حقِ چشم از دیدگاه امام سجاد(ع)

آیت الله محمد عندلیب همدانی، استاد درس خارج حوزه، در گفتاری نکاتی درباره امام سجاد(ع) را مطرح کرده است که در ادامه می‌خوانید: 

چنانکه می‌دانیم رساله‌ای از حضرت سید الساجدین امام سجاد(ع) به نام «رساله ‌الحقوق» به جا مانده که در کتب روایی ما با تغییرات اندکی در برخی از عبارات ذکر شده است. در بخش حق اعضا و جوارح در مورد حقِ بصر، آمده است: «وَ أَمَّا حَقُّ بَصَرِكَ فَغَضُّهُ عَمَّا لاَ يَحِلُّ لَكَ وَ تَرْكُ ابْتِذَالِهِ اِلاَّ لِمَوْضِعِ عِبْرَة تَسْتَقْبِلُ بِهَا بَصَراً أَوْ تَسْتَفِيدُ بِهَا عِلْماً فَاِنَّ الْبَصَرَ بَابُ الاِعْتِبَارِ؛ حق چشم، آن است كه آن را بر چيزهاى ناروا ببندى، و آن را همه جا در اختيار همه چيز قرار ندهى، مگر در جايى كه پند و اندرزى بگيرى و بينشى به دست آورى، يا دانشى فراگيرى، زيرا چشم دروازه پندآموزى است» 

درسی که از این فرمایش حضرت سجاد(ع) می‌گیریم این است که چشم انسان با چشم حیوانات فرق می‌کند. در چشم انسان، ممنوعیت‌ها، نبایدها و بایدهایی وجود دارد. آنچه ممنوع است و نباید رخ دهد آن چیزی است که قرآن و روایات ما، دیدن آن را حرام قرار داده‌اند اما آنچه باید به آن توجه کرد این است که باید از چشم استفاده‌های معنوی، علمی، انسانی و الهی کرد. نباید چشم را رها کرد و مبتذل قرار داد و به هر منظره و شیء نگاه کرد.

انسان اگر نگاه می‌کند باید نگاه وی در راستای عبرت باشد و درس‌های آن را بگیرد تا بصیرت وی اضافه شده یا علمی بر علم او افزوده شود.

چشم، راه اعتبار پیدا کردن است لذا در قرآن کریم، گاهی تعبیر به نظر می‌شود که ظاهرا به معنای نگاه عمیق و دقیق است تا انسان به توحید برسد. در قرآن کریم آمده است: «أَفَلَا يَنْظُرُونَ إِلَى الْإِبِلِ كَيْفَ خُلِقَتْ؛ آیا مردم در خلقت شتر نمی‌نگرند که چگونه (به انواع حکمت و منفعت برای بشر) خلق شده است؟» (غاشیه/ 17) همچنین در قرآن کریم آمده است: «فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ إِلَىٰ طَعَامِهِ؛ آدمی باید به قوت و غذای خود به چشم خود بنگرد» (عبس/ 24) در اینجا نیز هدف این است که هم جنبه‌های توحیدی انسان تقویت شده و هم توجه داشته باشد که نباید هر غذایی را مصرف کند بلکه باید غذایی استفاده کند که مناسب شأن انسانی و روح بلند او باشد. این حق چشم از دیدگاه حضرت سیدالساجدین(ع) است.