قرآن امام را محور مشارکت سیاسی می‌داند / تبیین نظریه‌پردازی درون قرآنی
عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع)، گفت: براساس آیات متعدد قرآن کریم، این نکته به دست می‌آید که مشارکت سیاسی مردم باید با محوریت امام جامعه صورت بگیرد.
به گزارش ایکنا؛ حجت‌الاسلام والمسلمین غلامرضا بهروزلک، استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع)، 17 دی‌ماه در ششمین نشست علمی مرجعیت قرآن با عنوان نظریه‌پردازی درون قرآنی که از سوی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شد، با بیان اینکه مقدماتی برای نظریه‌پردازی لازم است، گفت: نظریه به مجموعه‌ای از مفاهیم و گزاره‌های منسجم که به تبیین یک پدیده و روابط بین اجزای آن می‌پردازد، نظریه گفته می‌شود.
وی افزود: مطالعات تفسیر موضوعی چند روش دارد؛ شیوه نخست، روش شهید صدر یعنی استنطاقی و توحیدی است؛ روش استنطاق این است که باید سؤالات معارف علمی زمانه را به قرآن عرضه کنیم و پاسخ قرآن را دریابیم.
بهروزلک بیان کرد: روش دیگر کشف منطق درونی قرآن کریم فارغ از توجه به پرسش‌های زمانه است؛ در این روش موضوع را مانند نماز، روزه و حج از خود قرآن می‌گیریم و حتی ممکن است مانند مشارکت سیاسی از بیرون بگیریم، اما چگونگی مطالعه آن درون قرآنی است و کاری به مطالب علم سیاست موجود نداریم. درون قرآنی هم می‌تواند دو حالت داشته باشد؛ یعنی گاهی براساس ترتیب نزول یعنی تنزیلی است و گاهی براساس ترتیب مصحف بررسی می‌شود.
استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به نظریه استخدام علامه در ذیل آیه 213 بقره «كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ...» اشاره و اضافه کرد: ایشان سعی کرده ماهیت زندگی اجتماعی و علت آن را از منظر قرآن کریم به دست آوردند؛ یعنی انسان‌ها چون به یکدیگر نیاز دارند به استخدام دست می‌زنند و همین سبب نیاز به قانون برای تنظیم روابط میان افراد می‌شود. منطق علامه منطق قیاسی و سنجش ملازمات آیات با همدیگر است.
تبیین نظریه داده‌بنیاد
بهروزلک تصریح کرد: روش دیگر نظریه داده‌بنیاد است؛ در این روش، ما اگر مفاهیم و ایده‌های پراکنده در متنی داشته باشیم و بتوانیم از کنار هم گذاشتن این ایده‌ها شبکه منسجم و سازمان یافته بسازیم، نظریه‌پردازی داده‌محور و بنیادی خواهد شد. اینکه می‌توانیم از متون کلامی و زبانی هم نظریه تولید کنیم، پیش‌فرضی است.
وی با بیان اینکه تاکنون چندین نظریه مانند نظریه قدرت و امنیت فقه سیاسی در قرآن کریم در رساله‌های دکتری با همین روش داده‌بنیاد تولید شده و نتیجه خود را نشان داده است، افزود: این روش مراحلی دارد؛ مثلاً در نظریه مشارکت سیاسی، اولین گام ایضاح مفهومی و مسئله اصلی است؛ یعنی باید مراد خودمان را از موضوع شفاف کنیم و واژگان قرآنی مرتبط با مشارکت سیاسی مانند تواصی، مرابطه و مصابره، مشاوره را استخراج کنیم.
استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) با بیان اینکه اگر عین واژه وجود داشت فبها و اگر نبود از واژگان مترادف یا دلالت‌های ضمنی و التزامی و یا سیاق بهره می‌بریم، اظهار کرد: مثلاً آیه12 هود «فَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَمَنْ تَابَ مَعَكَ وَلَا تَطْغَوْا إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ» دلالت مستقیم بر مشارکت ندارد، اما می‌تواند به نحوی استخدام شود که همان لزوم استقامت ورزیدن مردم همراه با رهبرشان است. یا مثلاً می‌توانیم از سیاق آیه 30 فصلت «إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةُ أَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ»؛ مسئله هدایت را بیرون بیاوریم.
امام؛ محور مشارکت سیاسی است
وی افزود: مرحله بعد کدگذاری و شناسایی مفاهیم و ایده‌ها است؛ یعنی از اول تا آخر قرآن، همه آیات را مرور کرده و دلالات مشارکت سیاسی را استخراج و کدگذاری کنیم؛ مرحله بعد استخراج مقولات اصلی و فردی از داده‌های خام اولیه است؛ مثلاً اینکه چه کسی در مشارکت سیاسی محور است؛ آیه 79 حجر «فَانْتَقَمْنَا مِنْهُمْ وَإِنَّهُمَا لَبِإِمَامٍ مُبِينٍ» و 71 اسری «يَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ» نقش و محوریت امام در مشارکت فهمیده می‌شود یا در آیه «وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى»، طریق مشارکت باید براساس بر و نیکی باشد.
وی با بیان اینکه هدف مشارکت سیاسی هم هدایت است، اضافه کرد: مرحله دیگر در تولید نظریه، ایجاد گزاره‌ها و جملات و قضایا است؛ مثلاً اینکه آیه 79 انبیاء «وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا» بیانگر این است که مشارکت سیاسی از منظر قرآن بر مبنای هدایت رسولان استوار است یا از آیه «أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ»، گزاره مشارکت به دست می‌آید و مرحله بعد هم این است که مجموعه قضایایی را که از ترکیب مقولات به دست می‌آید، کدگذاری انتخابی می‌کنیم.
بهروزلک گفت: مرحله دیگر استخراج یک ایده کلی از مجموعه گزاره‌هاست که به آن پارادایم یا طرح کلی گفته می‌شود و آن را تبدیل به نظریه قرآنی می‌کنیم؛ البته روش استخراج منحصر به موارد گفته شده نیست؛ البته منطق استخراج ضمن اینکه با منطق استنطاق متفاوت است، مبتنی بر استماع است و نه عرضه معرفت زمانه بر قرآن، زیرا می‌تواند موجب حجاب شود و امر قرآن کریم(فاستمعوا له) به حاشیه برود؛ درست مانند حضور در محضر یک حکیم است که با طرح سؤالات بچه‌گانه فرصت را از دست دهیم، در این روش ما شاگرد قرآن کریم می‌شویم.
بهروزلک اضافه کرد: ما وقتی نظریات درون قرآنی را به دست آوردیم، می‌توانیم از این نظریات در تولید نظریات بخشی در شاخه‌های دانش‌های مختلف استفاده کنیم. البته همانطور که گفته شد، شهید صدر تأکید بر این دارد که باید معرفت زمانه را بر قرآن عرضه کنیم، در حالی که تأکید بنده این است که ما بدون توجه به معرفت زمانه، نظر قرآن را به دست می‌آوریم.
وی افزود: ما وقتی از تعابیر درون قرآنی و بیرون قرآنی سخن می‌گوییم، از چندلایه حرف می‌زنیم؛ برخی واژه‌ها مانند توحید و ایمان و جهاد به صراحت در قرآن به کار رفته، اما گاهی واژه مستقیم مثل رفاه و سلامت اجتماعی نداریم، بنابراین ایضاح مفهومی مستقیم و غیرمستقیم داریم. ما درونی بودن را در دو مقام وجود واژه و پردازش درون قرآنی واژه در نظر می‌گیریم.
انتهای پیام
