امام علی(ع) می‌فرمایند: «کار هر روز را در همان روز انجام بده چون هر روز کاری مختص به خود را دارد.» لذا محقق باید نظم، برنامه‌ریزی و وقت کافی داشته باشد و البته یک ذهن آرام برای پژوهشگر لازم است.

پژوهش؛ کلید تحول در تربیت انسان 

مریم حاجی‌اسماعیلی، پژوهشگر و استاد حوزه علمیه خواهران استان یزد، نیز در این زمینه گفت: در حدیثی از امام علی(ع) آمده است: «هر تلاشی که در آن تحقیق و حقیقت‌جویی نباشد، بهره‌ای ندارد»، پژوهش هزینه کردن نیست بلکه یک سرمایه‌گذاری برای اندوختن دانش است.

وی ادامه داد: پژوهش کلید تحولی در تربیت انسان است و به عنوان یک مجاهدت علمی مستمر شناخته شده و هفته پژوهش نماد راه روشن برای دستیابی حق و حقیقت است به‌ویژه پژوهش در علوم دینی که هم فضیلت هم ضرورت است چون هم بینش و هم دانش فرد را زیاد می‌کند حتی برای تصمیم‌گیری ما نباید بدون پژوهش اقدام کنیم. عظمت و بزرگی دانش در یادگیری دانش نیست بلکه در جستجو و کاوش و پژوهشی است که انجام می‌شود.

حاجی‌اسماعیلی بر داشتن روحیه پژوهش‌گری تأکید کرد و افزود: خواندن و مطالعه از روی اجبار و ضرورت چندان فایده علمی به بار نخواهد آورد، گاهی وقتی می‌گوییم «پژوهش»، به صورت آنی و فوری قوانین خشک و دست و پا بسته به ذهن ما خطور می‌کند، اما پژوهش یعنی کشف کردن و به دنبال کشف نامعلومات رفتن برای اینکه بتوانیم وضعیت فعلی را به شکلی مطلوب تغییر دهیم. پس پژوهشگری روحیه پرسش‌گر می‌خواهد و باید به دنبال پرسش ذهن برویم و در هر زمان، مکان و شرایطی باید پویا و جوینده باشیم.

وی ادامه داد: پژوهش‌گر سرمایه عمر و دانش خود را برای دانایی خود و دیگران صرف می‌کند و نتیجه این جهادگری را در توانایی علمی خود و پاسخ به نادانسته‌های خود و دیگران می‌بیند. امیدواریم همه ما جز پژوهشگران دین مبین اسلام باشیم و بتوانیم تهدیداتی که در این راه وجود دارد، را با پژوهش و تحقیق به فرصت‌های طلایی برای پیشرفت تبدیل کنیم.

جایگاه طلاب یزدی در امر پژوهش

رویا دهقانی، معاون پژوهش حوزه علمیه خواهران استان یزد نیز به ایکنا گفت: حوزه علمیه خواهران استان یزد به عنوان یکی از حوزه‌های موفق کشور در عرصه‌های فعالیت‌های پژوهشی و کسب رتبه‌های برتر نظیر کسب رتبه کشوری جشنواره بانوی کرامت، برگزاری موفق دو دوره تربیت محقق با کسب رتبه کشوری، موفقیت طلاب این دوره‌ها با تحقیق و تدوین آثار علمی، شرکت اساتید در دوره هنر پژوهش، اهتمام به برگزاری کارگاه‌های ارتقای توان پژوهشی اساتید در استان، راه‌اندازی پیش شماره مجله علمی ترویجی، تأسیس مراکز پژوهشی در شهر یزد و شهرستان میبد، برگزاری پیش نشست کنگره گام دوم انقلاب، برگزاری همایش‌های استانی و ملی، مشارکت در طراحی و اجرای نشست‌های علمی و کرسی‌های آزاداندیشی در سطح ملی، شناسایی و پشتیبانی از استعدادهای برتر تمام تلاش خود را جهت حمایت از پژوهشگران خواهر می‌داند. همچنین این معاونت در این راستا برنامه‌های موثر و متنوع جهت تقویت بنیان پژوهشی اساتید و طلاب را در نظر دارد.

وی ادامه داد: یکی از مصادر مهم باید توجه جدی به مسئله تحقیق و پژوهش داشته باشد. بدون انجام پژوهش امور دیگر مثل آموزش و تبلیغ هم از پویایی و نشاط لازم برخوردار نخواهد بود. استاد یا مبلغ اگر بخواهد توانمند و متقن تدریس یا تبلیغ کند، باید مجهز به دانش کافی باشد و این امر میسر نیست مگر اینکه اهل پژوهش و تحقیق باشد، خوشبختانه در دهه‌های اخیر برنامه‌های خوبی و تاثیرگذاری از جمله راه‌اندازی رشته تربیت محقق در دو مدرسه سطح 3 و اجرای طرح اشراب «آموزش مهارت‌های موضوع‌یابی؛ منبع‌یابی، آشنایی با نرم‌افزار، فیش‌نویسی و ویراستاری» در سطح 2 کمک خوبی به طلاب کرده تا با مهارت‌های پژوهش آشنا شوند.

دهقانی با اشاره به اینکه برخی از دروس به شکل پژوهش تدریس می‌شود که جهت تقویت علمی و مهارتی اساتید دوره‌های تحت عنوان هنر پژوهش در حال برگزاریست، به برنامه‌های هفته پژوهش اشاره کرد و گفت: برگزاری نشست‌های علمی به صورت وبینار، اجرای برنامه‌ها مطابق با شعار هفته پژوهش که «جنبش علمی، استعدادهای برتر، چالش‌ها، فرصت‌ها» با حضور آیت‌الله اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه کشور از آن جمله است.

معاون پژوهش حوزه علمیه خواهران استان یزد؛ نشست «جنبش علمی، عزم ملی، رویکرد بین الملل» با حضور حجت‌الاسلام و المسلمین محمدحسن زمانی، معاون اجتماعی و سیاسی حوزه‌های علمیه کشور و عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه، نشست «جنبش علمی و نظام آموزشی» با حضور حجت‌الاسلام و المسلمین واحدی، معاونت امور حوزه‌های علمیه خواهران را از دیگر نشست‌های تخصصی اعلام کرد.

وی با اشاره به اینکه همه مدارس علمیه خواهران نیز نشست‌ها و برنامه‌های هفته پژوهش به صورت مجزا را اجرا می‌کنند، به جشنواره «علامه حلی» اشاره کرد و گفت: در مجموع 520 اثر به دبیرخانه ارسال شده که شامل  6پایان نامه، 59 تحقیق پایانی و 455 مقاله است و 44 صاحب رتبه، امتیاز بیش از 85 و 20 نفر نیز امتیاز 88 به بالا را کسب کردند.

دهقانی با اشاره به وجود 30 اثر از مؤلفات طلاب خواهر گفت: امسال 8 کتاب در موضوعات اعتقادی، تفسیر و خانوادگی چاپ شده است.

وی در پایان بیان کرد: مشارکت طلاب در تهیه آثار شهدا در قالب داستان کوتاه، دوره داستان‌نویسی با حضور مظفر سالاری، نویسنده برجسته استان که حدود 20 داستان آن جهت چاپ آماده است، دوره ویراستاری که محصول آن مشغول شدن طلاب به این امر به صورت تخصصی ویراستار متن مجله و مقاله و پایان‌نامه است از دیگر اقدامات است.