قرائت حفص از عاصم با فرض ضعف رجالی، معتبر است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا جباری، پژوهشگر و استاد تاریخ اسلام مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره)، 16 اردیبهشت در پاسخ به شبهاتی که برخی در فضای مجازی در مورد حفص و عاصم و قرائت منسوب به این دو نفر نشر داده‌اند، توضیحاتی را منتشر کرده است.

استاد مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) گفت: گاهی اوقات مشاهده می‌شود که برخی افراد، شبهه‌ای را در فضای مجازی در مورد حفص و عاصم به عنوان یکی از قاریان و راویان مشهور قرائت‌های سبعه مطرح می‌کنند که من نام این آقایان را نمی‌برم؛ ایشان با وارد کردن یکسری اشکالات رجالی بر این دو نفر نتیجه گرفته است که قرائت حفص از عاصم از دو نفری است که شخصیت‌های مورد قدح و ذم بوده‌اند.

وی ادامه داد: این شبهه خطرناک است و برخی بدون توجه به واقعیات تاریخی آن را مطرح و القا می‌کنند و پاسخ ما این است که قرائتی که به خصوص در بین شیعه مشهور است تنها قرائت حفص از عاصم از ابوعبدالرحمان سلمی از علی بن ابیطالب(ع) نیست، بلکه قرائت عموم مردم است و طبق نقل‌ها «کان الناس یقرئونها» یعنی مشهورترین قرائت در آن زمان بود که این دو نفر هم بر روی آن تأکید و آن را نقل و رواج داده‌اند نه اینکه تنها تکیه اعتباری این قرائت برعهده این دو نفر و سپس سلمی تا امام علی(ع) باشد. 

قرائت حفص مشهور است

جباری بیان کرد: بر فرض که کسانی بگویند افراد موجود در سلسله سند این قرائت دچار اشکالات رجالی هستند، باز اصل مسئله مورد خدشه نیست و اگر این دو نفر این قرائت را نقل نکرده بودند، باز نسب به نسب به دست مردم می‌رسید و شواهد فراوان از حساسیت صحابه و اهل بیت(ع) وجود دارد که اگر کسی قصد دخل و تصرف در قرآن را داشت، به شدت با او برخورد می‌کردند. 

پژوهشگر تاریخ اسلام اضافه کرد: در سوره مبارکه توبه در آیه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ كَثِيرًا مِنَ الْأَحْبَارِ وَالرُّهْبَانِ لَيَأْكُلُونَ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَيَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا يُنْفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ» قصد داشتند در دوره عثمان، «واو» را از «الذین» بردارند زیرا اگر واو باشد عموم مردم اعم از مسیحیان، یهودیان و مسلمانان را شامل است چون واو استیناف خواهد بود ولی اگر واو برداشته شود در حقیقت وصف افرادی است که در قسمت قبل آیه آمده‌ است؛ یعنی اگر رهبان و احبار طلا و نقره جمع‌آوری و ذخیره کنند و انفاق نکنند مصداق این آیه هستند، ولی اگر مسلمین این کار را بکنند شامل در آیه نخواهند بود. 

حساس بودن صحابه به دخل و تصرف در قرآن

استاد حوزه  علمیه بیان کرد: در تفسیر المنثور سیوطی ذیل این آیه نقل شده است که صحابی پیامبر، ابی بن کعب که از صحابی امام علی(ع) هم بود و به همراه مقداد و ابوذر و چند تن از اصحاب دیگر در مسجد، در بحث خلافت به ابوبکر اعتراض کردند و حتی ابی خطاب به ابوبکر گفت تا این واو سر جای خودش قرار نگیرد شمشیر از دوش من پایین نخواهد آمد و نتوانستند در قرآن  دست ببرند.

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) تصریح کرد: شبیه این کار را خلیفه دوم قصد داشت در آیه «وَالسَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالْأَنْصَارِ وَالَّذِينَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسَانٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ» انجام دهد یعنی «واو» را از والذین بردارد تا وصف انصار شود و بگوید انصار  کسانی هستند که تابع مهاجرین هستند، ولی صحابه اعتراض کردند و الان معنای آن این است که هر سه گروه انصار و مهاجرین و تابعین سه گروه مجزا هستند نه اینکه انصار تابع مهاجرین باشند.

فوق متواتر بودن قرآن از منظر آیت‌الله خویی

وی اضافه کرد: نمونه‌های جالب تاریخی دیگری هم داریم؛ مثلاً در کتاب «المحکم فی نقط المصاحف» از ابوعمرو عثمان بن سعید دانی در قرن 5، که نشانگر حساسیت مسلمین به قرآن است، آورده که وقتی قرآن کتابت می‌شود، متن قرآن باید با رنگ سیاه نوشته شود، ولی اعراب‌گذاری آن و علائمی که برای تسهیل قرائت است نباید مشکی باشد و باید به رنگ دیگری باشد تا مخلوط نشود و با این درجه از حساس بودن آیا ممکن است کسانی در قرآن دخل و تصرف کرده باشند؟ بنابراین بحث حفص و عاصم و... نکته‌ای است که مرحوم آیت ‌الله خویی در البیان فرموده که این قرآن فوق تواتر است و هزاران هزار نفر در طول تاریخ اسلام و سینه به سینه این قرآن را قرائت کرده‌اند و به نسل بعد سپرده‌اند. 

عضو نویسندگان مقتل جامع سیدالشهدا(ع) اظهار کرد: فوق تواتر از منظر ایشان، ماده قرآن است؛ مثلاً «یطهرن» فارغ از اینکه با تشدید «ط» خوانده شود یا بدون تشدید از سوی مسلمین حفظ شده است. یقین داریم آنچه قرآن امروز است از پیامبر(ص) نقل شده و به صحابه و تابعین و تابعین تابعین رسیده است. البته در نوع تلفظ کلمات اختلاف وجود دارد.

وی در پایان گفت: وقتی اصحاب از ائمه(ع) می‌پرسیدند که فلان کلمه چگونه قرائت می‌شود، فرموده‌اند همان‌طور که قرائت مشهور عموم مردم است، قرائت کنید. بنابراین قرائت حفص از عاصم داریم، ولی خود این دو نفر موضوعیت ندارند و طبق نظر مشهور نقل کرده‌اند. علامه محمدهادی معرفت، که از فحول در عرصه علوم قرآنی بودند، در کتاب التمهید فرموده‌اند که خداوند در قرآن وعده داده است که «انَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ». خدا وعده فرموده است که ما این قرآن را نازل کرده‌ایم و ما محافظ آن هستیم و خداوند به واسطه این قرائت مشهور به وعده خود عمل کرده است و امروزه فقط در عربستان میلیون‌ها نسخه از قرآن طبق همین قرائت چاپ و منتشر می‌شود و پیداست دستی از ورای این عالم، این قرآن را حفظ می‌کند.