هدایت و گمراهی انسان‌ها در گرو چیست

به گزارش ایکنا از خراسان‌رضوی، محمدعلی انصاری، مفسر قرآن و صاحب تفسیر مشکاة، امروز، 29 فروردین‌ماه در نشستی مجازی با موضوع «گمراهی و هدایت» اظهار کرد: خداوند در قرآن فرموده است: «یُضِلُّ اللهُ مَن یَشَاءُ وَ یَهدِی مَن یَشَاءُ»؛ خدا هر که را بخواهد گمراه و هر که را بخواهد هدایت می‌کند، اما سؤال این است که آیا این به معنای مجبور بودن انسان‌ها در افکار و رفتارشان نیست؟ که در پاسخ باید گفت اضلال الهی به معنای رفع یا منع هدایت است، یعنی همین كه خداوند هدایت خود را شامل حال كسی نكند، گویا او را به گمراهی كشانده است.

وی بیان کرد: خداوند براساس قواعد و قوانینی كه طراحی کرده، برخی را از هدایت خود خارج می‌كند و در این فرآیند که منظور خارج شدن آدمی از شمول هدایت الهی است، اختیار و انتخاب انسان نقش اساسی و محوری دارد.

این مفسر قرآن تصریح کرد: هنگامی‌كه آدمی بر مبنای افكار نادرست درونی، رفتارهای ناپسند بیرونی انجام می‌دهد، به‌تدریج وجودش متراكم از كفر، شرک و فسق می‌شود و خود را از چتر حمایت و هدایت الهی كنار می‌كشد و در اینجاست که به خود واگذار و قلب و جانش از درک حقیقت عاجز می‌شود. در این وضعیت انسان نابكار با دست خود نعمت هدایت را پس می‌زند و از هدایت‌های الهی روی بر می‌گرداند.

انصاری اظهار کرد: خداوند ساز و كار هدایت و ضلالت آدمی را به‌گونه‌ای تدارک دیده كه هر كدام از این دو راه توسط انسان انتخاب شود، خداوند او را به هدف و مقصودش می‌رساند، پس در هدایت یا گمراهی انسان جبر الهی در كار نیست، بلکه انتخاب هر یک از این دو راه، به انسان نیز بستگی دارد.

وی تصریح کرد: همچنین در برخی آیات قرآن اشاره شده که خداوند به اراده خود بعضی افراد را هدایت می‌کند، اما در این میان پرسش اینجاست که آیا هدایت مردم به اراده خداست یا مردم خودشان راه هدایت را انتخاب می‌کنند؟ که در پاسخ باید گفت هدایت شدن انسان‌ها، هم به اراده الهی و هم به عملكرد و انتخاب مردم بستگی دارد.

هدایت عام و خاص خداوند

صاحب تفسیر مشکاة بیان کرد: خداوند سبحان دو نوع هدایت عام و خاص دارد که براساس هدایت عام، خداوند تمام انسان‌ها را به شكل عمومی به‌ سوی صراط مستقیم و ایمان و عمل صالح فرا می‌خواند، به‌گونه‌ای که رسولان الهی در رساندن پیام خداوند میان مردم تبعیض قائل نشده‌اند و آموزه‌های وحی را به آگاهی همه رسانده‌اند و طبیعتاً از میان انسان‌ها، افرادی كه به هدایت عمومی الهی پاسخ مثبت می‌دهند و مشتاقانه به آموزه‌های وحی رو می‌آورند با افرادی كه از سر خودشیفتگی، جمود، تعصب و پیش‌داوری حاضر نیستند به پیام انبیاء توجه كنند و به دعوت آنها بی‌رغبت هستند، در یک جایگاه قرار نمی‌گیرند.

انصاری افزود: هنگامی‌كه برخی انسان‌ها به اراده و انتخاب خود، دعوت الهی را اجابت می‌كنند، گام اول را در طریق هدایت الهی برداشته‌اند و از آن پس خداوند متعال بیش از پیش آنها را هدایت می‌كند.

وی تأکید کرد: بنابراین اگر از اراده ویژه خداوند برای هدایت گروهی خاص از بندگان سخن به میان آمده است، منظور انسان‌هایی هستند كه با اراده و انتخاب خود گام اول را در مسیر هدایت الهی به خوبی برداشته‌اند و به هدایت عمومی خداوند روی خوش نشان داده‌اند و خداوند هم آنها را به شكل ویژه در مسیر هدایت مستدام می‌دارد و سینه آنها را برای دریافت حقایق الهی می‌گشاید.

این مفسر قرآن اظهار کرد: اما برترین راه هدایت بشر برای رسیدن به کمال سعادت کدام راه است و چرا به هیچ‌یک از مکاتب بشری نمی‌توان برای رسیدن به سعادت کامل اعتماد و تکیه کرد؟ و در قرآن كريم هدايت واقعی به هدايت الهی منحصر شده است: «قُلْ إِنَّ هُدَى اللهِ هُوَ الْهُدَى».

انصاری بیان کرد: از اين‌رو در منظر قرآن كريم، كاميابی و سعادتمندی انسان‌ها فقط از مجرای تعاليم وحيانی تأمين می‌شود، زيرا وحی مجموعه راهكارهايی است كه خداوند برای تأمين هدايت و سعادت انسان تعليم داده است.

وی افزود: تمام مكاتب غيرالهی به انسان از زاويه محدودی نگريسته‌اند و برای مشكلات او راهكاری تک‌بعدی ارائه داده‌اند، اما از ميان مكاتب متعدد، فقط مكتب پيامبران الهی است كه به شكل جامع به انسان نگريسته و با توجه به تمام نيازهای جسمی و روحی او، نسخه‌ای كامل ارائه داده است.

صاحب تفسیر مشکاة در پایان گفت: مكتب وحی به این دليل جامع‌نگر است كه توسط خالق انسان تدوين شده لذا خالق متعال از تمام فعل و انفعالات روحی و جسمی انسان آگاه است و شايسته‌ترين منبع برای ارائه راهكارهای زندگی سعادتمندانه به‌شمار می‌رود.