لزوم کاربست روایات مدارج ایمان در ترسیم نقشه راه عفاف و حجاب

به گزارش ایکنا، نشست «کاربست روایات مدارج ایمان در سیاست‌گذاری و حکمرانی فرهنگی» امروز 26 تیرماه در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

در این نشست سیدمجید امامی، دبیر شورای فرهنگ عمومی کشور سخنرانی کرد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛

ما روایات مدارج ایمان زیادی داریم که بیان می‌کند ابعاد و سهم‌ها و مدارج ایمان چیست ولی عمده روایاتی که برای ما معما شده به مراتب و مدارج ایمان توجه دارد. به عنوان مثال از امام صادق(ع) روایت شده است: «انّ الإيمانَ عَشْرُ دَرَجاتٍ بِمَنزِلَةِ السُلَّمِ، يُصْعَدُ مِنهُ مِرْقاةً بَعدَ مِرْقاةٍ، فلا يَقُولَنَّ صاحبُ الاثنَينِ لِصاحِبِ الواحدِ: لَستَ على شَيءٍ ، حتّى يَنْتهيَ إلَى العاشِرِ. فلا تُسْقِطْ مَن هُو دُونَكَ فيُسْقِطَكَ مَن هُو فَوقَكَ، وإذا رأيتَ مَن هُو أسْفَلُ مِنكَ بدرجةٍ فارْفَعْهُ إليكَ برِفْقٍ، ولا تَحْمِلَنَّ علَيهِ ما لا يُطيقُ فَتَكْسِرَهُ، فإنّ مَن كَسَرَ مؤمنا فعلَيهِ جَبْرُهُ».

معنای روایت: «ايمان، مانند نردبانى است كه ده پله دارد و پله‌هاى آن يكى پس از ديگرى پيموده مى‌شود. پس كسى كه در پله دوم است نبايد به آن كه در پله اول است بگويد تو چيزى نيستى، تا برسد به آن كه در پله دهم است (او هم نبايد به پايين تر خود چنين سخنى بگويد). آن را كه در پله پايينتر از تو قرار دارد نينداز كه بالاتر از تو نيز تو را مى‌اندازد. اگر ديدى كسى يك پله از تو پايين‌تر است با مهربانى و ملايمت او را به طرف خود بالاكشان و فراتر از توانش بارى به دوش او مگذار كه او را مى‌شكنى و هر كس مؤمنى را بشكند بايد شكستگى او را جبران كند.»

حضرت در این روایت می‌فرمایند کسی که در پله قبل از تو است را ساقط نکن و اگر دیدی کسی یک درجه پایین‌تر است دستش را بگیر و او را بالا بیاور و با مهربانی او را به طرف خودت بالا بکش. بعد حضرت می‌فرماید کسی که توان پله دوم را ندارد بار پله دوم را بر عهده او نگذار و او را به زور به پله دوم نیاور چون می‌شکند. ما مشابه این روایت را زیاد داریم.

مسئله‌بودگی زبان مواجهه دولت و جامعه در حوزه فرهنگ

یکی از دلالت‌هایی که از روایات مدارج ایمان می‌شود داشت این است که ما در سیاست فرهنگی و حکمرانی فرهنگی یک مسئله مهم داریم به نام نفس مناسبات دولت و جامعه و در این بحث مهمترین بخش ماجرا زبان مواجهه دولت و جامعه است که به شدت امروز در جمهوری اسلامی با آن چالش داریم. یک بخش آن به خاطر این است که ما گاهی اوقات مسئله زبان‌شناسی را با معرفت‌شناسی خلط می‌کنیم. دوستانی که روی صندلی تدوین اسناد بالادستی می‌نشینند تاکیدشان این است همه چیز را در سند بیاورید مثلا می‌گویند بحث نماز را هم در سند بیاورید. انگار تصور می‌کنیم ما الآن در حال تقریر دین هستیم، انگار به جای پیامبر(ص) نشستیم و کتاب مبین را عرضه می‌کنیم در حالی که در زبان دولت و جامعه سکوت هم یک سیاست است، تغافل هم یک سیاست است.

در زبان‌شناسی این بحث مطرح است که ما می‌توانیم زبان متنوع برای گروه‌های مختلف داشته باشیم و می‌توان زبان پرایجازی در سیاست فرهنگی به کار گرفت. البته این به معنای گنگ‌گویی نیست ولی می‌شود قدر مشترک را گرفت. این را به معنای عقب‌نشینی از درجات عمیق ایمان یا مقام ثبوتی ایمان ندانیم. ایمان یک مقام ثبوتی دارد که غایت حکومت اسلامی است ولی یک زبان میان دولت و جامعه برقرار است. یکی از حملاتی که به سخنان اخیر سخنگوی نیروی انتظامی می‌شود این است که یکبار هم کلمه عفاف و حجاب در صحبت‌هایش نیامده است و مرتب از هنجار اجتماعی و احترام به قانون و رعایت نظم عمومی صحبت می‌کند.

برخی ادعا می‌کنند که این مسئله نشانه عقب‌نشینی جدی در نظام اسلامی است ولی واقعا سخن سر این است که آیا نمی‌توانیم قائل به یک اصل به نام دینامیسم زبان‌شناختی در رابطه دولت و جامعه باشیم که زبانی به کار بگیرد که بتواند با وضعیت ایمانی جامعه که در حال فراز و نشیب است نسبت بهتری بگیرد. اینگونه می‌توان رابطه و حضور در مدار ایمان، در ایمان جمعی حفظ شود و به واسطه تداوم و بسط در دایره ایمانی، رابطه ایمانی افراد درجه افزایشی پیدا کند. اینکه از کسی که در مرتبه یک است انتظار درجه سه داریم خلاف روایات مدارج ایمان است. اینکه انتظار داریم و می‌خواهیم گروهی که در طبقه اول است با زبان طبقه ده کنار بیاید و آن را بفهمد تطابقی با این روایاتی که اتفاقا هنجارین است و حضرت در آن از شکستن ایمان مومن نهی کرده است تغایر دارد.

دینامیسم زبان‌شناختی دولت و جامعه

بحث من این است که هر جا شما دچار مسئله‌مندی فرهنگی می‌شوی حق نداری از گام سوم شروع کنی بلکه باید از پله اول شروع کنی و جامعه را وسط میدان بیاوری. یک نکته در این زمینه توجه به حوزه‌های معنایی است. مثلا در جامعه ما خانواده بالای پنجاه درصد حرمت و قداست معنایی دارد مثلا لاابالی‌ترین آدم می‌گوید خانواده اینجا است والا جوابت را می‌دهم؛ یعنی گروه‌های فرودست هم اینطور برخورد می‌کنند. در این شرایط حوزه معنایی حجاب و پوشش هم باید شناخته شود و بعد گام اول تا دهم شناسایی شود تا بتوانیم حرکت کنیم والا باعث شکسته شدن کسانی می‌شویم که در گام قبل هستند و طبق فرمایش امام صادق(ع) کسانی که در گام بعد هستند هم ما را خواهند شکست.