شناخت ارزش‌های فراگیری قرآن

حجت‌الاسلام والمسلمین عیسی عیسی‌زاده، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم در هفتمین یادداشتی که در اختیار ایکنای قم قرار داده است، نوشت: از موضوعات مهمی که در اُنس گرفتن با قرآن نقش تعیین‌کننده‌ای دارد، شناخت ارزش‌های فراگیری قرآن است.

قرآن کتابی است که رستگاری انسان را در دو جهان تضمین می‌کند و همچون مشعلی فروزان، انسان را از تاریکی‌های جهل و نادانی رهایی می‌بخشد و در سرای دیگر، او را، محبوب حضرت پروردگار می‌کند. اسلام اهمیت زیادی برای یادگیری و تعلیم قائل شده است و هر علمی که برای دنیا و یا آخرت انسان‌ها مفید باشد، از نظر اسلام، یادگیری‌اش مطلوب و حتی در برخی موارد واجب هم می‌شود. از جمله موضوعاتی که یادگیری آن در کلام اهل بیت‌(ع)، سفارش شده است یادگیری قرآن است.

امام علی(ع) از رسول خدا(ص) نقل می‌کند: «خَیرُکُم مَن تَعَلَّمَ القرآنَ و عَلَّمَهَ؛ بهترین شما کسی است که قرآن را یاد بگیرد و آن را یاد بدهد»؛ در واقع آموختن قرآن و یاد دادن به دیگران، بهترین اعمال است و موجب تقرب به خدای متعال می‌شود.

ارزش آموختن قرآن

مراد از یادگیری قرآن، صرفا روخوانی و یا خواندن آن همراه با قواعد تجوید و صوت نیست. حتی مراد از یادگیری قرآن صرفا یادگیری ترجمه عبارات آن نیز نیست؛ چون در درجه اول مخاطب کلام اهل‌ بیت عرب‌زبانان بودند و آن‌ها معنای گزاره‌های قرآنی را بلد بودند. پس سؤالی که پیش می‌آید این است که مراد از یادگیری قرآن چیست؟

بیشتر بخوانید:

• رسالت قرآن درمان رذایل اخلاقی و رفتاری است
• برنامه جاودانه قرآن دنیا را آباد و مملو از معنویت می‌کند
• ویژگی‌های قرآن را بشناسیم
• نمایش زیست لذت‌بخش همراه با امور معنوی در کلام الهی
• بهره جستن از قرآن مشروط به تعامل صحیح با آن است
• فاصله فرهنگ عمومی جامعه با آرمان‌های قرآن

گرچه روخوانی و یادگیری مفاهیم و لغات و ترجمه عبارات قرآن خود نوعی یادگیری قرآن به حساب می‌آید و برای درک مفاهیم و معانی آیات، یادگیری آن‌ها لازم است؛ اما این موارد جزو مراتب پایین آموزش و یادگیری قرآن است.

مراد از یادگیری قرآن، فهم و تفسیر آیات و درک کامل مفاهیم نورانی آن است که بخشی از آن از طریق آموزش می‌تواند به دست بیاید؛ اما بخش دیگر از آن را باید با تفکر و تدبر و کسب نورانیت دل به‌دست آورد یا از کسانی یاد گرفت که چنین ویژگی‌ داشته باشند.

گرچه ظاهر قرآن، معنای روشنی دارد، اما همواره مفاهیمی فراتر از این معانی ظاهری مدنظر است. آیت‌الله جوادی آملی در این باره می‌فرماید: «در روایات است که روز قیامت «یُقَالُ لَهُ (لِصَاحِبِ الْقُرْآنِ) اقْرَأْ وَ ارْقَه؛ به قاری قرآن و صاحب قرآن گفته می‌شود بخوان و بالا برو» انسان ممکن است در دنیا یک قرآن را ختم کند، چون خواندن و قرائت ظاهری قرآن دشوار نیست، ممکن است کسی این شش هزار آیه را یکی پس از دیگری بخواند و تمام کند، اما در قیامت این چنین نیست، بعضی‌ها چهار آیه می‌خوانند و خسته می‌شوند، بعضی‌ها پنج آیه را می‌خوانند و خسته می‌شوند، عده‌ای هم 50 آیه را می‌خوانند و خسته می‌شوند، این‌طور نیست که مانند دنیا هر چه که بخواهد بتواند بخواند، بلکه همان‌گونه که به هر آیه‌ای عمل کرده است، می‌تواند بخواند و بالا برود و هر آیه‌ای را که عمل نکرده یا متوجه نشده است، نمی‌تواند بخواند. اگر در قیامت این‌گونه باشد که فقط با خواندن آیات قرآن درجات کسی بالا برود، همه می‌توانستند به درجات فراوانی نائل شوند. بنابراین، بعضی‌ها سه یا چهار آیه را می‌توانند بخوانند، برای اینکه به این سه یا چهار آیه عمل کرده‌اند، یا اینکه همین سه، چهار آیه را فهمیده‌اند، بعضی‌ها آیات بیشتری را فهمیده‌اند و به آیات بیشتری عمل کرده‌اند و به همین ترتیب؛ البته آن کسی که در دنیا چندین بار قرآن را ختم کرده است یا قرآن را حفظ کرده است، ثواب آن را به او می‌دهند، اما این‌چنین نیست که هر چقدر خواست بخواند و بالا برود.»

خواندن ظاهری قرآن هم خود انگیزه‌ای است، برای اینکه نخست معنای آیه را بفهمند، سپس اگر اخلاقی است به آن مزین شوند، اگر آیه‌ای فقهی و حقوقی است، عمل کنند و در مرحله سوم بالا بروند. از این جهت برخی پنج، شش آیه را می‌خوانند، بعضی‌ها 50، 60 آیه را می‌خوانند و بعضی 200، 300 آیه! هر کس برابر فهم و ایمان و تخلّق و عمل خود، قدرت خواندن دارد، نه هر اندازه که در دنیا قرآن خوانده است. از این‌رو به ما نگفتند: «هر کس کار نیکی انجام داد برایش 10 برابر پاداش است» بلکه در آیه ۱۶۰ سوره انعام گفتند: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَة فَلَهُ عَشرَ اَمثالِها...؛ هر کس نیکی با خود آورد..»؛ در قیامت اگر کسی نقد آورد و چیزی در دست او بود مهم است، نه اینکه در دنیا هر چه کرد.

خیلی از کارهاست که انسان در دنیا انجام می‌دهد و پاداشش را هم نقد می‌گیرد، اما پاداش بعضی از کارها فقط در قیامت داده می‌شود: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَة فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا»؛ یعنی اگر کسی نقداً چیزی در دست او باشد و وارد صحنه قیامت شود، آنگاه برایش 10 برابر پاداش است و اگر کسی توانست آن‌جا چند آیه بیشتر بخواند، آن‌گاه مصداق «یُقَالُ لَهُ (لِصَاحِبِ الْقُرْآنِ) اقْرَأْ وَ ارْقَه» می‌شود.

آثار آموختن قرآن

درباره آثار فراگیری و آموختن قرآن توصیه‌های ارزشمندی از رسول خدا(ص) و اهل بیت(ع) وارد شده است:

خرمی دل: از امیرالمؤمنین علی(ع) نقل شده که قرآن را فرا گیرید، زیرا فراگرفتن قرآن مایه خرمی دل‌هاست.  

بهره‌مندی از ویژگی‌های خاص: معاذ بن جبل گوید: در سفرى ملازم پیامبر اکرم(ص) بودیم. به آن حضرت عرض کردم براى ما سخن سودمندى بگویید. آن حضرت فرمودند: «اگر زندگى سعادتمندان، مرگ شهیدان، نجات روز محشر، سایه روز سوزندگى و هدایت روز گمراهى مى‌طلبید، به درس قرآن بپردازید که آن، سخن خداى رحمان و سپرى در برابر شیطان و مایه سنگینى کفه عمل در میزان است.»  

راهنمای بهشت: پيامبر اكرم(ص) می‌فرمايد: «قرآن را فرا گيريد و آن را قرائت كنيد و بدانيد كه قرآن نام شما را بلند می‌كند و وسيله‌ای برای ياد خداست. قرآن هم ذُخْر (ذخيره) است و هم وِزر؛ اگر امام و پيشوای انسان بود، برای او ذخيره نيكويی است و اگر كسی خود را امام و پيشوای قرآن قرار داد، قرآن بار سنگينی بر دوش او خواهد بود و او را از پشت به دوزخ می‌افكند.»

ربانی شدن: پيامبر اكرم(ص) می‌فرمايد: «حق خدای سبحان بر همگان اين است كه قرآن را فقيهانه بیاموزند؛ زيرا قرآن كريم انسان‌ها را به ربانی شدن فرا می‌خواند و راه آن را نيز فراگيری قرآن می‌داند.» 

عالم ربانی كسی است كه هم پيوندی محكم با رب‌العالمين داشته باشد و هم انسان‌ها را به خوبی بپروراند و گفتار امامان معصوم(ع) (علما ما هستيم و شيعيان ما شاگردانند) نيز برای بيان مصداق كامل عالم ربانی است، نه حصر آن در اهل بيت(ع) البته كامل‌ترين مصاديق عالم ربانی امامان (ع) هستند؛ اما راه ربانی شدن برای شاگردان آنان نيز باز است.

بخشش گناه: امام صادق(ع) فرمود: «اگر كسى از قرآن يک حرف بياموزد، خداوند براى او 10 حسنه مى‌نويسد و 10 گناه از او مى‌بخشد، و 10 درجه او را بالا مى‌برد، و فرمود: نمى‌گويم، در مقابل هر آيه، بلكه در مقابل هر حرفى مانند «باء» يا «تا» يا همانند آن‌ها.»