نگاهی به منشور اخلاق حرفه و کار در اسلام

حجت‌الاسلام محمدرضا معتمدیان، مدیر مرکز مشاوره سماح خراسان‌جنوبی و استاد حوزه علمیه خراسان، در گفت‌وگو با ایکنا در رابطه با اهمیت کار در اسلام، اظهار کرد: پیش از بیان اهمیت باید تعریفی از کار داشته باشیم؛ کار به هرگونه فعالیت قانونی، اخلاقی، انسانی و شرعی گفته می‌شود که به منظور تأمین منافع خود یا دیگران انجام می‌گیرد.

وی با بیان اینکه در اسلام کار به عنوان یک امانت و موهبت الهی و فرصت ویژه شمرده‌ شده؛ به خصوص اگر کار برای رفع محرومیت و گرفتاری دیگران باشد، افزود: اگر کاری که انسان انجام می‌دهد برای رفع محرومیت باشد ارزش آن بیشتر می‌شود.

این استاد حوزه علمیه با بیان اینکه در اسلام برترین عبادات اعتکاف و روزه گرفتن هستند، تصریح کرد: در منابع دینی کار برای برآورده شدن حاجت دیگران از قبیل همسر، فرزند، همکار و یا مردم عادی از اعتکاف، طواف خانه خدا و روزه برتر است.

معتمدیان با بیان اینکه امام علی(ع) می‌فرمایند: کاری که برعهده شماست و شما انجام می‌دهید امانتی است که بر گردن شما نهاده‌اند، اظهار کرد: اگر یک کارگر، کارمند و یا انسانی که در جامعه مشغول به کار است بداند که جایگاهی دارد و می‌تواند غمی را بزداید؛ بی پناهی را پناه دهد؛ حق مظلومی را بگیرد، در این صورت زمینه رشد و تعالی خود را فراهم می‌کند.

شرایط کار در منابع دینی

وی با بیان اینکه پیامبر(ص) می‌فرمایند: وقتی خداوند برای انسانی نیکی می‌خواهد حاجت مردم را در دست او قرار می‌دهد، افزود: اینکه فردی بتواند گرفتاری مردم را برطرف کند فرصتی است که خداوند در اختیار او قرار داده و باید از این فرصت به نیکی بهره ببرد.

معتمدیان بیان کرد: از جمله شرایطی که برای کار در منابع دینی آمده است حلال بودن و مفید بودن کار برای دیگران، فرد و خانواده است و اگر فرد بخواهد در آن مسئولیتی که قرار دارد مفید واقع شود باید مواردی را مدنظر قرار دهد. یک نکته نگرش و تصویری است که فرد نسبت به خداوند دارد؛ اگر نگرش فرد از خدا سالم باشد و خدا را در تمام لحظات زندگی خود ناظر و حامی خود بداند، این امر جلوی ظلم به دیگران، قدرت طلبی و طغیان فرد را می‌گیرد.

این مدرس حوزه علمیه با بیان اینکه نکته دوم این است که نگرش فرد نسبت به مردم یک نگاه خیرخواهانه بوده و از تحقیر دیگران و ارباب رجوع جلوگیری کند، تصریح کرد: امیرالمؤمنین(ع) هنگام بیان دلیل انتخاب مالک اشتر برای زمامداری مصر می‌فرمایند: به دلیل اینکه مالک را خیرخواه شما دیدم او را برگزیدم.

وی با اشاره به اینکه خیرخواهی یکی از مواردی است که اگر فرد در خود داشته باشد ارزش و شخصیت مردم را حفظ می‌کند، اظهار کرد: سومین موردی که باید هر کارمند و کارگر نسبت به آن حساس باشد اصل مسئولیت پذیری است و این ویژگی باعث می‌شود فرد در حضور و یا نبود رئیس و یا مردم عملکرد مثبت خود را داشته باشد.

معتمدیان با اشاره به شاخصه‌های کار در اسلام، گفت: یکی از شاخصه‌های کار در اسلام این است که فرد نباید در کار و شغل خود کم کاری یا کم فروشی کند و دومین مورد انصاف در انجام کار است به طوری که اگر فرد منصف باشد به خود و مردم ظلم نمی‌کند.

این مدرس حوزه علمیه با بیان اینکه امام علی(ع) می‌فرمایند: با مردم با انصاف و با مومنان با ایثار رفتار کن، افزود: سومین مورد آسیب نرساندن و دخالت نکردن در کار دیگران است؛ چراکه به‌طور مثال گاهی کار ما باعث می‌شود توجه مدیر نسبت به دیگران تغییر کند و یا آسیبی به زندگی فردی برسد. مورد چهارم سود منصفانه است؛ مرحوم کلینی در روایتی در کتاب کافی می‌گوید: سود زیاد گرفتن و ضرر رساندن به دیگران حرام شمرده شده است؛ بنابراین شرایط سخت زندگی نباید به فرد این اجازه را بدهد که به دیگران ظلم کند.

معتمدیان با اشاره به اینکه پنجمین مورد حق فسخ است، تصریح کرد: در برخی از مغازه‌ها تابلوهایی نصب شده است که می‌گوید مشتریان حق فسخ و تعویض ندارند که این با مبانی دینی منافات دارد.

وی با اشاره به دلایل اهمیت کار در اسلام، افزود: یکی از دلایل اصلی اهمیت دادن اسلام به کار این است که این دین به دنبال پیشرفت افراد جامعه و پرورش افراد تلاشگر است. خداوند در آیه ۳۹ سوره نجم می‌فرماید: وَأَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَىٰ؛ و نمی‌داند اینکه برای آدمی جز آنچه به سعی و عمل خود انجام داده ثواب و جزایی نخواهد بود؟؛ بنابراین موفقیت انسان در گرو تلاش فارغ از هر دین و آیینی است. اسلام دنبال این است که جامعه اسلامی از دیگر جوامع عقب نماند به همین دلیل بیکاری در این دین ناپسند شمرده شده است.

وظایف کارفرما و مدیر 

معتمدیان با اشاره به سفارشات اسلام به کارفرما و مدیر برای توجه به کارمند و کارگر، تصریح کرد: یکی از وظایف مدیر در قبال کارمند آگاهی از مشکلات کارمند و کارگر خود است؛ مدیر باید کارایی نداشتن کارمند خود را بررسی و در پی حل موانع برآید.

وی با بیان اینکه دلسوزی مدیر باعث امیدواری کارمند می‌شود و مورد دیگر   قدردانی از زحمات کارمندان و کارگران است که این پیام را به فرد می‌دهد برای مجموعه مهم است، افزود: قدردانی باید متناوب و از همه کارمندان البته متناسب با کارایی و جایگاه آنان به دور از تبعیض باشد.

معتمدیان با بیان اینکه مورد سوم تأمین امنیت شغلی کارگر و کارمند است، بیان کرد: توجه به کارمندان و تلاش در راستای حل مشکلات از دیگر وظایف مدیران است.

این مدرس حوزه علمیه با تأکید بر پرداخت به موقع و درست حقوق کارمند و کارگر، افزود: امام صادق(ع) وقتی دیدند که غلام ایشان چند کارگر را برای کار در منزل ایشان به کار گرفته سفارش فرمودند قبل از خشک شدن عرق کارگر مزد وی پرداخت شود.

وی با اشاره به منشور اخلاقی امام علی(ع) برای کارمندان کارگران و کارگزاران، تصریح کرد: از ایشان روایت شده که نگهبان نفس خود باش؛ یعنی فردی که نتواند خود و امیالش را مدیریت کند نخواهد توانست دیگران را مدیریت کند. کارمند در نگاه ایشان نباید از سلام و تعارف و مهربانی به مردم کوتاهی کند و لازم است پر و بالش را برای مردم بگستراند و با مردم خاضعانه رفتار کند.

معتمدیان ادامه داد: همچنین در نگاه امام علی(ع) آمده است کاری که بر دوش توست امانت است و بالاتر از خود را فرمان ببر تا پایین تر از تو فرمان ببرد؛ کار هر روز را در همان روز انجام بده چراکه هر روز کاری مخصوص به خود را دارد.

وی در پایان گفت: کارمند بر اساس این آموزه‌ها باید با خدا و مردم منصفانه رفتار کرده و هرگز منت نگذارد؛ در وعده‌ای که به مردم داده خلف وعده نکند؛ نیکوکار و بدکار را یکسان قرار ندهد؛ از همکاران نزدیک خود مراقبت کرده و از حوادث گذشته تاریخ برای آینده عبرت بگیرد.