ایمان و عمل صالح دو مؤلفه خلیفةاللهی انسان بر زمین است + صوت

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشستی از سلسله‌نشست‌های حکمت سیاسی اسلام در قرآن با سخنرانی سعید جلیلی؛  عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام شامگاه سه‌شنبه، 5 دی‌ماه، در سالن طاهره صفارزاده حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی برگزار شد.

جلیلی در این نشست محور سخنان خود را با توجه به نزدیکی موسم انتخابات مجلس شورای اسلامی و خبرگان رهبری حول این موضوع بیان کرد و با اشاره به اینکه بنا به فرمایش مقام معظم رهبری نیاز به این امر وجود دارد که در انتخابات پیش رو حضور پرشور و حداکثری مردم را شاهد باشیم که با مشارکت خود، بلوغ اجتماعی و سیاسی خود را نشان دهند، گفت: در مباحث نظری پیشین که در جلسات قبل آن را مطرح کردیم، سخن از این مسئله به میان آمد که اندیشه سیاسی در هر مکتبی پایه و اساسی دارد که نگاه به انسان و هستی و معرفت در مورد رابطه میان این دو و اینکه تا چه اندازه این رابطه از قوام و پختگی لازم برخوردار باشد، این امر می‌تواند جامعه را به سمت یک جامعه متعالی و آرمانی؛ آنچه که در نگرش فلسفی از آن به آرمانشهر، مدینه فاضله یا اتوپیا یاد می‌شود، هدایت کند.

وی ادامه داد: از جمله نگرش‌های مطرح در این منظر، نقش انسان در تعیین سرنوشت خود است که بر مبنای آن دولت و نظام حاکم به عنوان ساختار حاکمیت که می‌تواند انسان را در مسیر رسیدن به سرنوشتی که همواره انتظار آن را می‌کشد، نمایندگی و سرپرستی کند، مطرح می‌شود و اساساً نظام حاکم یا دولت برایند این تصمیم مردم در تعیین سرنوشت جامعه بر مدار پیشرفت و ترقی است که باید از این رهگذر امور به ساختاری سپرده شود که به نمایندگی از جامعه، این مسیر را هموار بپیماید.

عضو مجمع تشخص مصلحت نظام تصریح کرد: نظام شکل‌گرفته بر پایه چنین تفکری که حاصل اعتماد مردم به ساختاری است که او را در امور اداره جامعه‌ای که در آن زیست می‌کند، نمایندگی خواهد کرد، ساختاری مردم‌سالار است و در عرصه‌ای همچون عرصه سیاسی منجر به این امر می‌شود که مردم در فرایندی همچون انتخابات، سرنوشت خود و جامعه را با حضور و مشارکت خود به دست فرد یا افرادی می‌سپارند که به ایشان وثوق کامل داشته و در ازای این انتخاب از آنها نیز توقعاتی به منظور هدایت جامعه در مسیر صلاح برای رسیدن به پیشرفت دارند.

جلیلی گفت: اگر خواسته باشیم از منظر دین و با ادله قرآنی به موضوع نگاه کنیم باید به این موضوع پرداخته شود که به طور کلی انسان به عنوان موجودی ذی شعور و اشرف مخلوقات و براساس آنچه در تفکر والای انسانی وجود دارد، از جایگاه رفیعی برخوردار است و به او لقب خلیفة‌اللهی داده شده است و اینکه گفته می‌شود جانشین خدا بر روی زمین است، حال آنکه این خلیفة‌اللهی که براساس ظرفیت‌ها و قابلیت‌های وجودی انسان که در او نهادینه شده است مراتبی دارد که براساس آن اختیار عمل به او داده شده تا براساس آن جامعه را به قدر و سهم خود مدیریت و به سمت و سویی که صلاح خود او و همنوعانش است به پیش ببرد.

این مدرس دانشگاه تصریح کرد: انسان مختار است و همانطور که گفته شده دامنه اختیارات او براساس ظرفیت‌های خدادادی در روی زمین براساس آنچه که به او ارزانی شده، بالاست اما همه اینها منوط به رعایت الزاماتی است که خداوند به واسطه آن جواز نمایندگی کردن خود به دست انسان بر روی زمین را داده است.

وی افزود: شرط لازم برای داشتن چنین صلاحیتی در نمایندگی خدا به این تعبیر که او نقش خلیفة‌اللهی را قرار است در روی زمین ایفا کند، ایمان و عمل صالح است و این دو اصل در مقوله انسان‌شناسی و فرجام‌شناسی به عنوان دو محور اساسی مطرح هستند، ناظر بر این مسئله که انسان در ماهیت خود دارای چه قابلیت‌ها و ظرفیت‌هایی است؛ میزان ایمان قلبی و دلدادگی او به اطاعت از اوامر الهی تا چه اندازه است و دیگر آنکه در راستای تحقق آنچه که به عنوان ایمان به خدا مدعی آن است تا چه اندازه از خود و اعمالش مراقبت کرده و قال به انجام عملی صالح در راستای نیکبختی خود و جامعه‌ای است که در آن زیست می‌کند.

دبیر اسبق شورای عالی امنیت ملی تأکید کرد: نقش کلیدی انسان در هدایت و راهبری جامعه شاید از این منظر و به شکل کلی در بسیاری از تفکرات ایدئولوژیک یا جامعه‌شناسی به شکل عام و بدون در نظر گرفتن مبدأ و معادی خاص نیز مطرح باشد؛ بارزترین آنها نگاه اومانیستی است که به انسان به عنوان محور و خلاصه همه مخلوقات نگاهی جامع و راهبردی دارد اما آنچه که وجه افتراق و تفاوت میان این نگرش و نگرش دینی و اسلامی نسبت به انسان است که شاید در نگاه کلی میان آنها تشابهات زیادی نیز وجود داشته باشد، آن است که مطرح و بررسی شود که انسان به عنوان فردی که بسته به ظرف وجودی و قابلیت‌های فردی و اکتسابی خود، مسئولیتی به عهده دارد تا چه اندازه این کار و مسئولیت را در راستای آنچه که صلاح و رای الهی در آن است انجام می دهد یا حتی تا چه میزان براساس منویات و رأی و نظر شخصی او بدون در نظر گرفتن آن چیزی است که به او مسئولیت داده شده و به هر حال جریانی را نمایندگی می‌کند.

جلیلی اظهار کرد: هر ساختار سیاسی که شاید در مفهوم کلی بتوان آن را دولت نامید، باید صلاح و رضایت عام مردم را بر صلاح و رضایت فردی و یا طیف محدودی از جامعه ارجح دانسته و همواره این موضوع را مد نظر در کارها و مناسبات خود قرار دهد که اگر از ناحیه آحاد مردم به امری یا تحقق آرمانی انتخاب شده است، این انتخاب او در اصل گزینشی از سوی خداوند بوده است تا او را در ورطه امتحان خویش قرار دهد که تا چه اندازه با توجه به قابلیت و ظرفیت‌های شاخصی که در نهاد او قرار داده شده است و به این واسطه به نسبت سایرین از توانایی بیشتری برخوردار است، قادر است اموری را به فرجام نیک خود رسانده و بر آنچه که مردم متوقع هستند و انتظار آن را دارند و واقعیت آن است که خداوند را در تحقق آنها نمایندگی می‌کند، توفیق به دست می‌آورد.

عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در ادامه گفت: بر این مبنا باید میان خلیفة‌اللهی و جانشینی خدا توسط انسان در زمین براساس آموزه‌های وحیانی و از همه مهمتر قرآن با آنچه که در نگاه اومانیستی از آن به شراکت انسان با خدا و اینکه او اغلب آنچه را که در جامعه مبادرت به تصمیم‌گیری و انجام آن می‌گیرد، در راستای جامه عمل پوشاندن به منویات و مطامع خود یا طیف خاصی از جامعه است، تفاوت فاحشی وجود داشته باشد که ‌آن یکی مصداق شرک است و این یکی را باید تنها وامداری از آنچه دانست که در مقطعی از زمان از سوی خداوند به انسان به ودیعه گذاشته شده و در نهایت آنچه که اصل می‌شود، تنها رضایت خدا و خلق خدا در آن از اهمیت برخوردار است.

جلیلی ادامه داد: پیامبران نمونه‌های بارز نمایندگان و جانشینان خدا بر روی زمین هستند که به آنها این امر حکم شده است، کتاب در اختیارشان قرار داده شده و به مقام رسالت و نبوت هم رسیده‌اند؛ مقامی که ایشان را رابط میان انسان و خدا قرار داده است. با این همه مقام و مرتبه، مجدد به این نکته تأکید شده است که آنها تنها مأمور رساندن اوامر الهی به مردم هستند و مردم به طاعت از ایشان باید بپردازند که در اصل اطاعت از خداست و نه خود ایشان. 

وی تصریح کرد: محول شدن چنین مسئولیتی به ایشان نه‌تنها برایشان مصونیت ایجاد نمی‌کند بلکه مسئولیت آنها بسیار بالاتر است و آنها مواجهه بیشتر با آزمایش‌های الهی خواهند داشت و براساس آنچه که به آنها تکلیف شده است مجاز به انجام سلسله اقدامات و کارهایی هستند. نکته اینجاست که چنین حکمی، فرو فرستاده شدن کتاب و نائل شدن به مقام رسالت برای آنها این جواز را صادر نمی‌کند که هر امری را که خود صلاح می‌دانند انجام دهند و باید تنها و تنها امری مطاع با اوامر الهی را به انجام رسانده و از حیطه مسئولیتی که به آنها محول شده است عدول نکند.

عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در ادامه افزود: در اصل اهلیت و مشروعیت ایشان تنها در قیاس به کیفیت کار و رسالتی که آن را به انجام می‌رسانند، مورد ارزیابی قرار گرفته و سبک و سنگین می‌شود و همانطور که گفته شد هیچ به واسطه نائل شدن به این مقام و واگذاری چنین مسئولیتی هیچ مصونیتی، مرتبه خاص اجتماعی و اینکه حتی نزدیکان آنها نیز  مناسبات متفاوت و مجزا از جامعه داشته باشند، ایجاد نمی‌کند؛ مصداق بارز این امر ماجرای پسر نوح نبی(ع) است که وقتی در ورطه هلاکت افتاد و همه گفتند که او پسر نوح است برطبق اشاره آیه‌ای از سوره هود ندا آمد که «انه لیس من اهلک» یعنی همانا او از اهل تو نیست.

وی در پایان گفت: با توجه به اینکه در آستانه برگزاری انتخابات مجلس شورای اسلامی هستیم لازم است در سلسله مباحثی که سرآغاز آن این جلسه بود به گزاره‌هایی در مورد نحوه و شیوه صحیح انتخاب نمایندگان، تعامل آنها پس از انتخاب شدن به عنوان نماینده مردم و همچنین انتظاراتی که مردم پس از انتخاب نمانده خود دارند مستند بر آیات و روایات داشته باشیم که در فرصت آتی در باب تعامل میان مردم و فردی که آنها به عنوان نماینده به منظور رسیدگی به امورشان انتخاب می‌کنند، خواهیم پرداخت.

این گزارش حاکی است، انتهای این جلسه به پرسش و پاسخ حضار با سعید جلیلی اختصاص پیدا کرد و خبرنگار ایکنا پرسید به هر حال موضوع ایمان و عمل صالح به عنوان دو مؤلفه شاخص در مباحث نظری که قرآن نیز به آن اشاره کرده است در عرصه عمل و در رویدادی همچون انتخابات که نوعی رقابت محسوب می‌شود از سوی هر یک از کاندیدا به عنوان یک ادعا تلقی می‌شود که ملاک اثبات آن نیز  سوابق عملکردی اوست؛ چه تضمینی وجود دارد که فرد منتخب پس از تصدی مقام، بر همان مدار بماند و شایستگی لازم برای نمایندگی مردم را داشته باشد؟ کمااینکه خُلف وعده برخی طی این سال‌ها پس از احراز نمایندگی موجب بی اعتمادی مردم شده و بیم آن می‌رود که مشارکت مردم را به حداقل ممکن در صحنه انتخاب برساند!

جلیلی در پاسخ به این پرسش خبرنگار ایکنا گفت: این نکته بسیار درست است و تضمینی وجود ندارد که فردی که حتی به درستی ادعا به ایمان به خدا و عمل صالح می‌کند حتماً تا به آخر بر همان مدار باقی بماند یعنی امروز این ادعا را دارد و فردا روز متوجه شویم که بنا به دلایلی از آنچه وعده کرده، روی برگردانده است. این همان مبحث انسان‌شناسی از دیدگاه قرآن است که تلویحاً و حتی صریحاً در مقاطع گوناگونی اشاره می‌کند که انسان همواره در مقام آزمایش است و اینگونه نیست همین اندازه که گفت ایمان آورده، به حال خود رها شود. 

وی ادامه داد: اتفاقاً اشاره قرآن در بسیاری از این فرازها به افراد اهل ایمان است و خطاب آنها کفار نیست؛ هشدار به آنها می‌دهد که چرا آنچه که وعده کرده‌اید با آنچه که در حال انجام آن هستید در تضاد است و با یکدیگر منافات دارد؟ به نظر می‌رسد همین امور است که موجب ناامیدی در مردم می‌شود. در اصل این همان نکته است که موجب اختلاف میان اندیشه اسلامی و تمایزات اجتماعی می‌شود و تنها راه چاره این است که پس از این مقطع، مراقبت دائمی، مستمر و عمومی صورت گیرد و همان نکته‌ای که در کلام معصوم(ع) و به ویژه فاطمه زهرا(س) به وضوح بیان شده است که امر به معروف و نهی از منکر باید ملاک نظر باشد را سرلوحه کارها قرار دهیم.