نقش پایبندی به پیمان الهی در پیشرفت از منظر قرآن کریم

به گزارش خبرنگار ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین غلامرضا بهروزی‌لک، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع)، امروز چهارشنبه 3 خردادماه در دوازدهمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با موضوع «تحلیل مضامین پیشرفت سیاسی الهی در سوره مائده» به سخنرانی پرداخت. در ادامه متن سخنان وی را می‌خوانید: 

ما پیشرفت را در قالب تفسیر موضوعی در سوره مائده مورد توجه قرار داده‌ایم و شصت مضمون پایه از سوره مائده در حوزه پیشرفت سیاسی استخراج کردیم. از جمله این مضامین آیه 48 است که خداوند فرموده است «وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِنًا عَلَيْهِ ۖ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ ۖ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ عَمَّا جَاءَكَ مِنَ الْحَقِّ؛ و ما این (قرآن عظیم) را به حق بر تو فرستادیم که تصدیق به درستی و راستی همه کتب که در برابر اوست نموده و بر حقیقت کتب آسمانی پیشین گواهی می‌دهد. پس حکم کن میان آنها به آنچه خدا فرستاد و در اثر پیروی از خواهش‌های ایشان حکم حقی که بر تو آمده وامگذار،» در اینجا از حکم کردن بین مردم بر اساس کتاب الهی صحبت شده است که عاملی مهم در پیشرفت است.

آیات مرتبط با پیشرفت در سوره مائده

مثال دیگر آیه  92 است که خداوند فرموده است: «وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَاحْذَرُوا ۚ فَإِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّمَا عَلَىٰ رَسُولِنَا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ؛ و خدا و رسول خدا را اطاعت کنید و بترسید، که هر گاه روی (از طاعت خدا) بگردانید پس بدانید که بر رسول ما جز آنکه به آشکار حکم خدا را ابلاغ کند تکلیفی نخواهد بود» لزوم اطاعت از خداوند و رسول که در اینجا مورد تأکید قرار گرفته عاملی مهم در پیشرفت است. مورد دیگر روشنی بخشی و تبین‌گری کتاب الهی که در آیه 15 به آن اشاره و فرموده است «يَا أَهْلَ الْكِتَابِ قَدْ جَاءَكُمْ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ كَثِيرًا مِمَّا كُنْتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْكِتَابِ وَيَعْفُو عَنْ كَثِيرٍ ۚ قَدْ جَاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَكِتَابٌ مُبِينٌ؛ ای اهل کتاب، تحقیقاً رسول ما به سوی شما آمده که حقایق و احکام بسیاری از آنچه از کتاب آسمانی را پنهان می‌دارید برای شما بیان می‌کند و از سرِ بسیاری (از خطاهای شما) درمی‌گذرد. همانا از جانب خدا برای (هدایت) شما نوری (عظیم) و کتابی آشکار آمد» در اینجا اشاره شده که خداوند برای شما در مواردی که اختلاف دارید، مبیّن است.

در امر پیشرفت ارکانی وجود دارد که اولین مورد آنها محوریت کتاب و احکام الهی است. چون قرآن جاودانه و مبیّن است بنابراین جا دارد در امر پیشرفت بر اساس توصیه قرآن، از احکام الهی پیروی کنیم. مورد دیگر محوریت امامت و رهبری است. عملکرد انسان‌ها و نقش مردم، از دیگر ارکان است یعنی مردم هم مسئولیت بپذیرند. در آیه 39 به این مورد اشاره شده است. چند مضمون دیگر وجود دارد که برتری پیشرفت الهی بر دیگر الگوها را بیان می‌کند که از جمله آنها آیات 50 و 3 هستند که برتری حکم الهی را را نشان می‌دهند. 

مسئله دیگر هدایت و عنایت الهی در امر پیشرفت سیاسی الهی است که در آیه 23 سوره مائده به آن اشاره شده است. یکی از مسائل مهم در سوره مائده لزوم پایبندی به پیمان الهی و نترسیدن از کافران و صرفا ترس از خداوند است. لذا اگر قصد پیشرفت داریم نباید از دشمنان بترسیم بلکه فقط باید از خداوند ترس داشته باشیم. لزوم رعایت حرمت انسان‌ها، از دیگر مواردی هستند که باید در نظر داشته باشیم.

مفهوم پایداری اجتماعی

همچنین مرجان خاکساری رنانی، دانشجوی دکترای جامعه شناسی دانشگاه تهران، نیز در این نشست با موضوع «اهمیت پایداری اجتماعی در الگوی پیشرفت ایران» سخنرانی کرد که در ادامه می‌خوانید:

مقاله بنده در پی بررسی این مسئله است که آیا در پیش نویس سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، پایداری اجتماعی امری مهم تلقی شده یا خیر و مصادیق آن چه بوده یا بر چه ابعادی از پایداری اجتماعی توجه بیشتری صورت گرفته است؟ ما بعد از انتخاب موضوع و تعیین هدف، تحقیقاتی انجام دادیم و مهمترین شاخص‌های پایداری اجتماعی را مشخص کردیم که به مثابه راهنمایی برای ما مورد استفاده قرار گرفت. پایداری اجتماعی یک بُعد خیلی مهم از توسعه پایدار است و گزارش کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه تحت عنوان آینده مشترک ما، در این زمینه گفته است که منظور از پایداری اجتماعی این است که نیازهای نسل کنونی برآورده شود بدون اینکه توانایی نسل آینده برای برآورده کردن نیازها مورد تهدید قرار گیرد. سازمان ملل نیز بر این موضوع تاکید کرده است. بنابراین پایداری اجتماعی تمرکز زیادی بر اجتماعات محلی و زندگی افراد دارد و فرد برای آن اهمیت پیدا می‌کند و سیر توسعه کشورها هم اهمیت فرد را نشان می‌دهد.

پایداری اجتماعی به عواملی چون برابری، نیازهای اولیه، مشارکت، دستمزد عادلانه، ترویج ارتباط در درون و بیرون اجتماع، ضمانت کیفیت زندگی و مدیریت ساختارها توجه دارد. شاخص‌های توسعه پایدار نیز شامل مواردی همانند توجه به رفاه و کیفیت زندگی همه افراد، عدالت، برابری مسئولیت‌پذیری، حکمرانی شایسته، پایایی جمعیت، مشارکت سیاسی و اجتماعی و... است. موضوع مهم این است که در پایداری اجتماعی باید مقتضیات زمان و مکان در نظر گرفته و این ابعاد با توجه به مختصات هر جامعه‌ای مورد مطالعه قرار گیرند. 

اهمیت توجه به تنوعات قومی و فرهنگی

درباره تنوع در عین همبستگی باید گفت اگر در جامعه‌ای تنش باشد به توسعه نمی‌رسد بلکه جامعه دچار مشکلات عدیده‌ای می‌شود. جوامع محلی یکدست نیستند بلکه دارای ساخت جمعیتی و نظام‌های ارزشی متنوع و گوناگون هستند و مسئله ضروری برای یک جامعه این است که تمام این تنوعات را در درون خود جای دهد تا بتواند در برابر چالش‌ها آمادگی و تاب‌آوری بیشتری داشته باشد. کیفیت خوب زیستن هم ابعاد مادی همانند لوازم زندگی خوب و ابعاد غیر مادی همانند رضایت ذهنی شهروندان دارد. 

درباره مصادیق پایداری اجتماعی در پیش نویس سند الگوی اسلامی و ایرانی پیشرفت باید گفت که مهمترین آنها مصادیق در مبانی، مصادیق در افق و مصادیق در تدابیر هستند. در مبانی خداشناسی، بیشتر بر مواردی همانند رضایت و خوشنودی، عدالت و حاکمیت قانونی به عنوان لوازم موثر در پایداری اجتماعی اشاره شده است. در مبانی جهان‌شناختی بر امانتداری و در مبانی جامعه شناختی هم بر مواردی همانند جنبه‌های فردی و هویت جمعی تأکید شده و عدالت به عنوان مایه حیات جامعه معرفی شده است. در این سند بر پیشرفت دنیوی و اخروی، تنوع محیطی، قومی و اجتماعی و در عین حال ضرورت وحدت و یکپارچگی اشاره شده که اینها هم نقش زیادی در پایداری اجتماعی دارند. 

در جمع‌بندی سخنانم باید بگویم که تعریف دقیق و ثابتی برای مفهوم پایداری اجتماعی وجود ندارد و باید به با توجه به خصوصیات جوامع مختلف تعریف شود اما سیر تکوین آن نشان می‌دهد که اصول و قلمروهای سنتی همانند سلامت و معیشت را با مفاهیم مدرن‌تر همانند نیازها، محیط زیست و حکمرانی خوب و شایسته ادغام کرده است لذا طیف وسیعی از عوامل را در بر می‌گیرد. در توسعه پایدار هم بر پایداری اجتماعی و انتقال آن به نسل‌های بعدی تأکید شده است لذا باید دقت کنیم که چه میراثی برای نسل‌های آینده به جا می‌گذاریم و فرصت‌های آنها را تهدید نکنیم.  نکته دیگر اینکه برای پیشرفت و توسعه پایدار در کشور باید نظم و سلسله مراتب مورد نیاز برای تهیه اسناد رعایت شده و برنامه‌های پائین دستی مطابق با اسناد بالادستی تهیه شود. در نهایت می‌توانیم بگوییم در پیش‌نویس سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، بر شاخص‌های عدالت، برابری و امنیت به عنوان شاخص‌های پایداری اجتماعی تأکید بیشتری شده است.