آنچه در اولین کنفرانس بین‌المللی «خانواده و تربیت معنوی» گفته شد
نخستین کنفرانس بین‌المللی «خانواده و تربیت معنوی» با مشارکت پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و مؤسسه خانواده اسلامی و تربیت معنوی خاتم و همراهی نهادهای مختلف حوزوی و دانشگاهی روز گذشته، ۲۸ مهرماه در سالن بیان پژوهشگاه حوزه و دانشگاه برگزار شد.
به گزارش ایکنا از قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و مؤسسه خانواده اسلامی و تربیت معنوی «خاتم» در راستای فراهم آوردن فرصت مناسبی برای گسترش و ترویج نتایج حاصل از پژوهش‌های محققان و صاحب‌نظران حوزه خانواده در سطح بین‌الملل، اقدام به برگزاری اولین کنفرانس بین‌المللی «خانواده و تربیت معنوی» کردند.
نخستین کنفرانس بین‌المللی خانواده و تربیت معنوی با مشارکت پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و مؤسسه خانواده اسلامی و تربیت معنوی خاتم و همراهی نهادهای مختلف حوزوی و دانشگاهی روز گذشته، ۲۸ مهرماه در سالن بیان پژوهشگاه حوزه و دانشگاه برگزار شد.
دبیرخانه دائمی بین‌المللی خانواده تشکیل شود
در ابتدای مراسم افتتاحیه این کنفرانس، حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌محمد حکیمیان، رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه ضمن عرض خیرمقدم به مدعوین، گزارشی اجمالی از فعالیت‌های این پژوهشگاه ارائه داد.
وی با اشاره به اینکه بنیادی‌ترین و زیباترین آنچه خداوند برای بشر ارزانی داشته، خانواده است، افزود: تنها یادگار جاودانه که هریک از ما می‌توانیم داشته باشیم نسل است و رکن اساسی و بنیادی هر شخص خانواده‌اش است.
حکیمیان با اشاره به سه رویکرد سفارش شده از سوی مقام معظم رهبری گفت: بین‌المللی بیندیشید و بین‌المللی کار کنید؛ با دانشمندان جهان همکاری کنید و ما تمام تلاشمان را در راستای محقق‌سازی این سه سفارش به‌کار گرفتیم.
وی ادامه داد: خدمت‌رسانی به جامعه علمی و مردم قم در مرکز مشاوره خانواده پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و کاربردی‌سازی علوم انسانی در این مرکز مشاوره ازجمله رویکردهای این پژوهشگاه است.
رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه ۴۰۰ طرح تحولی را رقم زدیم و ۱۶۰ کتاب ما متن رسمی دانشگاه‌ها است و نیز ۸۰ عنوان علمی به ۱۱۰ مورد و ۱۳ زبان دنیا ترجمه شده است، تصریح کرد: این پژوهشگاه خانه معنوی امام راحل است و امیدواریم که بیش از گذشته در خدمت جامعه علمی کشور باشیم.
حکیمیان گفت: پیامبر گرامی اسلام فرمودند: «السَّعيدُ مَن سَعِدَ في بَطنِ اُمِّهِ، وَالشَّقِيُّ مَن شَقِيَ في بَطنِ اُمِّهِ.خوش بخت، كسى است كه در رَحِم مادرش خوش بخت شده است و بدبخت، كسى است كه در رَحِم مادرش بدبخت شده است». آیا نمی‌شود گفت پیامبر می‌خواستند بفرمایند در انتخاب همسر و خانواده دقت کنید که سعادت و شقاوت شما از بطن مادر آفرینش می‌شود؛ یعنی سعادت از مادر و آن هم در هنگام حمل آغاز می‌شود و خانواده از همان‌جا شکل می‌گیرد.
وی یادآور شد: لازمه جهان بشریت امروز آشنایی با آموزه‌های تربیت معنوی است لذا لازم است تا دبیرخانه دائمی بین‌المللی خانواده تشکیل شود.
تربیت معنوی را به عنوان سخت‌ساختار تربیت بشری پیگیری کنیم
مسعود جان‌بزرگی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در ادامه با اشاره به استقبال بی‌نظیر دانشگاهیان برای شرکت در این همایش، گفت: استقبال بی‌نظیر دانشگاهیان و ارائه مقالات بی‌شماری به دبیرخانه علمی این همایش نور امیدی را در وجود لشکری بامعرفت و دغدغه‌مند در حوزه تربیت معنوی روشن کردند.
وی با بیان اینکه تربیت معنوی را باید به‌عنوان سخت‌ساختار تربیت بشری پیگیری کنیم و از برکات معرفت و معنویت بهره‌مند شویم، افزود: تربیت معنوی پایه و اساس سایر رویکردهای تربیتی است و اگر این سخت‌ساختار که بنیان تربیت بشری است، به درستی تبیین نشود، سایر رویکردهای تربیتی نمی‌تواند ایفای نقش کند.
جان‌بزرگی ادامه داد: بیداری و انسجام داده‌ها در حوزه‌ای از تربیت که سخت ساختار تربیت بشری است هدف اصلی این همایش به شمار می‌رود؛ در این همایش تلاش کردیم از ظرفیت‌های علمی همه نهادهای علمی و حوزوی بهره‌مند شویم.
مبدع رویکرد «تربیت معنوی؛ معنویت خداسو» ادامه داد: رسالت و کارکرد خانواده در زمینه شکوفاسازی و انتقال فرهنگ صحیح و سنت‌های درست در هر جامعه‌ای است و آغازگر تربیت است اما اگر درباره تربیت معنوی بخواهیم بگوییم به نظر می‌رسد که تربیت معنوی یعنی هدایت خانواده و فرزندان به سمت رستگاری به نحوی که منظور خالق از مخلوق روشن شود.
وی با بیان اینکه خالق ما، کتابچه راهنمای بشریت نیز ارائه داده است، گفت: هیچ انسانی به اندازه خود فرد نمی‌تواند درک کند که چه معنایی را در پیش می‌گیرد و هیچ محاسبه‌گری دقیق‌تر از خود انسان برای عملکردش نیست؛ هرکسی می‌داند که دقیقاً چه عامل انسانی و غیرانسانی در کنار عمل او قرار گرفته است.
جان‌بزرگی گفت: اگر انسان معنای زندگی را براساس اهداف این چنینی قرار دهد، زمانی‌که به آن اهداف از پیش تعیین شده برسد، گویی دوباره به نقطه صفر رسیده و انگیزه‌اش برای معنای زندگی دوباره کاهش می‌یابد.
استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به اینکه تنظیم مبدأ و معاد واحد همان فعال کردن معنویت است، بیان کرد: اگر نیت و هدف شما در دنیای مادی نیز مشخص باشد به این علت که نیت تصویر هدف است، سبب می‌شود شما با اعمالی که انجام می‌دهید از مسیر و هدف اصلی مشخص شده خارج نشوید؛ برای مثال زمانی‌که ما برای خواندن نماز نیت قربة الی‌الله می‌کنیم انتظار داریم که پس از نماز خواندن نزدیکی و قرب به خدا را تجربه کنیم به همین علت اگر نیت و هدف روشن و واضح باشد به تمام ارکان نماز توجه ویژه می‌کنیم و اینگونه ذهن ما پس از خواندن نماز به سراغ کلید دیگری جز تجربه قرب به خدا نمی‌رود.
وی با بیان اینکه از دیدگاه سکولار نیز، اگر ما حوزه ادراکی انسان را جامع، کامل و دارای مبدأ و معاد مشخص و منظم ببینیم دیدگاه منطقی و درستی به نظر می‌رسد، گفت: ما این دیدگاه معنوی را نگاه کامل‌تر و جامع‌تری می‌دانیم و تکنیک‌های استخراج شده این دیدگاه کامل‌تر است و به انسان‌ها کمک می‌کند.
جان‌بزرگی ادامه داد: اعتقاد ما بر این است که خدا یک وجود فطری است که خود را به ما می‌شناساند و نیازی نیست که برای شناختن خدا دنبال او برویم بلکه باید به نفس خودمان مراجعه کنیم؛ در یکی از کتاب‌ها عبارتی از یونگ یا یکی از شاگردانش آمده بود «روان‌درمانگرها زمانی که سیستم روانی را جراحی می‌کنند، تیغ جراحی آنها حتماً با خدا برخورد می‌کند» و در بخش دیگری می‌گوید «روان‌درمانگرهای سکولار کار خدا را دور می‌زنند» چرا؟ زمانی‌که خداوند در سیستم روانی ما حی و حاضر وجود دارد چرا از او به‌عنوان درمان فرد استفاده نکنیم؟ حرف اصلی ما در درمان معنوی همین است. مگر قصد کمک کردن به انسان‌ها را نداریم؟ بهره‌مندی از خدا که در نفس انسان‌هاست نیز یکی از روش‌های درمانشان است.
شکل امروز جهان نتیجه سیاست علمی است
محمدمهدی طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه اظهار کرد: شاهد حوادثی در کشور هستیم که موضوع اساسی این است که اگر بخواهیم بین انقلاب اسلامی و نظام سلطه آوردگاه و جولانگاه تقابل ببینیم، بلاشک خانواده است لذا امیدواریم ارائه امروز بنده پاسخگوی بخشی از مسائل محیط جامعه باشد.
وی با اشاره به اینکه در پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در موضوع خانواده و بحث علم و دین گام‌های مهمی برداشته است، ادامه داد: در واقع بحران‌های امروز در جامعه تجلی بروز اجتماعی تلاش نظام سلطه برای حاکمیت بر ملت‌ها بر مبنای تحول در اندیشه‌ها است.
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به مباحث جنسیتی و بحث‌های هاروارد، افزود: در مباحث غربی در واقع مالکیت بر بدن احساسی نیست که به جوان داده شده بلکه مبنایی بین زوجیت و جنسیت است و این صحنه کلیدی است؛ تربیت کنشی است از دانش تا مهارت که مربی نسبت به شکل‌دهی متربی از طریق دانش و مهارتش اقدام کرده و جامعی است که مربی نسبت به دانش بینش و مهارت یک کنشگر اعمال می‌کند.
طهرانچی بیان کرد: اکنون سؤال اینجاست که در کدام چارچوب به مسئله می‌خواهیم نگاه کنیم؟ در چارچوب علم و دین، در چارچوب استقلال، در چارچوب وحدت و تعارض یا در چارچوب گفت‌و‌گوی بین علم و دین؟ اگر حاکمیت نتواند بین دانش خانواده و دانشی که به فرد می‌دهد و قوانین ارتباطی برقرار کند در کف جامعه مطالبه عجیبی پیش می‌آید که همان جنسیت و برابری است؛ باید به سمت وحدت برویم و راه پیشنهادی تاکنون علوم اسلامی انسانی بوده است، البته وزارت علوم در سال‌های طولانی در دست افرادی بوده که در کتاب یکی از این افراد آمده است: «راه حل عبور از تعارض گزاره‌ها به این شکل است که اسلامی کردن علوم اسلامی از نظام آموزش دانشگاهی کنار گذاشته شود».
وی با اشاره اینکه با تغییر کتاب شاهد اتفاق خاصی نخواهیم بود، ادامه داد: منطقه منازعه را به درستی تشخیص ندهیم جایی بحث می‌کنیم که ثمری ندارد، منطقه منازعه ما در چیستی و چرایی در پایش است؛ فکر کنیم اگر سیاست‌پذیری را انجام دهیم و کتاب‌ها را عوض کنیم مسئله حل می‌شود، اما این شکل نیست.
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به اینکه در سوره جاثیه آمده «أَفَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَٰهَهُ هَوَاهُ وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَىٰ عِلْمٍ وَخَتَمَ عَلَىٰ سَمْعِهِ وَقَلْبِهِ وَجَعَلَ عَلَىٰ بَصَرِهِ غِشَاوَةً فَمَن يَهْدِيهِ مِن بَعْدِ اللَّهِ ۚ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ»، گفت: اگر ساحت انسان و علم را درست تشخیص ندهیم و تکلیف خود را روشن نکنیم، مسلماً ابعاد بعدی علم درست نمی‌شود؛ باید مشخص کنیم سیاست گذاری بر مبنای خدا است یا خیر.
طهرانچی بیان کرد: بعد از جنگ جهانی دوم اساساً سیاست برای علم آغاز شد و این علم برای علم که تلاش دانشمندان برای پاسخ به شناخت انسان و طبیعت است، تبدیل به علم برای توسعه نظام سلطه شد؛ غرب می‌گوید سیاست علم مبتنی بر ارزش‌ها و گشودن به سمت مباحث عمومی جامعه است و دانشمند در واقع مجری است چون سیاست علم را سیاست‌گذار تعیین می‌کند.
وی اضافه کرد: این جابجایی تهدید است، در سند «فراتر از طوفان پیش‌رو» می‌گوید آمریکا جایگاه سلطه بودن خود را از دست می‌دهد تهدید است و از دست دادن جایگاه علمی نظام سلطه ما را از بین می‌برد؛ ماحصل ۵۰ ساله رهبری نظام سلطه بر علم جهانی است و اگر ارتباطات حاکم بر علم در دست کسی دیگر بود شکل جهان به گونه‌ای دیگر بود.
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی ابراز کرد: در سند ذکر شده می‌آید که رهبری جهانی از طریق رهبری علمی صورت می‌گیرد، شکل امروز جهان نتیجه سیاست علمی است نه نتیجه حرکت علمی دانشمندان؛ حکمرانی اساسا با سیاست‌گذاری عمومی در حوزه‌های مختلف انجام می‌شود و علم و فناوری شکل علم را تشکیل می‌دهد و نهاد علم برگرفته از سیاست علم منبعث و تنظیم می‌شود؛ حالا باید ببینیم آیا می‌شود که در این چارچوب ماند و مدعی پایان نظام سلطه بود چون در این دیدگاه خانواده امری فرعی است بر مسئله اجتماعی است.
وی اضافه کرد: در سند سیاست علمی آمریکا آمده که علم منشأ سلامتی و کامیابی است و رهبری جهانی از طریق رهبری علمی انجام می‌شود؛ پروفسور نیلز در کتابی مطرح کرده است که «دانشمند در سیاست علم کنشگر و سرباز است و فرمانده نیست؛ تعارضات بین علم و باورهای دینی و ارزش‌ها، کانونش منازعات داغ بین سیاست‌گذاران و دانشمندان است».
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به تفاوت بین علم و سیاست علم بیان کرد: به دلیل ماهیت ذهنی سیاست علم، اثبات درستی و یا نادرستی سیاست خاص غیر ممکن است؛ غرب آزمایشگاه بیوتکنولوژی را ایجاد کرد و اعلام کرد که ما نگران جنگ بیولوژیک هستیم در واقع این مسیر صحیح تبدیل به ناصحیح شد و پژشکی تبدیل به بحران شد.
طهرانچی بیان کرد: دعوا با نظام سلطه است و باید زمین بازی را عوض کرد و اگر کف میدان جوان ۱۸ ساله را از دست دادی و در تربیت کم آوردی زمین بازی دچار خرابی و کژی است و با بستن و محدود کردن چیزی تغییر نمی‌کند؛ خرابی‌ها و کژی‌ها پاسخش عوض کردن زمین بازی است و باید از مدرسه و سفره قرآن نهایت بهره برد چرا که کتاب هدایت است و در آن به پدیده‌های انسانی، اجتماعی و طبیعی اشارات جدی دارد و سؤال اینجاست در تفکر علمی جایگاه گزاره‌های قرآنی کجاست؟ ما انسان را چگونه تعریف می‌کنیم؟ چکونه بین نظریه، گزاره و قرآن ارتباط برقرار کنیم؟
وی با بیان اینکه هر جای قرآن فرمانروایی را بیان می‌کند حکمت و علم را به دنبال آن می‌آورد، ابراز کرد: حکمت چیزی است که غیر از کتاب پیامبران به ما آموزش دادند که باید آن را استخراج کنیم؛ جنس حکمت مجموعه‌ای از فرمان‌ها است که علم نیست و هر جا بحث خانواده و مسائل اجتماعی است حکمت در کنار علم ظهور و بروز جدی دارد و این چارچوب جدیدی است که باید آن را خلق کنیم.
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه سیاست‌گذاری نوعی تبیین علمی حکمی است، گفت: در آیات قرآن ارکان اجتماع، تأکید بر رکن خانواده و تبیین حدود الهی و سنن حاکم مبتنی بر علم و حکمت و لزوم توجه انسان به گروه‌های اجتماعی مطرح شده است. سیاست‌گذاری نهاد علم بر پایه علم و حکمت باشد تا براساس این حکمت بتواند حکومت کند و ارتباط حوزه و دانشگاه همان ارتباط علم و حکمت است، گفت: اگر علم می‌خواهد مسائل کف جامعه را حل کند باید مسیری را برویم که بتوانیم پاسخ دهیم و پاسخ شروعش حکمت است و ادامه آن علمی است که در چارچوب حکمت حرکت کند و این علم امروزی تا الان پاسخگو نبوده است.
طهرانچی با اشاره به اینکه اگر می‌خواهیم دانشگاه درست شود باید انسان‌شناسی، خانواده‌شناسی و سپس جامعه‌شناسی داشته باشیم، گفت: خانواده یک مکتب فکری است و این همان تحولی است که باید در همه نهادها اتفاق بیفتد؛ عده‌ای در این میان معتقدند که رویکرد اسلامی کردن دانشگاه‌ها جواب می‌دهد، بنده می‌گویم خیر مانند این است که یک قرآن داخل ماشین بگذارید و همه جا بسم‌الله بگوییم این رویکرد است بله؛ اما ما باید به پارادایم برگردیم.
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی اضافه کرد: نظریه علمی از قرآن نمی‌گیریم اما ملاک اصلی انتخاب نظریه‌های بشری همخوانی با چارچوب‌های قرآنی است، هر نظریه‌ای که این را رعایت کرد لزوما کافي نیست و بايد خوب تبيين کند؛ اما برای اینکه نظریه درست باشد این را باید رعایت کند و در واقع ملاک انتخاب نظریه سنت‌ها و تبیین الهی است.
نهاد تعلیم و تربیت مسئول بحران‌های اجتماعی است
جمیله علم‌الهدی، دانشیار دانشگاه شهید بهشتی در ادامه گفت: چالش بزرگ تعلیم و تربیت امروز به حاشیه رفتن نقش خانواده است و به نظر می‌رسد بسیاری از بحران‌های اجتماعی ناشی از کنار رفتن نقش خانواده در تعلیم و تربیت است به خصوص در دوران پساکرونا به احیای نقش خانواده نیازمند هستیم.
وی با اشاره به دلایل کنار رفتن نقش خانواده، افزود: توسعه دانش خانواده، تخصصی شدن آن، پیچیده شدن جامعه، پیچیده شدن روابط اجتماعی، گسترش فناوری‌های یادگیری و یاددهی و تغییرات مهم حوزه سیاسی و اقتصادی در جهان امروز و نزدیک‌تر شدن نهادهای اجتماعی به یکدیگر که تأثیر آنها را افزایش می‌دهد، همگی در این موضوع دخالت دارند که خانواده نقش جدی خود را نمی‌تواند در امر تربیت ایفا کند.
علم‌الهدی گفت: این قصه تنها به کنار رفتن نقش خانواده منتهی نمی‌شود و به نحوی عامل تداوم این مشکلات نیز هست به عبارت دیگر، چیزی که امروزه در جامعه ما بیشتر مطرح است این است که سیاست و اقتصاد نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای را پیدا کرده‌اند و نظام‌های آموزشی متناسب با اقتضائات سیاسی، اقتصادی جامعه شکل می‌گیرند و توسعه پیدا می‌کنند.
وی اظهار کرد: بدون شک اقتصاد صنعتی به دنبال خودش زندگی و روابط اجتماعی را تحت قوانین و قوائد خاصی درآورده است، پیدایش بروکراسی و توسعه آن و همچنین پیدایش فناوری و توسعه آن به نحوی نهادهای دیگر را تحت تأثیر قرار داده است.
دانشیار دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: نهاد تعلیم و تربیت یکی از نهادهای مهمی است که مورد اصابت این اقتضائات قرار گرفته است و البته مسئول بسیاری از بحران‌های اجتماعی هم همین نهاد است بدون شک، همه ما می‌دانیم که خانواده رشته اصلی جامعه است و در شکل‌گیری اجتماعات و توسعه آن و نیز اضمحلال اجتماعات نقش اساسی را دارد.
وی افزود: تکثیر نسل از طریق خانواده مهم‌ترین عامل تداوم یک جامعه است و همچنین اگر خانواده مسئولیت تاریخی تولیدمثل و به عبارت دیگر توسعه حیات انسانی توجه نداشته باشد، ممکن است که بقای نسل انسان به خطر بیفتد با این حال، در جامعه جدید این نقش مهم خانواده ذیل اهداف سیاسی، اقتصادی قرار گرفته است به عبارت دیگر اغلب نقدهای متفکرین برمی‌گردد به اینکه که تعداد اعضای خانواده، تعداد کودکان و فرزندانی که یک خانواده دارد و نقش پدری و مادری به شدت تحت تأثیر اهداف سیاسی است.
علم‌الهدی اظهار کرد: علت این ماجرا به نظر می‌رسد ناشی از تغییر اقتصاد ما از یک اقتصاد خانواده‌گرا به یک اقتصاد سازمانی و سیستمی است، به عبارت دیگر، امروزه تعلیم و تربیت بیش از همه در دو سطح تخصصی و عمومی به جهت اشتغال و درآمد افراد شکل می‌گیرد؛ هدف از رفتن به آموزش رسمی و شکل‌گیری نظام آموزش رسمی بیشتر پیدا کردن شغل و درآمد است بنابراین بازار اشتغال به شدت در نظام آموزش رسمی در همه کشورها به‌ویژه ایران تأثیرگذار است.
وی تصریح کرد: شاید این به نظر عجیب باشد زیرا نظام آموزش عالی و تخصصی طبیعتش آن است که به بازار اشتغال اتصال دارد ولی نظام آموزشی عمومی به نظر نمی‌رسد که اینگونه باشد در حالیکه این‌چنین است.
علم‌الهدی با اشاره به اینکه استفاده از رفاهیات زندگی شهری افراد را ناچار کرده است که از ابتدا فرزندان خود را متناسب با مقتضیات شهروندی پرورش بدهند، گفت: تربیت شهروندی مسئولیت دوره عمومی تلقی می‌شود و ویژگی‌های شهروندی ارزش‌گذاری اصلی و ارزیابی‌ها و حرکت اصلی نظام آموزش رسمی در سطح عمومی به دست می‌گیرد.
وی بیان کرد: نظام‌های آموزش رسمی بیشتر افراد را برای یک زندگی اجتماعی تربیت کنند که هویت آنها براساس شهر یا ملت و در ارتباط با یک حاکمیت و قوائدی که زندگی اجتماعی و شهروندی اقتضا می‌کند، پرورش بدهد. آن چیزی که اتفاق می‌افتد در یک سازمان‌دهی که مبتنی بر شایستههای شهروندی است شکل می‌گیرد چون این نوع نظام آموزش عالی مبتنی بر شایستگی‌های تخصصی و شغل است بنابراین اتفاق به واقع آن است که هم در سطح آموزش عمومی و هم در سطح آموزش رسمی زندگی سیاسی و اقتصادی بیشتر رقم می‌زند.
علم‌الهدی بیان کرد: در اینجا یک بحث جدی بین دو نگرش فردگرا (لیبرال) و جمع‌گرا (سوسیالیست) اتفاق می‌افتد از یک طرف استاندارهای مشخصی برای مطلوبیت آن فرد موردنظر (فارغ‌التحصیل) در نظر گرفته می‌شود و از طرفی دیگر تمایل شدید به دستیابی به آزادی‌های فردی و آن چیزی که ما با آن مواجه هستیم تقابل این دو نگرش است.
وی ادامه داد: در این تقابل، خانواده آهسته آهسته از نظر دور گرفته می‌شوند، تربیت معنوی، اخلاقی و عاطفی که هویت فرد را رقم می‌زند نادیده گرفته می‌شود این از یک طرف باعث رهاشدگی کودکان و نوجوانان در فضای آموزش رسمی و نیز مداخلات آموزش‌های غیررسمی قرار بگیرد و از طرفی دیگر نقش مسئولیت والدین در این زمینه حداقل برای خودشان کمتر اهمیت داشته باشد بنابراین امروزه با پدر و مادرهایی روبه رو هستیم که بیشتر از اینکه به فکر تربیت کودکان باشند در صدد خدمت رساندن به کودک هستند و رفاهیات کودک بیشتر موردنظرشان است، در چنین شرایطی روابط عاطفی به روابط مادی والدین و کودکان فروکاست پیدا می‌کند.
دانشیار دانشگاه شهید بهشتی تصریح کرد: در تقابل با این شرایط تربیت اسلامی بسیار خانواده‌گراست نه فردگرا یا جمع‌گرا و بر شکل‌گیری شخصیت یا شاکله کودک در یک فضای کاملاً عاطفی و عقلانی تأثیر می‌گذارد.
وی در پایان سخنان خود گفت: وابستگی‌های خانوادگی در دو سطح مورد بررسی است، اول وابستگی‌هایی که همراه با عقلانیت است و دوم شرایط مخالف آن؛ به همین دلیل بسیاری از ارتباطات عمیق عاطفی و تعصباتآمیز به دور از عقلانیت مورد انتقاد قرار می‌گیرد.
وحدت حوزه و دانشگاه از اهداف اصلی کنفرانس است
سیدمحمدحسین چاوشیان، دبیر کمیته علمی کنفرانس خانواده و تربیت معنوی در بخش دیگر کنفرانس با اشاره به مشارکت گسترده اساتید برجسته حوزوی و دانشگاهی و ارسال مقالات مرتبط با محورهای کنفرانس بیان کرد: در طول فرآیند برگزاری این کنفرانس بین‌المللی نهادهای مختلف حوزوی و دانشگاهی مشارکت گسترده‌ای از جمله در برگزاری بیش از چهل نشست علمی و میزبانی از یکدیگر داشتند که به نوعی مصداق عینی و عملی وحدت حوزه و دانشگاه به‌حساب می‌آید.
وی ادامه داد: رویکرد و هدف اصلی سیاست‌گذاری کمیته علمی و اجرایی این کنفرانس، بهره‌مندی از ظرفیت‌های اساتید و پژوهشگران حوزوی و دانشگاهی به صورت مشترک بود که در این امر مهم سربلند بیرون آمدیم و گواه این مطلب استقبال و مشارکت قابل توجه مراکز حوزوی و دانشگاهی مطرح کشور در این کنفرانس است.
وی تصریح کرد: ثمره تلاش‌ها و سیاست‌گذاری‌های ما در این کنفرانس فراهم آوردن فرصتی برای حضور بیش از ۳۰ نهاد حوزوی و دانشگاهی در این کنفرانس بود.
دبیر علمی و اجرایی این همایش گفت: نخستین کنفرانس بین‌المللی خانواده و تربیت معنوی با مشارکت پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و مؤسسه خانواده اسلامی و تربیت معنوی خاتم و همراهی نهادهای مختلف حوزوی و دانشگاهی برگزار شد.
وی گفت: از پژوهش‌ها و تحقیقاتی که به دنبال تقویت وحدت بین حوزه و دانشگاه هستند باید بیشتر از گذشته حمایت کرد و البته با رویکردهای علمی، آسیب‌ها را هم شناسایی و برای رفع آسیب‌ها و کاستی‌ها، راهکار ارائه کرد تا فرهنگ اسلامی و تحول علوم انسانی در جهت تحقق کامل بیانیه «گام دوم انقلاب اسلامی» در جامعه نهادینه شود.
والدین امروزی کمترین نقش را در تربیت فرزندان عهده‌دار هستند
پس از مراسم افتتاحیه پنل روانشناسی، فقه و حقوق و ارتباطات و رسانه ساعت 10 تا 12 و پنل اخلاق و علوم تربیتی، علوم اجتماعی و بین‌الملل نیز ساعت 14 تا 16 برگزار شد. سپس مراسم اختتامیه این کنفرانس بین‌المللی آغاز شد که در ابتدای مراسم اختتامیه محمد روشن، دبیر علمی نخستین کنفرانس بین‌المللی «خانواده و تربیت معنوی» بیان کرد: با توجه به استقبال جامعه علمی حوزویان و دانشگاهیان و به پیشنهاد رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه قرار است دبیرخانه دائمی بین‌الملل خانواده با حقوق مادی و معنوی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و موسسه خاتم به کار خود ادامه بدهد.
وی افزود: جامعه علمی کشور 120 مقاله به دبیرخانه این کنفرانس ارسال کردند و برخی از این مقالات تا به امروز به چاپ رسیدند و در اختیار مدعوین کنفرانس بین‌المللی خانواده و تربیت معنوی قرار می‌گیرد.
رئیس علمی نخستین کنفرانس بین‌المللی خانواده و تربیت معنوی با اشاره به برگزاری 43 پیش‌نشست و تشکیل 5 کمیته علمی در این کنفرانس تصریح کرد: حوزه خانواده در جهان و در ایران مغفول مانده است و متأسفانه امروزه والدین کمترین نقش را در تربیت فرزندان عهده‌دار هستند، در واقع گویی والدین کودکان را به دنیا آورده و فضای مجازی این کودک را تربیت می‌کند.
روشن با اشاره به اینکه زوجیت تکمیلی را در کائنات داریم اما این زوجیت باید به گونه‌ای رقم بخورد که انسان در یک مرحله تکمیلی گام بردارد، ادامه داد: کاهش نرخ ازدواج و افزایش نرخ طلاق در یافته‌های جدید پژوهشی اعلام می‌شود که به علت عدم هم‌کفو بودن زوجین و مشکلات فرهنگی آنان است در حالیکه عده‌ای معتقدند که این آمار ناشی از مشکلات اقتصادی است.
وی ضمن قدردانی از برگزارکنندگان این کنفرانس، گفت: نخستین کنفرانس بین‌المللی خانواده و تربیت معنوی با مشارکت پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و مؤسسه خانواده اسلامی و تربیت معنوی خاتم و همراهی نهادهای مختلف حوزوی و دانشگاهی برگزار شد و در ادامه امیدواریم این رویکرد ادامه‌دار باشد و بتواند زمینه‌ساز و آغازگر گام‌های بعدی در این عرصه و سایر عرصه‌ها باشد.
توجه به بنیان خانواده محدود به برگزاری کنفرانس نشود
در ادامه مسعود جان‌بزرگی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه گفت: روحیه مشارکت و همراهی کلیه اعضای هیئت علمی و حوزویان و دانشگاهیان در این کنفرانس بین‌المللی متجلی شد.
وی با اشاره به اینکه خانواده و تربیت معنوی با سیاست‌های بین‌المللی که قرار است دنیا را به مکانی برای مصرف تبدیل کند سازگار نیست، ادامه داد: امروز وقتی یکی از اعضای خانواده از خانواده جدا می‌شود با تعارض‌هایی مواجه می‌شوند که این تعارض‌ها باعث ایجاد مشکلاتی می‌شود. جدا کردن اعضای خانواده از یکدیگر اغتشاشاتی را به وجود می‌آورد.
رئیس کنفرانس بین‌المللی خانواده و تربیت معنوی با اشاره به تربیت دینی و معنوی، گفت: در خصوص تربیت در دنیا بحث‌های بسیاری وجود دارد اما در خصوص تربیت معنوی بسیار کم صحبت شده است به این دلیل است که تربیت معنوی بسیاری از مشکلات را حل و از به وجود آمدن آنها جلوگیری می‌کند.
جان بزرگی ادامه داد: پرداختن به تربیت معنوی در کشور مورد غفلت قرار گرفته است و در دنیا هم به آن پرداخته نشده است؛ امروز باید به تربیت معنوی اهمیت بیشتری داده شود و بستر شروع آن هم باید از خانواده باشد.
وی در پایان ضمن قدردانی از دست‌اندرکاران این کنفرانس تصریح کرد: امید است توجه و اهمیت ویژه نسبت به بنیان خانواده و تربیت معنوی به برگزاری یک کنفرانس محدود نباشد و بتوانیم در این عرصه گام‌های مهمی برداریم.
سلامت معنوی باعث آرامش روانی در خانواده می‌شود
فاطمه رازقی، رئیس کمیته اجرایی نخستین کنفرانس بین‌المللی «خانواده و تربیت معنوی» در ادامه بیان کرد: خانواده، مهم‌ترین رکن هر جامعه است که در جهت حفظ وحدت و یکپارچگی جامعه و همچنین عملکرد بهینه جامعه در جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی، باید به آن توجه زیاد کرد و موجبات رضایت و سلامت روان آن را فراهم کرد.
وی ادامه داد: یکی از عواملی که می‌تواند به ارتقای کیفیت زندگی و ارزش‌مداری در بافت خانواده کمک زیادی نماید، مفهوم معنویت است، سلامتی که از اعتقاد به معنویت ریشه می‌گیرد نوعی سلامت معنوی است که ریشه آرامش روانی را نیز در درون بافت خانواده فراهم می‌نماید.
نگاهی به مقالات ارائه شده در پنل کنفرانس بین‌المللی «خانواده و تربیت معنوی»
سپس دبیران علمی هر کدام از پنل‌ها مطالب ارائه شده هر پنل را به صورت کوتاه ارائه دادند؛ حجت‌الاسلام و المسلمین محمدرضا سالاری‌فر، دبیر پنل روانشناسی؛ حجت‌الاسلام والمسلمین دهقان‌نژاد، نائب دبیر پنل فقه و حقوق؛ داود نعمتی انارکی دبیر پنل ارتباطات و رسانه؛ محمدداوودی، دبیر پنل اخلاق و علوم تربیتی؛ سمیه خراسانی، دبیر پنل علوم اجتماعی و قربان‌پور، نائب دبیر پنل بین‌الملل، گزارشی اجمالی ارائه دادند.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمد داوودی، دبیر پنل اخلاق و علوم تربیتی بیان کرد: اصل معاونت در اطاعت الهی در شکل‌گیری تربیت معنوی، نگرش راهبردی در کارآمدی نظام تربیت دینی در خانواده ایرانی، نقش توجه به صفات خدا در تربیت معنوی نوجوان در خانواده، تأثیر قول احسن در تربیت معنوی خانواده از دیدگاه قرآن با تأکید بر سیره مصداقی معصومین، واکاوی مؤلفه‌های تأثیرگذار نماز بر اخلاق‌مداری و معنویت و خانواده در ایران از جمله مباحثی بود که در این پنل ارائه شد.
سمیه خراسانی، دبیر پنل علوم اجتماعی بیان کرد: باتوجه به اینکه از رویکردهای مختلف مقالات داشتیم، تربیت معنوی خانواده از منظر علوم اجتماعی شامل اعصای خانواده، کارکردهای خانواده و نهاد خانواده در معنای جامعه ایرانی است.
وی تصریح کرد: اگر قرار است این رخداد در خانواده رقم بخورد باید این سه حوزه متحلی شود و نهادهای حامی این حوزه پای کار آیند.
در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین رضا دهقانی‌نژاد، نائب دبیر علمی پنل فقه و حقوق بیان کرد: فقه و اخلاق نمی‌تواند از یکدیگر جدا باشد و مهم ترین مسئله ای که مطرح شد، نگاه افراطی به سمائل خانواده در برخی قوانین اساسی است و نکته دیگر فراموشی و غفلت از اصل عدالت در بنیان خانواده است که در این پنل مطرح شد.
وی افزود: نقش فقه و احکام در استحکام خانواده «نقش فقه و حقوق اسلامی در تربیت معنوی و تحکیم خانواده و تأملی در حقوق خانوادگی زن در نظام جمهوری اسلامی ایران در پرتو اصل عدالت ازجمله نکات ارائه شده در این پنل بود. زندگی عادلانه یک نیاز اساسی و پایه هر انسانی است که باید در خانواده اجرا شود اما متاسفانه در بسیاری از موارد ملاحظه می‌کنیم که هنوز حقوق زنان در بنیان خانواده تضییع می‌شود و آنگونه که شایسته زن است، اجرا نمی‌شود.
در ادامه نیز حجت‌ااسلام والمسلمین محمدرضا سالاری‌فر، دبیر پنل روانشناسی با اشاره به اینکه خانواده مهم‌ترین شکوفاسازی تربیت معنوی است، بیان کرد: تولد معنویت در خانواده است و تمام رشد معنوی در خانواده هدایت می‌شود.
وی با اشاره به اینکه بازگشت به معنویت در فروپاشی یا تشکیل خانواده مؤثر واقع می‌شود، افزود: تاب‌آوری در خانواده‌های ایرانی، ارتباط تاب‌آورانه و کنش‌های تاب‌آوری از دیگر مطالب مطرح شده در مقالات ارائه شده در این پنل به شمار می‌رود.
سالاری‌فر گفت: مدیریت رفتارهای معنوی کودکان، پیشگیری از عناصر خطرزا در تربیت معنوی مانند خرافه‌گرایی، والدین و فرزندپروری مادران، نقش دینداری و معنویت در پیشگیری از طلاق و اصول و فنون مدیریت رفتارهای معنوی فرزندان با رویکرد یکپارچه توحیدی از دیگر نکات مطرح شده در این پنل بود.
قربان‌پور، نائب دبیر پنل بین‌الملل نیز در ادامه بیان کرد: تربیت تطبیقی میان اسلام و سایر ادیان، تربیت تطبیقی میان کشورهای اسلامی با سایر کشورها در این پنل مطرح شد و خانواده‌های مسلمان به ویژه فرزندان در حوزه معنویت دچار بحران می‌شوند و با چالش‌های جدی مواجه هستند.
وی افزود: یکی از مقالاتی که در این پنل برای برون رفت از این چالش‌ها ارائه شد، تشکیل اندیشکده ویژه کشورهای مسلمان در حوزه تربیت معنوی بود.
سیدمحمدحسین چاوشیان، دبیر پنل ارتباطات و رسانه نیز در ارائه گزارش این پنل با اشاره به اینکه در تعلیم و تربیت، خانواده‌ها باید به مهارت اجتماعی فرزندان توجه نشان دهند که مهم‌ترین آن برقراری ارتباط سازنده انسانی است، اظهار کرد: یکی از رموز موفقیت در این ارتباط تقویت هوش کلامی و زبانی کودکان و نوجوانان است و رسانه رادیو در بین رسانه‌ها نقش مهمی در این خصوص ایفا می‌کند که آن هم از طریق داستان‌گویی و برنامه‌های روایتی امکان‌پذیر است.
وی ادامه داد: در عصر حاضر باتوجه به تغییر جهان، نسل امروز که از آنها به عنوان نسل بومیان دیجیتال نام برده می‌شود اهمیت زیادی دارد زیرا در ابعاد شناختی، کنشی، اخلاقی و زیبایی شناختی در تعلیم و تربیت نقشی بسیار مهم دارد، بنابراین ارتقای توانش رسانه‌ای و سواد رسانه‌ای با شناخت رسانه‌های دیجیتال و آسیب‌ها و فرصت‌های آن هم برای نسل جدید و هم والدین به عنوان عاملی اصلی در تربیت معنوی خانواده ایغای نقش می‌کند.
چاوشيان گفت: درموضوع تعلیم و تربیت باید به تاثیرات رسانه‌ها بر روی خانواده توجه نشان داد و مهم‌ترین تاثیر نیز اثرات انباشتی محتوای رسانه‌ها است که اغلب خانواده‌ها از این تاثیر غافلند، تاثیری که مبتنی بر تکرار محتوا و مداومت در دریافت توسط افراد است.
یادآور می‌شود، اولین کنفرانس بین‌المللی «خانواده و تربیت معنوی» روز گذشته، ۲۸ مهرماه با حضور پژوهشگران و اندیشمندان این حوزه از ساعت 8:30 در محل این پژوهشگاه آغاز شد و تا ساعت ۱۸ به کار خود پایان داد.
