مواجهه درست با شبهه مهمترین گام در پاسخگویی است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین حامد قرائتی؛ عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع)، 15 مهر در کرسی علمی «خاستگاه‌شناسی شبهات پیرامون نهضت امام حسین(ع)»، که از سوی مجتمع آموزشی بنت‌الهدی برگزار شد، با بیان اینکه هرچند وقت یکبار از طریق شبکه‌های ماهواره‌ای و فضای مجازی و برخی منابر با شبهاتی در مورد تاریخ و زندگانی اهل بیت(ع) روبه‌رو هستیم و قبل از پاسخگویی، شناخت شبهه خیلی مهم است، گفت: باید بین سؤال و شبهه تفکیک قائل شویم، زیرا سؤال برای یافتن پاسخ و نشانگر بلوغ و کمال فرد و فرصتی برای تبلیغ مذهب تشیع و اهل بیت(ع) است، ولی وقتی شبهه رخ می‌دهد که فرد تحلیل اشتباهی دارد و دچار آگاهی غلطی شده است. لذا احساس نیاز و سؤال ندارد که بخواهد به رفع آن بپردازد.

نویسنده و پژوهشگر حوزه و دانشگاه با ذکر اینکه جامعه امروز گرفتار شبهات است تا سؤال. از این رو کار مبلغان دشوار است، اضافه کرد: یکی از گام‌های مهم در حل شبهه، مواجهه درست است، زیرا تحلیل غلط فرد را در آگاهی نادرست خود لجوج خواهد کرد. لذا باید خاستگاه و انگیزه درونی شبهه را شناسایی کنیم.

وی با اشاره به مطلبی که در قالب مقاله کوتاهی در این باره گردآوری کرده است، ادامه داد: عاشوراباوری و عزاداری در تعارض با شرایط مطلوب اقتصادی و فرهنگی و حتی اصول دینی است؛ بارها در شبکه‌های منتسب به وهابیت گفته‌اند که امر به معروف و نهی از منکر یکسری شرایطی دارد و امام حسین(ع) شرایط لازم برای این کار را نداشت لذا قیام او اشتباه بود.

اثبات تمدنی‌ بودن عزاداری کربلا شبهات را می‌زداید

قرائتی با ذکر اینکه بخشی از مطلب بنده اختصاص به عزاداری و نسبت آن با شرایط مطلوب بین‌المللی است، گفت: هر تمدن و نظامی نیازمند تعامل با دیگران به خصوص در چارچوب منطقه‌ای و همسایگان است و عزاداری سبب می‌شود تا شیعه و سنی از هم جدا شوند و نمادهای دوگانه هم طراحی شده است. لذا حسینیه در برابر مسجد و محرم در برابر رمضان و کربلا در برابر مکه قرار می‌گیرد. همچنین، شبهه‌افکنان محرم و کربلا را قطبی در برابر دین و وحدت و مناسبت صحیح منطقه‌ای و بین‌المللی و... معرفی می‌کنند. اغلب اوقات نیازی به پاسخ به شبهات نداریم. اگر ثابت کنیم که قیام سیدالشهدا(ع) آثار تمدنی بزرگی در جهان اسلام و سطح بین‌المللی دارد و کسی مانند گاندی به سنت و سیره امام تمسک می‌کند، قیام امام حسین(ع) برای آزادگان و دفاع از مردم الگو تلقی خواهد شد و این شبهات اثر چندانی نخواهند داشت.

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با بیان اینکه پاسخ دائمی به شبهه مانند این است که دائماً دیگران توپ پرتاب کنند و ما آن را برداریم، تصریح کرد: باید تمدنی‌ بودن عزاداری کربلا را ثابت کنیم و سپس خاستگاه شبهه از بین خواهد رفت. همچنین اگر ثابت کنیم که شرایط مطلوب فرهنگی و اقتصادی جز با امر به معروف و نهی از منکر ایجاد نمی‌شود و به زبان روز به امر به معروف بپردازیم، بسیاری از شبهات دفع می‌شود و نیازی نیست که به تک‌تک شبهات جواب بدهیم. 

وی با تأکید بر واکسینه و بیمه‌ کردن جامعه در برابر شبهات، تصریح کرد: چند مسئله در مورد شبهات تاریخ اهل بیت(ع) سبب شده است تا در موضع ضعف باشیم؛ مثلا باید به مبلغان و برخی منبری‌‌ها آموزش بدهیم، زیرا برخی از شبهات با استدلال جواب نمی‌دهد، بلکه باید با احساس و عاطفه حل می‌شود و چون این مبلغان مهارت لازم را ندارند به شبهه بیشتر دامن می‌زنند؛ مثلاً ممکن است فردی بگوید که خدایی که خود را بهترین خالق می‌داند چرا به برخی افراد بچه معلول می‌دهد و ما به جای استدلال باید از موضع احساس و عاطفه وارد شویم.

قرائتی با اشاره به اینکه وقتی دانش‌پژوهان به مرحله پایان‌نامه می‌رسند باید متناسب با نیاز روز مطلب بنویسند، گفت: در مورد سیره سیاسی امام علی(ع) صدها پایان‌نامه داریم، ولی در مورد انطباق سیره امام حسین(ع) با مباحث فقهی و اینکه خلاف فقه است یا خیر مطلب چندانی نداریم. همچنین حرمت و حد و مرز علوم در مراکز دینی کمتر رعایت می‌شود و هرکسی با هر تخصص و دانشی تصور می‌کند که می‌تواند در مورد سیره و تاریخ اهل بیت(ع) مطلب بنویسد، در حالی که این یک تخصص در کنار تخصص‌های دیگر است. 

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با بیان اینکه بیشترین شبهات ابتدا از سوی کارشاسان وهابی و بعد منبری‌ها و سپس مبلغان ماست، مطرح می‌شود، افزود: از آنجا که آنان با سیره و تاریخ اهل بیت(ع) آشنایی لازم را ندارند با سخنان خود تولید شبهه می‌کنند و آسیب آن کم نیست. لذا باید مراقب خنجر کارشناسان داخلی باشیم که تخصصی در معارف اهل بیت(ع) ندارند.

شبهه نبود حوزه تکان نمی‌خورد

در ادامه ناهید طیبی، استاد جامعه الزهرا(س) به عنوان ناقد، با بیان اینکه باید زمینه فرهنگی و علمی را طوری فراهم کنیم که شبهه پذیرفته نشود، گفت: مضمون سخن ارائه‌دهنده این است که کلید دست افراد بدهیم تا شبهه برای آنان باقی نماند و بتوانند حل کنند. آیت‌الله جوادی آملی به ما می‌گفتند که شبهه را در آغوش بگیرید، زیرا اگر شبهه نبود حوزه تکان نمی‌خورد.

استاد جامعه الزهرا(س) با بیان اینکه از اثر ارائه‌دهنده مطالب بسیاری را یاد گرفتم از جمله اینکه باید پژوهش‌ متناسب با دغدغه‌های زمانه باشد، ادامه داد: موضوع مثبت این شبه مقاله، تفکیک سؤال و شبهه بود. البته یکی از نقاط ضعف این است که بر مفهوم‌شناسی تمرکز نشده است؛ مثلاً انگاره تمدن‌ستیزی یا خاستگاه‌شناسی مفاهیمی هستند که باید تبیین شوند. خاستگاه، کلمه فارسی است و می‌توان آن را به گاهِ خواستن معنا کرد و در فارسی جایی که چیزی از آن برخیزد است. باید مشخص شود که آیا خاستگاه تاریخی در اینجا منظور بوده است یا خاستگاه نظری؟ البته ظاهراً خاستگاه نظری مورد توجه آقای قرائتی بوده است.

وی با ذکر اینکه واژه شبهه تعریف نشده و به یک متن عمیق کلامی ارجاع داده نشده است، اضافه کرد: در کتاب معناشناسی شبهه، این کلمه در حوزه‌های مختلف دانشی بررسی شده است و شما می‌توانید برای تبیین بهتر به آن مراجعه کنید. البته گاهی معنای مشابهت را برای شبهه بیان می‌کنند. مثلاً آقای معادی‌خواه گفته است ایجادکننده شبهه قصد دارد که طرف مقابل را به اشتباه بیندازد. 

طیبی با بیان اینکه آقای قرائتی تاکید می‌کند که سؤال و شبهه تفکیک شود بنابراین ارجاعات به منابع در فهم این واژه خیلی مهم است، افزود: پرسشگر منفعلانه وارد میدان می‌شود، زیرا می‌داند که جاهل و به دنبال پاسخ است، ولی شبهه‌افکن فعالانه وارد میدان می‌شود و قصد دارد باور غلط را به جامعه منتقل کند. همچنین، اگر شناسنامه‌ای برای سؤالات ارائه داده شود و بگویند مربوط به چه دوره زمانی است، مطلب را خواندنی‌تر خواهد کرد، زیرا از زمان اغتشاشات در کشور حیطه بسیاری از شبهات و سؤالات تغییر کرده و حتی جغرافیا مؤثر است؛ مثلاً کودکان سیستان و بلوچستان نگاه متفاوتی به دختران و زنان تهرانی در مورد حجاب داشتند. 

ارائه طرحی روشمند

همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین سیدناصر موسوی؛ کارشناس مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی، گفت: این طرح با توجه به شخصیت مؤلف، که سال‌هاست در مرکز ملی پاسخگویی به شبهات فعالیت می‌کند و اثر پژوهشی دارد، بسیار مفید است. ایشان دغدغه ذهنی دارد و سعی کرده است که درد جامعه را به خوبی بیان کند و روشمند وارد این مقوله شده است نه اینکه موضع بگیرد لذا طرحی کاربردی است. اینکه دانشجویی به استاد بگوید موضوعی را برای پایان‌نامه به من بدهید، دغدغه و دردمندی برای جامعه ندارد، وگرنه به دنبال موضوعی می‌رفت که دغدغه روز باشد. لذا این طرح معطوف به دغدغه روز و ارزشمند است. همچنین به لحاظ محتوا استفاده از دوگانه سؤال و شبهه بسیار خوب بود.

وی با اشاره به اینکه گاهی با خدمات اجتماعی شبهات رفع می‌شود لذا نقطه‌زنی در شبهات بسیار مهم است، ادامه داد: درباره امام مجتبی(ع) نقل شده است که فردی به حضرت اهانت زیادی کرد و ایشان به جای اینکه چیزی بگویند فرمودند مشکل تو چیست؟ آب و نان نداری یا مشکل مسکن داری؟ بدین ترتیب او را جذب کردند. همچنین، مفهوم‌شناسی اهمیت دارد؛ مانند انگاره تمدن‌ستیزانه که باید تبیین و تعریف شود. تبیین ماهیت شبهه از دیگر موضوعات مهم است یعنی آیا محتوا تعیین می‌کند که شبهه، شبهه است نه سؤال یا وابسته به نیت سؤال‌کننده است یا شبهه‌کننده یا این امر متوجه تبعات سؤال است و به نوع پرسش برمی‌گردد؟