پیمان‌های دوجانبه یا پول واحد اسلامی؛ کدام‌ به هم‌گرایی اقتصادی مسلمانان کمک می‌کند؟

محمدجواد توکلی، رئیس پژوهشکده امور اقتصادی در گفت‌وگو با ایکنا، درباره وحدت جهان اسلام از طریق همکاری‌های نزدیک اقتصادی گفت: اخیراً تغییر و تحولاتی در جهان رخ داده که می‌توان این تغییر و تحولات را به معنای چرخشی از غرب به شرق قلمداد کرد که حتی جلوه تمدنی به خود گرفته و رهبر معظم انقلاب اسلامی هم تأکید فرموده‌اند ما نباید دوباره از این تغییر و تحولات غفلت کنیم به عبارت بهتر این چرخش ماهیت شرقی دارد ولی می‌توانست با پس‌زمینه اسلامی همراه باشد.

وی افزود: چین، روسیه، هند و برخی کشورهای دیگر در حال تغییر و شکل دادن جغرافیای اقتصادی دنیا هستند و در این راستا پیمان‌هایی مانند شانگهای و بریکس و غیره در حال اجرا و اتفاق افتادن است و همین مسئله مقداری چرخه را به سمت شرق تقویت کرده ولی خیلی خوب می‌شد اگر همین وزنه به سمت جامعه اسلامی می‌غلتید و حداقل بخشی از این فضای تغییر در جغرافیای اقتصادی کشورها به سوی مسلمانان هدایت می‌شد.

رئیس پژوهشکده امور اقتصادی با بیان اینکه در جهان اسلام زمینه اختلافات غالباً مرزی و مذهبی هستند و این شرایط اجازه نداده میان جامعه اسلامی اتحادی شکل گیرد، اظهار کرد: به منظور وحدت جهان اسلام ایده‌ها و پیشنهادات بسیاری مطرح شده که پول واحد اسلامی یکی از آنهاست ولی اگر بخواهیم کلان‌تر به موضوع نگاهی بیندازیم مسلمانان خیلی راحت می‌‎توانند در تغییر و تحولات جغرافیای اقتصادی جهان که به آن اشاره کردم با سهولت بیشتری می‌توانند هم‌گراتر شوند و در این هم‌گرایی؛ ایران، ترکیه، عراق، عربستان و کشورهای خلیج فارس نقش مهم و سازنده‌ای دارند و به نظر من این هم‌گرایی را می‌توان با محوریت جاده ابریشم پیش برد.

تشکیل پول واحد اسلامی در گروی هم‌گرایی منطقه‌ای

توکلی در این رابطه اضافه کرد: جمهوری اسلامی ایران حدود 600 میلیون نفر همسایه دارد و این یک زمینه تعامل خوب اقتصادی، فرهنگی و سیاسی را فراهم کرده که البته اگر مناقشات منطقه‌ای و بازیگرانی که می‌خواهند منطقه را به آشوب بکشند پایان پذیرد. ولی به طور کلی در نظم جدید جهانی ظرفیت ایجاد هم‌گرایی منطقه‌ای میان مسلمانان فراهم شده که باید آن را مدنظر قرار داد و اگر این هم‌گرایی اجرایی و تحقق پیدا کند سپس می‌توان از تشکیل پول واحد اسلامی سخن به میان آورد، البته تشکیل پول واحد اسلامی هم مشکلات خاص خودش را دارد دقیقاً مشابه مشکلاتی که اتحادیه اروپا با آن مواجه شده است.

وی با بیان پیشنهادی گفت: به نظر من بهتر و کارآمدتر از تشکیل پول واحد اسلامی روی آوردن به انعقاد پیمان‌های دوجانبه پولی است؛ یعنی میان ایران و عراق یا ایران و عربستان پول ملی کشورها اساس معامله و مبادلات تجاری قرار گیرد و از سوی دیگر در این راستا لازم است تعامل با همسایگان تقویت شود و در نهایت هم پیمان‌های دوجانبه و تبادلات تجاری میان مسلمانان به جهان اسلام در نظم جدید جهانی وزن خواهد بخشید. پیمان‌های دوجانبه منافع جامعه اسلامی را بیشتر و بهتر تأمین خواهد کرد.

رئیس پژوهشکده امور اقتصادی با بیان اینکه کشورهای اسلامی در بحث جاده ابریشم منفعلانه رفتار کرده‌اند، اظهار کرد: اگر بتوان ظرفیت جامعه اسلامی و مشترکاتی که داریم را فعال کرد هم نظریه چرخش به سمت شرق تقویت خواهد شد و هم جامعه اسلامی ز منافع این هم‌گرایی بهره می‌برند.

چرا تحقق پول واحد اسلامی فعلاً ممکن نیست؟

توکلی بیان کرد: ایده‌آل ما شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی، امت واحده و پول واحد اسلامی است اما اگر مقداری واقع‌گرا باشیم متوجه خواهیم شد تشکیل پول واحد اسلامی برای شروع کار خیلی مناسب نیست زیرا اتحاد پولی و مالی میان کشورهای اسلامی با چالش همراه هست به‌ویژه در شرایطی که اختلافات میان کشورهای اسلامی زیاد بوده و از سوی دیگر کشورهای ثروتمند اسلامی اعتقاد دارند اگر پول واحد اسلامی شکل گیرد آنها مجبور خواهند شد جور کشورهای فقیرتر اسلامی را بکشند مشابه اتفاقی که امروزه در اتحادیه اروپا در جریان است چون کشورهای ثروتمند اتحادیه اروپا بر این باورند هزینه‌های مشکلات اقتصادی کشوری مانند یونان متوجه اقتصاد کشورهای ثروتمند اتحادیه اروپا شده است و یکی از دلایلی که انگلستان از اتحادیه اروپا کنار کشید همین بود.

وی ادامه داد: ولی به نظر می‌رسد در شرایط کنونی تحقق پیمان‌های دوجانبه پولی و مالی امکان‌پذیر باشد و بیشتر موفقیت آن قابل تصور و به واقعیت نزدیک‌تر است و حتی زمینه‌ساز هدف بزرگ یعنی تشکیل امت واحده اسلامی و خلق پول واحد اسلامی است. چون اگر سطح تجارت افزایش پیدا کند، سد تحریم‌ها شکسته شود و مبادلات رشد یابد آن وقت می‌توان به سمت هدف کلان گام برداشت.

رئیس پژوهشکده امور اقتصادی حل تنش‌ها میان ایران و عربستان و در آینده احتماً ایران و مصر را زمینه‌ساز تحقق هم‌گرایی مطرح‌شده عنوان کرد و گفت: ولی به طور کلی قدرت‌های فرامنطقه‌ای مانند آمریکا این موضوع را نمی‌پسندند و مدام در حال آتش‌افروزی هستند و سعی می‌کنند این هم‌گرایی‌ها اتفاق نیفتد یا خیلی کند پیش رود.

توکلی اظهار امیدواری که دولت سیزدهم با به‌کارگیری دیپلماسی فعال اقتصادی و منطقه‌ای به تحقق هم‌گرایی کمک کند و زمینه انعقاد پیمان‌های دوجانبه را فراهم سازد.

کریدورهای هم‌گراکننده

وی راه‌اندازی کریدورهای شمال و جنوب یا شرق و غرب را در زمینه هم‌گرایی منطقه‌ای مفید و مؤثر دانست و در این رابطه گفت: این کریدورها ظرفیت‌ها ترانزیتی و اقتصادی ویژه‌ای را در خود جای داده که پیوند منافع میان کشورهای منطقه را رقم می‌زند و در نهایت به هم‌گرایی منجر خواهد شد.

رئیس پژوهشکده امور اقتصادی اضافه کرد: کشورهایی مانند عراق، افغانستان و عربستان از جانب آمریکا و غرب سرخورده شده‌اند و اینکه احساس می‌کنند دیگر از طریق اتحاد با این کشورها منافعشان تأمین نمی‌شود و لذا در این شرایط اگر یک مقدار مواضع سیاسی کشورهای منطقه تغییر یابد قطعاً تعاملات و هم‌‎گرایی منطقه‌ای به‌نفع ایران و سایر کشورها خواهد بود.

توکلی معتقد است که در کنار پیمان‌های دوجانبه باید از ظرفیت بانک‌های آفشور به منظور تحقق وحدت پولی و مالی میان کشورهای اسلامی بهره برد.

وی در پایان گفت: تقویت فضای اعتماد و ایجاد ثبات در اقتصاد ایران و دیگر کشورهای اسلامی می‌تواند به هم‌گرایی منطقه‌ای کمک کند. به عنوان مثال تا زمانی که شوک‌های اقتصادی مانند نوسانات شدید ارزی در اقتصاد ایران وجود دارد کار کمی سخت خواهد شد البته بنده بر این باورم در این راستا می‌توان از ظرفیت بازار سرمایه اسلامی و اوراق اسلامی مانند صکوک برای مقابله با این شوک‌ها بهره برد.

گفت‌وگو از سعید امینی