راهکارهای هوشمندانه امام سجاد(ع) برای حفظ کیان اسلام

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین صغیرا، مدرس حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری با تسلیت ماه محرم و عزاداری سالار شهیدان، اباعبدالله الحسین(ع) و آرزوی معرفت‌زایی در این ماه و توفیق عمل درست در عرصه امر به معروف و نهی از منکری که لازمه قیام حسینی بود، در خصوص واژه «تقیه» از حیث لغوی، اظهار کرد: تقیه کلمه مصدری و ریشه‌ آن از «وقایة» و هم‌‌ریشه با «تقوی» و همچنین به معنای «خودنگه‌داری» است و این خودنگاه‌داشتن برای انسان، جنبه فردی دارد.

وی در ادامه افزود: اینکه در قرآن به صراحت آمده است «إتَّقِ اللهَ» به این معناست که انسان باید در انجام برخی امور، پرهیز روا دارد. پرهیزگاری و خود‌نگه‌داری جوانب متعددی دارد که گفتار، رفتار و اخلاق را در بر می‌گیرد.

تقیه، لطف خاص خداوند به شیعه

صغیرا با بیان اینکه تقیه در ساحت اجتماعی معنای دگرگونی دارد، گفت: تقیه زمانی قابل طرح است که امت اسلام، با مصائب و شدائد دشواری روبه‌رو شده باشد که همین باعث به خطر افتادن جان، مال و ناموسشان می‌شود. لذا تقیه یک لطف الهی است که فقط به جامعه شیعه اعطا شده و در هیچ دینی، این لطف وجود ندارد حتی در بین گروه‌های مسلمان غیرشیعی، که این نشانگر اصالت شیعه است تا این مکتب و پویایی‌اش حفظ شود.

این مدرس حوزه و دانشگاه تأکید کرد: در صدر اسلام زمانی که پیغمبر اکرم(ص) قصد جهانی کردن دین مبین اسلام را داشتند و مسلمانان زیر آزار و شکنجه بودند، حضرت به یاران خودشان دستور به تقیه دادند تا از کشتار مسلمانان توسط کفار مکی با اظهار تبعیت ظاهری از آنان جلوگیری شود چون هدف، انتشار جهانی دین اسلام بود.

صغیرا این گزاره را که امام زین‌العابدین(ع) در حرکت سیاسی خود اهل تقیه بود را مورد نقد جدی قرار داد و تصریح کرد: تقیه به معنای اینکه امام(ع) از ترس جان، خود را حفظ کند نیست؛ بلکه امام یک چهره شناخته‌شده در آن عصر است و نسب، شخصیت و علم و کرامت این وجود عزیز برای مردم، مبرز بود و لذا تقیه نمی‌تواند برای امام وجود مصداقی داشته باشد. این امر مورد تأکيد و اعتراف دوست و دشمن بود که امام سجاد(ع) فرزند و پرورش یافته‌ خاندان اهل‌بیت(ع) است.

وی در ادامه توضیح داد: امام حسین‌(ع) و یارانش مظلومانه به شهادت می‌رسند و به نوعی قتل عام عمومی در خاندان پیغمبر اکرم(ص) و بعد از آن اسارت سنگین برای خانواده آن حضرت اتفاق می‌افتد و در اینجا، لازمه حفظ کیان اسلام این است که امام سجاد(ع) حرکتی از خود بروز دهند تا دین از فضای ظلمانی حاصل از عملکرد حکومت یزید رها شود.

این محقق دین‌پژوه تصریح کرد: وقتی امام حسین(ع) قیام خود را از مکه به سمت کوفه شروع کردند با این کلام خود «وَ علی الاسلام السَّلامُ» اشاره کردند که باید فاتحه این اسلام را خواند، «إِذْ قَدْ بُلِیَتِ الاُمَّةُ بِراعٍ مِثْلَ یَزِیدَ» زیرا که امت اسلامی به فرمانروایی همچون یزید مبتلا شده است و فسق و فجور علنی یزید بر کسی پوشیده نبود، بنابراين حضرت قیام را بر خود واجب دانستند.

صغیرا گفت: وقتی واقعه عظیم و جان‌گداز کربلا به وقوع پیوست، طبعاً باید یکی از فرزندان امام حسین(ع) یعنی حضرت زین‌العابدین(ع) نجات پیدا می‌کرد و امام با توجه به شأن امامت و هدایتگری و همچنین دقت نظر به شرایط و زمانه خود، کشتی اسلام را از خطرات محافظت می‌کردند. امام سجاد(ع) در کوفه و شام و در خطبه‌های غرائشان خود را معرفی کرد که من فرزندِ علی مرتضی و مِنا و منتسب به ذوالفقار هستم. به جهت این معرفی از سوی امام(ع)، دیگر تقیه در خصوص ایشان صدقیت ندارد.

وی با اشاره به اینکه بعد از کربلا به تعبیر اباعبدالله(ع) «ما رأیتُ اصحاباً أبَرَّ و أوفی من اصحابی»، افزود: اصحاب کربلا که در نوع خود در طول تاریخ به لحاظ نیک‌مردی، تک بودند به شهادت رسیدند اما عده‌ای از شیعیان هم که درمانده و معذور از جنگ بودند باید چه رفتاری می‌داشتند؛ امام با تمام اصحاب و یاران بی‌نظیرش به شهادت رسیدند که همگی از دارایی‌های آن حضرت بودند و این اتفاق برای شیعیان بازمانده از جنگ گران آمد اما یزید فضای خفقانی برای شیعیان ایجاد کرده بود و از طرفی خطبه‌های امام سجاد(ع) در مردم شور و شوق قیام و خون‌خواهی ایجاد می‌کرد که البته توان چنین قیام علیه خصم اموی را نداشتند، لذا امام سجاد(ع) مصلحت را در حفظ شیعه دیدند و دستورات لازم در این زمینه را به یاران انتقال می‌دادند و ابداً دستور مستقیم برای پیکار با یزید صادر نکردند که این رویکرد ایشان برآمده از سیاست ایشان است نه دوری از سیاست.

جزئیات قیام مختار 

 این مدرس حوزه و دانشگاه به برخورد امام زین‌العابدین(ع) با قیام مختار ثقفی پرداخت و تشریح کرد: قیام مختار در تاریخ بسیار پراهمیت و از وجوه سیاسی، اجتماعی و فقهی قابل بررسی است. مختار باتوجه به روایات ائمه(ع) به لحاظ شخصیتی، یک فرد باهوش بوده و عملکردش همچون قیام توابین نبود که بی‌گدارمآبانه و احساسی باشد؛ مختار به‌گونه‌ای خود را نشان داد که گویا خود را منتسب به ورثه سیدالشهدا(ع)، امام سجاد(ع) کند و به همین علت برای قیام خود مستقیماً برای امام نامه نفرستاد.

صغیرا در ادامه اشاره کرد: مختار به محمد بن حنفیه نامه نوشت و کسب تکلیف کرد، احساس مختار این بود که محمد بن حنفیه با امام سجاد(ع) در ارتباط است ولی بنده معتقدم که محمد بن حنفیه با امام ارتباط مستقیمی نداشت. امام چهارم به‌طور کامل هیچ قیامی را تأیید یا رد نکردند و تلويحاً برای کسانی که ردای قیام را بر دوش خود قرار داده بودند، رحمت الهی را خواستار بودند.

وی توضیح داد: وقتی مختار اجازه‌ قیام با هدف خونخواهی سیدالشهدا(ع) را از ابن حنفیه دریافت کرد، نوک پیکان انتقام را به سمت قاتلان اصلی جنایت کربلا مورد هدف قرار داد. همچنین با در دست گرفتن خلافت کوفه قاتلان را به‌سزای اعمال جنایت‌بارشان رساند. این قضیه تشویق اهل بیت(ع) را به همراه داشت. برای مثال وقتی مختار حرمله، قاتل حضرت علی اصغر(ع) را به درک واصل کرد امام سجاد(ع) با دیدن سر این قاتل، لبخند رضایت بعد از 40 سال بر لبانشان جای گرفت.

این محقق دین‌پژوه با طرح این پرسش که آیا تأیید امام سجاد(ع) در قصاص قاتلان پدر گرامیشان به مثابه تأیید کلی قیام مختار بود؟ بیان کرد: برای جواب این سؤال به صراحت عرض کنم که در جزئیات قیام، امام به هیچ‌ وجه قیام را مورد تأیید قرار ندادند ولی قصاص‌ قاتلان دشت نینوا و اقدام‌های کلی مختار مورد امضای حضرت قرار گرفته بود.

تدابیر امام سجاد(ع) برای حفظ اسلام 

صغیرا با ذکر اینکه حفظ کیان اسلام نیازمند راهکار‌های هوشمندانه‌ای است که امام سجاد(ع) با رفتار خود آن‌ها را به منصه ظهور رساندند، گفت: امام در این راستا سه اقدام را مورد اهتمام قرار دادند؛ نخست گریه بر حضرت اباعبدالله(ع) بود که حضرت 40 سال برای اهمیت این واقعه می‌گریستند لذا ایشان را در زمره بَکّائین عالَم قرار داده‌اند. این اشک‌ها نشان از معرفت و حکمت آن حضرت برای حفظ اسلام است و نهال اسلام را آبیاری کرد. اقدام دوم ایشان در دوران امامت، دعاهای آن حضرت است که مضامین این ادعیه عروج دهنده انسان به سوی آسمان است از جمله‌ دعای ابوحمزه ثمالی در شب‌های ماه رمضان را می‌توان اشاره کرد. ابوحمزه یکی از یاران شایسته آن حضرت بود و امام وقتی او را شایسته دید، معارف تابناک الهی را در اختیارش قرار داد تا آن‌ها را به مردم بشناساند.

وی ادامه داد: ادعیه صحیفه سجادیه با صلوات بر محمد و آل محمد(ص) شروع شده است که نشان می‌دهد استجابت دعا با صلوات بر خاندان محمدی برآورده می‌شود. این ادعیه در درون گنجینه صحیفه سجادیه جنبه صرفاً دعایی ندارند، بلکه رویکرد معرفتی در درون هریک نهفته است و حتی خصایص یک جامعه اسلامی در صحیفه سجادیه ذکر شده است.

این مدرس حوزه و دانشگاه رساله حقوقیه امام سجاد(ع) را یک مرجع معرفتی در جهت احیای شیعیان دانست و توضیح داد: این کتاب به انواع حقوق فردی و اجتماعی پرداخته است و امام سجاد(ع) در این کتاب قصد دارد شیعه را بازپروری کند و رشد دهد تا بتواند با این خصوصیات رفتار فردی و اجتماعی آن‌ها را در جهت حکومت‌داری تقویت کند.

وی اقدام سوم امام را در حفظ کیان اسلام، اثرگذارترین اقدام مطرح کرد و گفت: تربیت غلامان و خادمان اقدام برجسته‌ امام زین‌العابدین(ع) بود که با خرید آنان و تعلیم معارف و تربیت، آن‌ها را رشد می‌داد و در راه خدا آزاد می‌کرد زیرا امام(ع) بر این امر معتقد بودند که ما عبد خداییم نه عبد بندگان خدا. لذا با آزادسازی و تربیت آنان، به‌عنوان مُبلغان دین به سرتاسر جهان اعزام می‌کردند. این اقدام حاکی از روح والای آن حضرت است که انسان می‌خرد و در راه خدا و انسانیت می‌بخشد.

صغیرا با بیان حکایتی در خصوص شخصیت امام سجاد(ع) عملکرد تقیه‌ای حضرت به گفته برخی کارشناسان را مورد نقد جدی قرار داد و تصریح کرد: هنگامی که هشام بن عبدالملک خلیفة اموی با خدم و حشم خود در موسم حج شرکت کرده بود و جمعیت پرازدحام به او اعتنایی نمی‌کرد، یک‌وقت دیدند جمعیت برای یک جوان رعنایی گشوده شد و با احترام وی را تمشیت می‌کردند و این فرد دست به پرده کعبه گرفت و حجرالأسود را بوسید و به اعمال حج پرداخت. فرزدق شاعر معروف در خصوص این اتفاق آن شعر معروف خود را که بزرگ‌مردی وارد کعبه شد و آن کارها را کرد به‌گونه‌ای که همه بزرگان مات و مبهوت بودند، سرود.

وی در پایان اظهار کرد: چهره امام(ع) به لحاظ علم و شخصیت برای همگان آشکار بود و خطبه‌‌های غراء ایشان علیه حکومت یزید و رسوا کردن آن نشان از این دارد که امام با تقیه سازگاری ندارند، بلکه اگر دستوری به یاران خود داده‌اند از بابت حفظ اسلام و شیعه در آن فضای اختناق‌آمیز است ولی مستقیماً دستور به تقیه را صادر نکرده بودند.