چرا حفظ استقامتی در مسابقات قرآن مهم است

معتز آقایی، مدرس و حافظ قرآن در مسابقات سراسری و بین‌المللی داور بخش حسن حفظ است. به منظور بررسی نقاط قوت و ضعف مسابقات برای حافظان قرآن با این حافظ بین‌المللی به گفت‌وگو پرداختیم.

وی در ابتدا به سطح کیفی حافظان شرکت‌کننده در جدیدترین مسابقات سراسری قرآن سازمان اوقاف و امور خیریه(دی 1401، اهواز) اشاره و تصریح کرد: مسابقات در رشته حفظ کل دارای دو مرحله بود؛ یکی نوبت صبح که حافظان باید بخش حفظ استقامتی را پشت سر می‌گذاشتند و یک مرحله در نوبت عصر که باید به صورت ترتیل به پرسش‌ها پاسخ می‌‎‌دادند تا امتیازهای مربوط به بخش قرائت را هم کسب کنند. در مجموع ارزیابی من این است سطح حافظان خوب و بسیار خوب بود

آقایی در پاسخ به این پرسش که بخش استقامتی را چطور تحلیل می‌کنید؟ گفت: حافظان معمولاً آن طور که باید و شاید در جریان مسابقات ارزیابی نمی‌شوند و از طرفی تعدادشان هم زیاد است. من حافظان کشورهای دیگر را هم دیده‌ام، اما به لحاظ کمی و کیفی ما از آنها وضعیت بهتری داریم. با این حال در برخی از کشورها مسابقات حفظ دارای یک مرحله است و در این مرحله پنج سؤال یک صفحه و نیم از شرکت‎کننده می‌پرسند. پس استانداردی ندارد که بگوییم حتماً باید دقیقاً چند سطر پرسیده شود. برای نمونه، در مسابقات سودان چهار سؤال هجده سطری می‌پرسیدند که نسبتاً خوب است. اما در ایران چون شرکت‌کننده زیاد است و فرصت محدود، داور برای مدیریت زمان مجبور است که سوالات را به صورت کوتاه مطرح کند.

این حافظ بین‌المللی قرآن تصریح کرد: در نهایت ابتکاری که می‌توان به خرج داد این است که سوالات به طور تشخیصی پرسیده شود؛ یعنی پرسش‌هایی که ابتدای آن، آیات مشابه است. اما حافظان معمولاً در زیاد خواندن ممکن است غلط داشته باشند و بر همین اساس بخش استقامتی لازم است. اما ای کاش بشود که در مسابقات مهم و نه همه مسابقات، این رویه را تسری بدهیم؛ یعنی زمان موسعی را در اختیار داور بگذاریم و بخش استقامتی را هم داشته باشیم. البته نه اینکه حتماً حافظ بخواهد در مجموع سی و شش سطر بخواند بلکه اگر کمتر هم پرسیده شود، خوب است. بر این اساس، بخش استقامتی سبب می‌شود تا حافظان آماده‌تر باشند و آنجا مشخص می‌شود که حافظ چقدر آمادگی دارد.

داور بخش حفظ چهل و پنجمین دوره مسابقات سراسری قرآن در ادامه افزود: اگر در همه مسابقات این امکان وجود ندارد دست‌کم در مسابقات معتبر و قوی این بخش باید وجود داشته باشد که از جمله آنها مسابقات دانشجویان، آموزش و پرورش، وزارت دفاع و دیگر مسابقات این چنینی است. علت تأکید بر وجود بخش استقامتی این است که با پرسیدن سه سؤال 10 سطری، خیلی نمی‌توان حافظان را محک زد.

نزدیک کردن مسابقه به سطح استاندارد

آقایی گفت: چون مسئولان مثلاً می‌خواهند در نصف روز مسابقات را خاتمه دهند به این نحو پرسش‌ها را مطرح می‌کند، اما در این صورت حافظ، به خوب محک نمی‌خورد. حال وقتی همین حافظ به مسابقاتی اعزام شد که بار حفظی آن بسیار بالا بود، به مشکل برمی‌خورد. البته تدابیری که برای نمرات اندیشیده شده سبب شده تا بار حفظ بالا آورده شود. برای نمونه 60 درصد از نمره کل، مربوط به بخش استقامتی است. بنابر این خوب است که با افزودن گروه‌های داوری بیشتر، این بخش را در مسابقات دیگر هم اضافه کنیم. دلیل تأکید من بر افزودن بخش استقامتی به مسابقات مهم این است که این کار به استاندارد نزدیک‌تر است. در این صورت حتی سطح کیفی حافظان هم افزایش پیدا می‌کند.

این حافظ بین‌المللی قرآن در پاسخ به این پرسش که مسابقات چه فرصت‌ها و تهدیدهایی برای حافظان قرآن خواهد داشت؟ گفت: یک حافظ همیشه باید آماده باشد. وقتی مسابقه نباشد ممکن است که حافظ در طول سال آن تمرین‌ها و مرورهای لازم را نداشته باشد. کمتر حافظی سراغ داریم که منظم باشد و بدون اینکه بخواهد در مسابقه شرکت کند هر روز برنامه‌اش را دنبال کند. اما وقتی مسابقات مطرح می‌شود، تمرین حافظ هم مستمر خواهد شد و افزایش می‌یابد. ما حافظی را سراغ داریم که در آستانه مسابقات روزی یکبار قرآن را ختم می‌کند. این خیلی خوب است و باعث می‌شود حافظان به‌روز باشند و نسبت به حفظ خود اهتمام بورزند.

آسیب‌هایی که مسابقه برای حافظان در پی دارد

آقایی در ادامه افزود: اما آسیب مسابقه این است که حفظ قرآن و تمرین آن، فقط برای مسابقه خواهد بود و اخلاص کار کم می‌شود. افزون بر این، سبب می‌شود همه تلاش و اهداف حافظ به سمت مسابقه سوق پیدا کند و حافظان کمتر روی مباحثی نظیر اخلاق کار کنند؛ یعنی ممکن است شرایط به نحوی رقم بخورد که طرف فقط دنبال این باشد که رقیبش اشتباهی مرتکب شود تا او رتبه بهتری را کسب کند، اما این مسئله روحیه برادری و اخوت را کمرنگ خواهد کرد.

وی تصریح کرد: در زمینه کرسی‌های حفظ بسیار ضعیف هستیم، یعنی بسیاری از کرسی‌ها مختص تلاوت است و حافظان کمتر برای اجرا دعوت می‌شوند و این سبب می‌شود که حافظان در مسابقات خیلی آماده نباشند. به بیان دیگر حافظان معمولاً کمتر میدان می‌بینند و همین موجب می‌شود در مسابقات با مشکلاتی مواجه شوند. پس خوب است که این فرصت‌ها برای حافظان ایجاد شود.

برای حافظان هم کرسی حفظ تدارک ببینیم

آقایی اظهار کرد: توجه به قرائت قرآن لازم است و حرف رهبری هم همین است که باید جلساتی برای تلاوت و استماع قرآن داشته باشیم. اما خالی از لطف نیست که در این مجالس از حافظان هم دعوت کنیم. یا اینکه کرسی‌هایی ویژه حافظان داشته باشیم. شنیده بودم که در قم، یکی از برنامه‌های ترتیل‌خوانی در ماه رمضان، برنامه‌ای بوده که در آن حافظان از حفظ به ترتیل‌خوانی می‌پرداختند. من تصور می‌کردم که فقط استاد دباغ از حفظ ترتیل می‌خوانند، اما متوجه شدم که یک جلسه ترتیل‌خوانی ویژه حافظان هم در قم تشکیل می‌شود. این بسیار برنامه خوبی است و اگر چنین محافلی ایجاد شود که حافظان بتوانند در میان مردم بخوانند بسیار فرصت خوبی در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد.

وی بیان کرد: یکی دیگر از ضعف‌ها در زمینه آموزش است و متأسفانه شرایط به نحوی است که همه توجه‌ها به سمت مسابقات معطوف شده است. بله، مسابقات خوب است، اما اینکه تمام بودجه به سمت مسابقات برود در حق آموزش و برپایی محافل اجحاف می‌شود. ما در بخش آموزش خوب نیستیم و اگر می‌خواهیم مطالبه رهبر انقلاب در تربیت 10 میلیون حافظ را محقق کنیم باید بسیاری از امکانات را در زمینه آموزش به کار بندیم.

این حافظ بین‌المللی قرآن اظهار کرد: ضرورت مسابقات شاید برای نوجوانان و خردسالان بیشتر باشد، یعنی برای اینکه بچه‌ها را تشویق کنیم تا در این مسیر وارد شوند و در آن بمانند، مسابقه اتفاق خوبی است، اما متأسفانه اینگونه نیست. از طرفی حق‌الزحمه‌ای که به اساتید داده می‌شود نیز بسیار ناچیز است و این هزینه‌ها حتی مبلغ رفت و آمد اساتید را هم تأمین نمی‌کند. با این اوصاف اساتید هم حق دارند که نسبت به این وضعیت معترض باشند.

آقایی بیان کرد: باید یک مقدار بودجه‌ها تعدیل شوند. مسابقات باید باشد اما لازم است آموزش را پررنگ‌تر و اساتید را هم نسبت به این مسئله علاقه‌مندتر کنیم. از لحاظ اخلاقی هم لازم است که با بچه‌ها کار کنیم؛ یعنی اینطور نباشد که فقط برای آنها مسابقه را مهم جلوه دهیم، بلکه باید برای آن‌ها جا بیندازیم که هدف، بالاتر از این حرف‌ها است و فقط این نیست که یک نفر فقط در مسابقه شرکت کند و نفر اول و دوم و سوم شود. پس باید روی روحیات و اخلاقیات فرد هم کار شود تا بچه‌ها از حیث معنوی هم رشد پیدا کنند.

وی در پاسخ به این پرسش که در کشور مصر معمولاً در ابتدا قرآن را حفظ می‌کنند و سپس قاری می‌شوند، اما در کشور ما به حفظ قرآن به صورت جداگانه‌ای اهتمام ورزیده می‌شود، حال شما کدام شیوه را می‌پسندید؟ گفت: من پرداختن همزمان به حفظ و قرائت را می‌پسندم. خیلی از قاریان هستند که کلیشه‌هایی را حفظ هستند و وقتی از حفظ می‌خوانند، هم خودشان لذت می‌برند و هم آن حال را به مستمع انتقال می‌دهد.

آقایی بیان کرد: پس اینطور نباشد که ما بگوییم قاریان حتماً بخواهند حافظ شوند؛ زیرا برای قرائت و حفظ نیز سنین طلایی داریم و طرف باید در سن خاص خودش وارد یک رشته شود، اما معتقدم حفظ و قرائت را می‌توان به طور توأمان پیش برد. کلاس‌هایی را سراغ دارم که فرازهای مصطفی اسماعیل را تقلید می‌کنند و از بچه‌ها می‌خواهند که به صورت حفظ تلاوت خود را ارائه کنند. افزون بر این، از آن‌ها خواسته می‌شود که جاهای دیگر قرآن را هم حفظ کنند تا بتوانند تلاوت‌های مجلسی خود را نیز به صورت حفظ ارائه دهند.

داور بخش حفظ چهل و پنجمین دوره مسابقات سراسری قرآن در انتهای صحبت‌های خود گفت: حافظان قرآن هم ظرفیت‌های متفاوتی دارند و برخی زودتر می‌توانند حفظ کنند و برخی نیز حفظشان طولانی‌تر می‌شود. پس باید یک برنامه حفظ برای قاریان بگذاریم و افزون بر این باید برنامه مفاهیم هم داشته باشیم. در این صورت ما هم قاریانی در حد قاریان مصری تربیت می‌کنیم که حس آیه را دریافت می‌کنند و آن را انتقال می‌دهند. پس حفظ، قرائت و مفاهیم می‌تواند تأثیر بیشتری در شنونده داشته باشد.

گفت‌وگو از مرتضی اوحدی