مهم‌ترین هدف امام علی(ع) از پذیرش حکومت چه بود

به گزارش ایکنا از خوزستان، آیت‌الله محسن حیدری، استاد حوزه و پژوهشگر تاریخ اسلام، شب گذشته، 16 آبان در ادامه سلسله جلسات شرح نهج‌البلاغه گفت: به خطبه ۱۲۶ رسیدیم. حضرت در ابتدای این خطبه فرمودند: «اتأمرونی ان اطلب النّصر بالجور فیمن ولّیت علیه من اهل الاسلام» امیرالمؤمنین(ع) این جمله را در پاسخ پیشنهاد برخی از شیعیان بیان کردند که به ایشان می‌گفتند سیاستی که در تقسیم بیت‌المال در پیش گرفته‌اید، برای شما دشمن ایجاد می‌کند، برای حفاظت از حکومت لازم است سیاست خود را تغییر دهید و سیاست خلفای پیشین را که مبتنی بر تبعیض بود در پیش بگیرید. امام این پیشنهاد را نپذیرفتند.

وی اظهار کرد: این سؤال ممکن است به صورت یک شبهه فقهی مطرح شود؛ به این صورت که «اگر بین حکم اهم و مهم تزاحم ایجاد شود چه طور باید عمل کرد» که در این صورت در حالت اضطرار اهم بر مهم مقدم است. آنها معتقد بودند گرچه مساوات در حالت عادی واجب و مهم است؛ اما اگر یک امر اهمی به وجود آمد و آن محافظت از حکومت و نظام اسلامی باشد، لازم است که این سیاست تغییر کند و امام باید استواری و صلابت خود را در اجرای این واجب کنار بگذارد و با اشراف و بزرگان با سیاست نرم مواجه شود، تا پیش از اینکه معاویه یاران امام را جذب کند، امام آنها را جذب کند.

اهمیت عدل و عدالت در اسلام

آیت‌الله حیدری گفت: جواب این شبهه در پنج نکته است، نکته اول اهمیت عدل و عدالت در اسلام، نکته دوم عرصه‌های عدالت مثل عرصه اجتماعی، فقهی، سیاسی و ... است. ‌نکته سوم عدالت اقتصادی است که قائم بر مساوات است. نکته چهارم این است که این سیاست در زمان خلفا منحرف شد و امام علی(ع) برای بازگرداندن امت به تعالیم قرآن و سنت، این سیاست را اتخاذ کرد. نکته پنجم این است که رسالت امیرالمؤمنین(ع) تنها حفاظت از حکومت خود در پنج سال نبود بلکه رسالت ایشان این بود که اسلام را اصیل و پاک از هر گونه تحریف و بدعت تا قیامت حفظ کند.

این استاد حوزه افزود: امیرالمؤمنین(ع) در آن شرایط خود را بر سر دو راه دیدند، راه اول حفظ اسلام اصیل و سالم و راه دوم ایجاد بدعت و ابتلای اسلام به بدعت‌ها و انحرافات است و ایشان راه اول را برگزیدند و حکومت را فدای بقای اسلام کردند. در طول تاریخ همواره در معرض این مسائل هستیم.

این پژوهشگر حوزوی در پاسخ به شبهه مطرح شده به توضیح جایگاه عدالت در اسلام پرداخت و گفت: عدالت به معنای اعتدال، نفی افراط و تفریط و قرار دادن هر چیز در موضع آن است. عدالت گاهی عین مساوات است و گاهی عین مساوات نیست، برای مثال تصور کنید دو کارگر با توانمندی جسمی و میزان تحصیلات و سابقه یکسان در 8 ساعت کار می‌کنند. لازم است حقوق این کارگران مساوی باشد و عدالت در اینجا عین مساوات است، اما گاهی یکی از این کارگران 8 ساعت و دیگری 4 ساعت کار می‌کنند، درست است که شرایط و سابقه و توانمندی آنها یکی است، اما میزان کارکرد آنها متفاوت است، عدالت اینجا اقتضای دیگری دارد و این دو کارگر نباید حقوق یکسان دریافت کنند. در اینجا مساوات، ضد عدالت است.

مساوات همیشه عین عدالت نیست

وی با بیان اینکه مساوات همیشه عین عدالت نیست، تصریح کرد: در قضیه بیت‌المال، موارد مختلف است. مثلا زکات فقط به فقرا داده می‌شود و نباید به ثروتمندان تعلق بگیرد، چراکه خداوند فرمود: «إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ» (توبه، 60) و اگر آن را به افراد ثروتمند بدهی، عدالت را رعایت نکرده‌ای. پس عدالت در اینجا بر اساس مساوات نیست، اما در موارد دیگر مثل فیء، انفال و معادن لازم است این موارد به مساوات بین فقیر و غنی تقسیم شود. عدالت در اینجا عین مساوات است.

آیت‌الله حیدری با بیان اینکه آیات و روایات فراوانی به موضوع عدالت پرداخته‌اند، گفت: خداوند در آیه 90 سوره نحل می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ وَإِيتَاءِ ذِي الْقُرْبَىٰ وَيَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ وَالْبَغْيِ ۚ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ» خداوند به عدالت دستور می‌دهد و نفرمود مطابق میل خودتان رفتار کنید. در آیه 15 شوری نیز فرمود: «وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ ۖ وَقُلْ آمَنْتُ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنْ كِتَابٍ ۖ وَأُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَيْنَكُمُ» باید طبق امر خداوند و نه میل و خواسته دیگران عمل کنیم. ای پیامبر(ص) به مردم بگو مأموریت من این است که به عدالت میان شما رفتار کنم. این آیه می‌فرماید که پیامبر اکرم(ص) مأمور به عدالت بود و همه انبیا چنین ماموریتی داشتند: «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ» (حدید، 25) یعنی هدف همه اینها قسط و عدالت است. پس جایگاه عدالت در اسلام جایگاه رفیع و بلندی است.

با دشمن بر اساس عدالت رفتار کنید

این استاد حوزه افزود: خدای سبحان در آیه 8 سوره مائده فرمود: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ لِلَّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ» ای مردم همه شما، تمام فراد جامعه از کوچک و بزرگ و زن و مرد و قوی و ضعیف، عدالت را برپا دارید. «قوام» یعنی زیاد برپا دارید. « وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَىٰ أَلَّا تَعْدِلُوا ۚ اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَىٰ» اگر دشمنی با کسی یا گروهی داشتید، این دشمنی باعث نشود که با آنها به عدالت رفتار نکنید. پس با دشمن هم بر اساس عدالت رفتار کنید. عدالت به تقوی نزدیک‌تر است.

آیت‌الله حیدری ادامه داد: کسی در زمان خلیفه دوم علیه امام علی(ع) شکایتی را مطرح کرد، خلیفه دوم آن شخص و حضرت امیرالمؤمنین(ع) را احضار کرد. زمانی که خلیفه دوم می‌خواست بین آنها داوری کند، شخص شاکی را به نام صدا زد و وقتی نوبت امام علی(ع) شد، ایشان را با کنیه «اباالحسن» خطاب کرد. امیرالمؤمنین(ع) ناراحت شدند و فرمودند: لازم است در نوع خطاب هم عدالت را رعایت کنی. پس عدالت، یک قضیه دقیق است.

وی به بیان روایاتی در باب عدالت پرداخت و گفت: رسول اکرم(ص) فرمودند: «بالعدل قامت السماوات والأرض» تمام پدیده‌ها بر اساس عدالت و در جای خود آفریده شده‌اند و اگر برای مثال دو ستاره، به اندازه میلی متری از مدار خود جابجا شوند، با بقیه ستاره‌ها برخورد و تصادف رخ می‌دهد. همه چیز در جهان آفرینش دقیق است. اگر فاصله زمین به اندازه کمی نسبت به خورشید دور یا نزدیک شود، زندگی موجودات از بین می‌رود و این از مصادیق عدالت است. در جوامع انسانی نیز همین طور است. اگر امور بر اساس عدالت شکل گرفت، به کمال نهایی خود می‌رسد و با ظلم، همه چیز از بین می‌رود.

آیت‌الله حیدری با اشاره به فضیلت عدالت اظهار کرد: پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «عَدلُ ساعَةٍ خَيرٌ مِن عِبادَةِ سِتّينَ سَنَةً» اگر یک ساعت بر اساس عدالت رفتار کنیم، برتر از آن است که خداوند را شصت سال عبادت کنیم. همچنین فرمودند: نزدیک‌ترین مردم در قیامت به خداوند، امام عادل و دورترین آنها، امام جائر یا ستمگر است. امام علی(ع) نیز فرمودند: «وَ أحْرُزْ دِينَكَ وَ أَمَانَتَكَ بِإِنْصَافِكَ مِنْ نَفْسِكَ وَ اَلْعَمَلِ بِالْعَدْلِ فِي رَعِيَّتِكَ» دین و امانتت را با انصاف دادن در حق دیگران و با اجرای عدالت در میان زیردستان خود حفظ کن. این نمونه‌ها کافی است تا اهمیت عدالت را بشناسیم.