در تعریف نیکویی و نیکوکاری

۳۶۵ روز در صحبت قرآن نوشته استاد حسین محی‌الدین الهی قمشه‌ای، کتاب چهارم از مجموعه کتاب‌های جوانان و فرهنگ جهانی است. این مجموعه با هدف شناساندن فرهنگ و ادبیات به جوانان اولین بار سال ۱۳۹۰ به همت نشر سخن تدوین منتشر شده است.

کتاب «۳۶۵ روز در صحبت قرآن» ۳۶۵ قطعه کوتاه و بلند از قرآن برای آشنایی جوانان با تعلیمات فراگیر قرآن انتخاب شده و کوشش شده است که این گنجینه تصویری از ابعاد گوناگون کلام آسمانی برای مخاطب ترسیم کند.

این کتاب، تفسیر در معنی اصطلاحی کلمه مانند تفاسیری چون کشاف و مجمع البیان و امثال آن نیست، بلکه بیشتر انعکاسی از کتاب وحی در ادب عرفانی فارسی و اسلامی است و نگاهی دارد به قرآن از دیدگاه ادبی، زیباشناسی و اخلاقی، اجتماعی و عرفانی.

گروه اندیشه ایکنا به منظور بهره‌مندی مخاطبان خود از این گنجینه قرآنی و ادبی اقدام به انتشار قطعه‌‎هایی از کتاب «در صحبت قرآن» کرده است. یکصد و هشتاد و یکمین قسمت از تحفه این کتاب با عنوان «در تعریف نیکویی و نیکوکاری» تقدیم مخاطبان گرامی می‌شود.

لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّائِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِينَ الْبَأْسِ أُولَئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ ﴿ بقره۱۷۷﴾

خوبی و نیکوکاری به آن نیست که روی خود به جانب مشرق یا مغرب کنید بلکه خوبی و نیکویی کسی را مسلّم است که به خدا و روز قیامت ایمان آورد و وجود فرشتگان و حقانیت کتاب خدا و سخن انبیاء را تصدیق کند و از مال خویش با آنکه خود دلبسته آن است به«خویشان» و «یتیمان» و «نیازمندان» و «در راه ماندگان» و «وام داران» احسان کند و نماز به پای دارد و زکات مال به مستحق برساند و هر عهد و پیمان که بست بدان وفا کند و در کارزار، سختی‌ها و رنج‌ها را تحمل نماید و در هنگام نزول بلا پایداری و شکیبایی ورزد. چنین مردمی هستند که در دعوی ایمان صادقند و چنین مردمی هستند که از خوبان و پرهیزکاران به شمارند. 

در این مقام، خداوند به تفصیل از نیکویی سخن می‌گوید تا مردم از ظاهر پرستی و خیالات باطلی که درباره خوبی و بدی دارند به حقیقت بگرایند، که خوبی به دعوی و نشان دادن صورت‌های ظاهر و رو به مشرق و مغرب و کلیسا ومسجد کردن نیست بلکه خوبی یکسره از جنس ایمان و عمل است. خوبی در جهت اندیشه و اعتقاد نخست ایمان به خدا و قیامت و به فرشتگان و به آسمانی بودن کتب انبیا ونبوت ایشان از جانب خداست و همه اینها در«ایمان به غیب» خلاصه می‌شود و آنگاه عمل صالح که نمونه‌هایی از آن چون عدل و احسان و ادای صدقات و زکات به نیازمندان، و وفای به عهد و حفظ پیوند باطنی با خداوند به ذکر و نیایش، و نیز شکیبایی در سختی‌ها و پایداری در نبرد با ظلم و تجاوز در این آیه آمده است.

ایمان به خدا و قیامت نیز به صرف اقرار و شهادت حاصل نمی‌شود بلکه نشانه‌ای واقعی و حقیقی دارد. چنان که مولانا و سعدی اشاره کرده‌اند: 

چیست توحید خدا، افروختن
خویشتن را پیش واحد سوختن (مثنوی) 

موحد چه زر ریزی اندر برش
چه شمشیر هندی نهی بر سرش 
امید و هراسش نباشد ز کس 
بر این است بنیاد توحید و بس (سعدی) 

و به گفته عطار اگر شخص در عمل نشان می‌دهد که به خدایان متعدد و منابع تاثیر و قدرت متفاوت معتقد است و از هر نیروی اهریمنی مدد می‌گیرد او را چه تفاوت که گوید به یک خدا معتقدم یا به دو یا به سه. او مشرک است چون هر دم به خدایی روی می‌آورد، آن هم به خدایان ناقص الخلقه‌ای چون کبر و حسد و دروغ و فریب.