ایمان از منظر قرآن همسان با علم نیست

به گزارش ایکنا؛ حجت‌الاسلام و المسلمین مجتبی حیدری، استاد حوزه علمیه، 24 دی‌ماه در نشست علمی پژوهشی «بررسی تجربی تحول بعد عاطفی ایمان در دور کودکی و نوجوانی» به همت معاونت پژوهش و با همکاری گروه فلسفه و کلام اسلامی موسسه آموزش عالی معصومیه خواهران برگزار شد، ضمن تعریف ایمان از منظر علامه طباطبایی(ره) و شهید مطهری اظهار کرد: ایمان به خدا از مهمترین موضوعاتی است که بشر از گذشته‌های دور تاکنون با آن روبرو بوده و به توضیح و تفسیر آن از زوایای گوناگون پرداخته است.

وی افزود: علامه طباطبایی معتقد است که ایمان، علم به چیزی همراه با سکون و اطمینان به آن و گره خوردن قلب بر مدلول آن است و ایمان به چیزی، با مجرد علم به آن حاصل نمی‌شود.

این استاد حوزه ضمن استناد به آیه «وَجَحَدُوا بِهَا وَاسْتَيْقَنَتْهَا أَنْفُسُهُمْ ظُلْمًا وَعُلُوًّا فَانْظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُفْسِدِينَ؛ و با آنكه دل‌هايشان بدان يقين داشت، از روى ظلم و تكبر آن را انكار كردند، پس ببين فرجام فسادگران چگونه بود»، تصریح کرد: آیات قرآن دلالت بر این دارد که ایمان همسان علم نیست و اینکه علم به خدا می‌تواند با ارتداد، کفر، انکار و گمراهی جمع شود.

حجت‌الاسلام حیدری گفت: از نظر علامه، علم به چیزی و جزم به اینکه آن چیز حق است، در حصول و اتصاف به ایمان کفایت نمی‌کند، بلکه افزون بر آن، گره خوردن قلب بر مدلول آن، به گونه‌ای که عمل را فی‌الجمله در پی داشته باشد، نیز ضروری است.

وی با اشاره به دیدگاه شهید مطهری، افزود: همچنین شهید مطهری حقیقت ایمان را تصدیق یا تسلیم قلبی می‌داند. به نظر وی، حقیقت ایمان، تسلیم قلب است. تسلیم زبان یا فکر و عقل، اگر با تسلیم قلب توأم نباشد، ایمان نیست. تسليم قلب مساوی با تسلیم سراسر وجود انسان و نفی هرگونه جحود و عناد است.

حیدری اضافه کرد: به گفته شهید مطهری، ایمان به هر چیزی عبارت است از تسلیم و تصديق به واقعیت آن چیز، آن گونه که هست. پس، ایمان مرکب از سه جزء است: یکی درک و تشخیص و شناخت آن چیز آنچنان که هست. دوم؛ تسلیم در برابر واقعیت آن متناسب با واقعیتش و سوم؛ عشق و محبت به آن چیز.

حیدری به مولفه‌های ایمان اشاره و اظهار کرد: ایمان دارای سه مؤلفه علم و شناخت؛ عاطفه و محبت و تسليم، التزام و پذیرش است. وجود هر سه مؤلفه در تحقق ایمان به خدا امری ضروری است. در این میان، حوزه عاطفی، با علاقه، انگیزش، نگرش، قدردانی، و ارزشگذاری سر و کار دارد و به احساس درونی انسان نسبت به یک چیز مربوط می‌شود.

وی در خصوص تعاریف متعدد عاطفه افزود: هر چند تعاریف متعددی از عاطفه ارائه شده است، اما منظور ما از عاطفه در اینجا، كل طیف احساسات اعم از ترس، شادی، احترام، محبت، تنفر و ... است. از این رو، عاطفه به عنوان یکی از مؤلفه‌های ایمان به خدا، عبارت است از احساس درونی مؤمنان نسبت به خداوند و نیز احساس درونی آنان که برخاسته از ایمانشان است.

استاد حوزه با اشاره به آیه «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ؛ مؤمنان همان كسانى‏‌اند كه چون خدا ياد شود، دل‌هايشان بترسد»، گفت: آیات متعددی از قرآن کریم بر وجود مؤلفه عاطفی در ایمان دلالت می‌کنند. در این آیات، از یک سو ایمان همراه و همگام با سکون، آرامش، تسلیم، اطمینان و ... بیان می‌شود و از سوی دیگر، این آیات برخی حالات عاطفی و هیجانی مانند ترس از خدا، خشیت، محبت و خشوع را بیان می‌کنند که مؤمنان از خود بروز می‌دهند یا از آنها انتظار می‌رود که در خود متجلی سازند.

وی اظهار کرد: تحقیقاتی که در زمینه مراحل تحول مفهوم «دعا» انجام شده، به ما کمک می‌کند تا درک بهتری از عاطفه ایمانی به عنوان یک مؤلفۀ ایمان به خدا داشته باشیم. مطابق تحقیقات گلدمن و الکایند درباره مراحل درک مفهوم دعا، نشان می‌دهد کودکان در سن ۹ تا ۱۲ سالگی که به تدریج، دعا را به عنوان گفت‌و‌گوی با پروردگار و راه تقرب جستن به خدا مطرح می‌کنند.