مظلومیت غزه، دخالت خدا و مسئله نظام علّی و معلولی

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین حسن‌رضا رضایی؛ مدیر گروه قرآن و حدیث مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه‌های علمیه و استادیار جامعه المصطفی العالمیه در گفتاری با عنوان «مظلومیت غزه و جایگاه خدا»، تاکید کرد: 

متن این گفتار به شرح زیر است؛

امروزه دنیای اسلام شاهد نسل‌کشی در باریکه غزه است. نسلی که در پی احقاق حقوق از دست رفته خود هستند. نسلی که به صورت وحشیانه جلوی چشم میلیاردها انسان، در حال محوشدن از روی کره زمین هستند. به نظر می‌رسد از دست انسان‌های متمدن و مسلمانان به ظاهر متدین به جز شعار بدون عمل، کاری ساخته نیست! سؤالی مطرح است که حال که انسان‌ها قادر به جلوگیری از کشتار ظالمان نیستند، چرا خداوند با قدرت لایزال و با عذاب دردناک خود جلوی ظالم را نمی‌گیرد؟ نتیجه تنبیه ظالمان، توقف نسل‌کشی و عبرت برای ظالمان آینده است همانطور در اقوام گذشته شاهد چنین ظلم‌هایی بودیم اما با عذاب الهی، درس بزرگی به ظالمان داده شد که تاریخ به نیکی از آن یاد می‌کند.

در ابتدا باید گفت: دنیا نظام علی و معلولی است و خدا اراده کرده است که جهان را با این نظام اداره کند. امام صادق (ع) می‌فرمایند: «أبَى اللّه ُ أن يُجرِيَ الأشياءَ إلاّ بِأسبابٍ، فَجَعَلَ لِكُلِّ شَيءٍ سَبَبا؛ خداوند ابا دارد از اين كه چيزها (امور) را جز از طريق اسباب فراهم آورد. از اين رو، براى هر چيزى، سببى قرار داده است»( الكافی: 1/183) به این معنا تاثیر سیل و زلزله، تخریب است و تاثیر گلوله قتل است؛ این نظام علّی به ما می‌آموزد هر گروهی علل را مهیا کنند در نتیجه معلول را به دست خواهد گرفت. به عبارت دیگر اگر گروهی در ساخت سلاح موفق‌تر بودند بهتر می‌توانند بر دیگران تسلط پیدا کنند.   

کسی منکر آن نیست که جهان مخلوق الهی است ولی آنچه مایه بحث است تدبیر انسان‌هاست. برخی‌ها قائل‌اند تمامی رفتار انسان‎‌‌ها به خدا برمی‌گردد و انسان از خود اختیاری ندارد و برخی دیگر انسان را مختار کامل می‌دانند و اینکه خدا انسان را رها کرده است و خود فرمان تدبیر را به عهده دارد. همچنین اراده و قصد انسان در انجام كارها در اختيار خودش است. ما قصد و نیت می‌كنيم که در بين رفتارها كدام يك را انجام دهيم و مجبور به انتخاب يك گزينه معين نيستيم. در پاسخ باید گفت: سراسر جهان و هستی فعل خدا است. تمام كارها، حركت‌ها، تأثير و تأثرها به ذات پاك او منتهی‌ می‌شود و به او قائم است. در حقيقت «لا مؤثر فی الوجود الا الله، هيچ موجودی تأثير مستقل ندارد جز خدا». حتی اگر حبه گندم می‌روید و آتش می‌سوزاند و آب سرد می‌كند، همه به اراده و فرمان اوست. خلاصه اينكه در اين عالم هر موجودی دارای هر اثری است، از ناحيه ذات مقدس الهی است.

این به آن معنا نیست که حاکمیت علت و معلول نقض شود بلکه خدا اراده نموده که علل و معلول حاکم شود و اراده کرده که انسان‌ها با اختیار خود انتخاب کنند؛ اراده نموده اگر انسان‌ها با هم متحد باشند هیچ دشمنی بر آنها فائق نخواهد شد. همچنین خدا ظالم نیست: «إِنَّ اللّهَ لا یظْلِمُ النَّاسَ شَیئًا وَلَکنَّ النَّاسَ أَنْفُسَهُمْ یظْلِمُونَ (یونس: 44)؛ «خداوند هیچ بر مردم ستم نمی‌کند؛ ولی این مردم هستند که بر خویشتن ستم می‌کنند». آیه فوق هم ظلم را از خدا نفی کرده و هم ظلمی که در دنیا حاکم شده را به خود انسان نسبت داده است.

دنیا دار امتحان است

سؤالی که ممکن است ذهن برخی از مسلمانان را به خود مشغول کند این است که چرا خداوند جلوی ظلم رژیم صهیونیستی را نمی‌گیرد؟ با توجه به مقدمه بالا لازم است به چند نکته توجه شود:

از آیات الهی استفاده می‌شود که انسان‌ها خودشان باید برای برطرف‌کردن ظلم و از بین بردن ظالم تلاش کنند: «إِنَّ اللَّهَ لاَ يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى‏ يُغَيِّرُوا مَا بِأَنفُسِهِمْ»(رعد، 11)؛ (خداوند سرنوشت هیچ قومى [وملّتى] را تغییر نمى‌دهد مگر آن که آنان آنچه را در [وجود] خودشان است تغییر دهند). خداوند نه تنها ظلم بشر در حق همدیگر را تأييد نكرده، بلکه زير بار ظلم‌ رفتن را نيز نميی‌پذيرد؛ چنان که در آیه 279 سوره بقره هم از ظلم‌کردن منع شده است و هم زیر بار ظلم رفتن نکوهش شده است: «لاَ تَظْلِمُونَ وَلاَ تُظْلَمُونَ»؛ (نه ظلم كنيد و نه ظلم به شما شود). این سنت الهی است که مردم نه به کسی ظلم کنید و نه ظلم را بپذیرید لذا باید تلاش کنید ظلم را از بین ببرید. در قضیه فلسطین چه تلاشی از طرف مسلمانان شاهد بودیم؟ آیا اتحاد و همدلی در بین مسلمانان حاکم بود.

قطعا دنیا، دنیای آزمایش است هم برای ظالم و هم برای مظلوم. امتحان و آزمایش بندگان، یکی از سنت‌های خداوند متعال است و او همواره بندگانش را در صحنه‌های مختلف مورد آزمایش قرار می‌دهد:«وَلَنَبْلُوَنَّکمْ بِشَیءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الأمْوَالِ وَالأنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ» (بقره: 155)؛ «و به طور قطع شما را به چیزی [از قبیل] ترس و گرسنگی و کاهش در اموال و جان‌ها و محصولات می‌آزماییم و مژده باد شکیبایان را...» و این سنت الهی هیچ‌گاه تعطیل‌بردار نیست (طباطبایی، 1393، ج1، ص‌352 ـ 361). خداوند با رساندن «خوب» و «بد» نیز انسان را مورد آزمایش قرار می‌دهد: «وَنَبْلُوکمْ بِالشَّرِّ وَالْخَیرِ فِتْنَه» (أنبیاء: 35) و ما شما را با بدی‌ها و خوبی‌ها آزمایش می‌کنیم». امروزه بهترین آزمایش مسلمان و دولت‌های اسلامی، قضیه فلسطین است. چون مسلمانان اتحاد خود را حفظ نمی‌کنند و دولت‌ها به وظیفه خود عمل نمی‌کنند. آیا واقعا می‌توانیم از خدا انتظار کمک داشته باشیم در حالی که خود خفته‌ایم.

حال اگر خدا در هر ظلمی جلوی ظالم را بگیرید جایگاه انسان در دنیا چه تعریفی دارد؟ برای نمونه جلوی اشغالگری اسرائیل را بگیرد و آنها را از بین ببرد و جلوی تجاوزات آمریکا را بگیرد و آنها را سرکوب نماید. پس در آن زمان آن دنیا، دنیا نیست بلکه بهشت است که در همه جا قدرت خدا و جبر الهی حاکم است. لازمه دنیا تضاد است و این اتفاقات بر اساس اسباب و مسببات است که انسان عامل آن است.

از آیات الهی استفاده می‌شود که خداوند اگر عمل ظالمانه‌ای را به صورت فوری، پاسخ بدهد مستلزم تالی فاسد فراوان است؛ اولا، انسانی بر روی زمین باقی نمی‌ماند، کما اینکه قرآن کریم نیز در آیه 45 سوره فاطر می‌فرمايد: «وَ لَوْ یُؤاخِذُ اللهُ النّاسَ بِما کَسَبُوا ما تَرَکَ عَلى ظَهْرِها مِنْ دَابَّةٍ وَ لکِنْ یُؤَخِّرُهُمْ إِلى أَجَلٍ مُسَمّىً فَإِذا جاءَ أَجَلُهُمْ فَإِنَّ اللهَ کانَ بِعِبادِهِ بَصِیراً»؛ (هر گاه خداوند مردم را به كارهايى كه انجام داده‌ اند مجازات كند جنبنده‏‌اى را بر پشت زمين باقى نخواهد گذاشت! ولى [به لطفش] آنها را تا سر آمد معينى تاخير مى‏‌اندازد [و مهلت مى‏‌دهد تا خود را اصلاح كنند] اما هنگامى كه اجل آنها فرا رسد، [خداوند هر كس را به مقتضاى عملش جزا مى‌‏دهد] كه او نسبت به بندگانش بيناست [و از اعمال و نيات همه آگاه است]). ثانیا باطن و ذات برخی از افراد مشخص نخواهد شد و بروز نخواهد کرد. ثالثا، انسان‌ها روش مبارزه با ظالم را فرا نمی‌گیرند. رابعا همه می‌دانند ظلم کنند فورا خدا جواب خواهد داد دیگر در جهان ظلمی اتفاق نخواهد افتاد این با سنت الهی که دنیا دار امتحان است سازگاری ندارد.

بیداری از غفلت

به نظر می‌رسد قضیه فلسطین، عاملی برای بازگشت مسلمانان و آزادی‌خواهان جهان به مسیر درست و بیداری از غفلت و غرور است. غفلت، همواره از عوامل سقوط و از موانع فهم حقایق بوده است و بی‌شک برای بازگشت و زدودن غفلت و زنده کردن حس انسانیت در دل‌های مرده، بسیار سازنده و راهگشا است. خداوند متعال می‌فرماید: «وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا إِلَى أُمَمٍ مِنْ قَبْلِک فَأَخَذْنَاهُمْ بِالْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ یتَضَرَّعُونَ» (انعام: 42)؛ «و ما آنها را به حوادث غم‌انگیز و رنج‌ها گرفتار ساختیم، شاید به درگاه خدا روی آروند». بعد از هفتاد سال تجاوز و قتل هنوز مسلمانان در خواب غفلت به‌سر می‌برند همانطور که امام راحل فرمودند اگر مسلمانان یک سطل آب بریزند اسرائیل از بین می‌رود دارای مفهوم بلندی است یعنی هنوز مسلمانان در خوابند.

باید به این نکته مهم توجه داشت در بعضی مواقع رشد و کامل در سختی‌ها و جنگ‌ها خوابیده است و اگر خداوند جلوی ظلم ظالم را بگیرد رشد و کمال بی معنا خواهد شد. نمونه بارز آن در جنگ هشت ساله ایران و عراق شاهد بودیم. هر چند خرابی‌ها و از دست دادن شهدا اتفاق افتاد اما رشد نظامی و علمی و اقتصادی و عدم تکیه به بیگانگان از دل این جنگ برخاست. امروزه اگر عزتی و امنیت در کشور حاکم است به برکت دفاع مقدس بوده است. در فلسطین نیز ما شاهد تکامل نظامی هستیم روزی از پرتاب کردن سنگ شروع شده امروز با موشک نقطه‌زن ادامه یافت قطعا فردای بهتری در انتظار است.

در انتها باید گفت که هر چند عوامل زیادی وجود دارد که خداوند در عالم دنیا جلوی ظلم ظالمان را فورا نمی‌گیرد اما از آیات الهی استفاده می‌شود کسانی که با ایمان راسخ و با توکل و با اهداف صحیح و با استفاده از ابزارهای روز در مقابل ظالم می‌ایستند قطعا خداوند به یاری آنها خواهد شتافت.«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَنصُرُوا اللَّهَ يَنصُرْكُمْ وَ يُثَبِّتْ أَقْدَامَكُمْ(محمد/7)».