مردم ستون دین هستند

به گزارش ایکنا، آیت‌الله العظمی عبدالله جوادی‌آملی؛ مفسر قرآن و شارح نهج‌البلاغه، 7 دی‌ماه در ادامه سلسله مباحث درس اخلاق خود در مسجد اعظم قم به شرح حکمت 125 پرداخت.

 متن سخنان ایشان به شرح زیر است:

وَ قَالَ (علیه‌السلام): لَأَنْسُبَنَّ الْإِسْلَامَ نِسْبَةً لَمْ يَنْسُبْهَا أَحَدٌ قَبْلِي؛ الْإِسْلَامُ هُوَ التَّسْلِيمُ وَ التَّسْلِيمُ هُوَ الْيَقِينُ وَ الْيَقِينُ هُوَ التَّصْدِيقُ وَ التَّصْدِيقُ هُوَ الْإِقْرَارُ وَ الْإِقْرَارُ هُوَ الْأَدَاءُ وَ الْأَدَاءُ هُوَ الْعَمَلُ؛ و فرمود(ع): اسلام را به گونه‌اى وصف مى‌كنم كه كس پيش از من چنانش وصف نكرده باشد: اسلام تسليم است و تسليم، يقين است و يقين، تصديق است و تصديق، اقرار است و اقرار، به جاى آوردن است و به جاى آوردن، پرداختن به عمل صالح است.

وقتی حکومتی اسلامی شد، داعیه‌داران اسلام و مسلمان زیاد می‌شوند، زمان حکومت حضرت امیر(ع) که حضرت از اسلام سخن می‌گفت عده زیادی از منافقین یا مرجفون مدینه داعیه اسلام داشتند ولی مسلمان واقعی نبودند لذا ایشان اسلام را به صورت درست معرفی کرد تا کسی سوء استفاده نکند.

ایشان فرمود مجموعه عقاید مستدل، اعمال با اخلاص و انضمام این دو، اسلام است و کسی مسلمان است که در بخش معرفت و علم و نظر، محققانه این معارف را بگذراند و در بخش علم هم متحققانه آن را پیاده کند یعنی ممکن است کسی محققانه این معارف را کسب کند ولی در جایگاه تحقق پای او لنگ بزند. اگر انسان معارف دین را فهمید و به آن عمل کرد و عملش از روی اخلاص بود مسلمان واقعی است.

فرمودند که قبل از من اصحاب سقیفه بودند که نه محقق بودند و نه تحقق عملی و جمع بین این دو را داشتند و فقط به ظاهر اسلام پرداختند. لذا فرمودند: لَأَنْسُبَنَّ الْإِسْلَامَ نِسْبَةً لَمْ يَنْسُبْهَا أَحَدٌ قَبْلِي. انسان در مسائل علمی گرفتار شبهه و وهم و خیال می‌شود؛ لذا باید جز جزم چیزی را نپذیرد که این هم کار آسانی نیست و البته وقتی در بخش نظر چیزی برای او مسلم شد در بخش عمل پیاده کند و بین این دو هم ارتباط برقرار کند و به جانش گره بزند؛ در این صورت به عقیده تبدیل خواهد شد.

عقل نظری و عملی، امام انسان است

بارها این آیه عرض شد: وَجَحَدُوا بِهَا وَاسْتَيْقَنَتْهَا أَنْفُسُهُمْ ظُلْمًا وَعُلُوًّا ۚ فَانْظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُفْسِدِينَ؛ ما حوزویان و دانشگاهیان نباید مغرور شویم که کتابی را نوشتیم و مسئله‌ای را حل کردیم و راه را طی کرده‌ایم؛ زیرا بخش نظر، نیمی از راه است چون ممکن است انسان در مورد چیزی کتاب بنویسد و کاملاً محققانه به آن برسد ولی وقتی به عمل رسید دست و پایش بلرزد. کسی در چیزی صد دردصد مطمئن است ولی عامداً و عالماً آن را انجام می‌دهد و یا نمی‌دهد؛ پس علم و عقل نظری هیچ نمی‌تواند امامت انسان را بر عهده بگیرد و باید عقل نظری به عقل عملی تبدیل شود تا امامت انسان را عهده‌دار شود.

چشم انسان مار را می‌بیند یا خطر آمدن ماشین سریع السیر را می‌بیند ولی چشم و گوش که فرار نمی‌کنند بلکه این پای انسان است که باید اقدام به فرار کند ولی وقتی بخش عملی انسان فلج باشد با اینکه بینایی و شنوایی او صد درصد است باز عامل نجاتش نیست. قرآن فرموده است که اگر از نظر علمی کتاب نوشتید و شاگرد تربیت کردید نیمی از راه را رفته‌اید و نیم دشوار راه هم عمل کردن است. اگر چنین شد اسلام به تصدیق و یقین تبدیل می‌شود. هُوَ التَّسْلِيمُ وَ التَّسْلِيمُ هُوَ الْيَقِينُ وَ الْيَقِينُ هُوَ التَّصْدِيقُ وَ التَّصْدِيقُ هُوَ الْإِقْرَارُ وَ الْإِقْرَارُ هُوَ الْأَدَاءُ وَ الْأَدَاءُ هُوَ الْعَمَلُ.

در دوران پیامبر(ص) یک سوم جمعیت مدینه منافق بودند زیرا در جریان احد، هزار نفر برای جنگ رفتند ولی 330 نفر منافق بودند با اینکه همگی در خدمت پیامبر(ص) بودند؛ این 330 نفر زمینه را فراهم کردند تا کسانی چون بنی‌امیه و بنی‌عباس روی کار آمدند و اکثر ائمه(ع) هم توسط این‌ افراد شهید شدند.

بنابراین اینکه بگوییم گمان من این است و اینطور احتمال می‌دهم و اینطور شنیده‌ام قابل اعتماد برای انسان مؤمن نیست بلکه باید یقین باشد و وقتی یقین در انسان ایجاد شد به تصدیق خواهد رسید و تصدیق هم عاملی برای اقرار و عمل است که در پایان این حکمت شریفه فرمود.

عمل خالصانه، اسلام است و چنین تعریفی جلوی برداشت منافقون از اسلام را گرفت. البته آن‌ها موعظه‌پذیر نبودند.

کافر در عالم تکوین وجود ندارد

بیانات نورانی امام از قرآن گرفته شده است؛ در قرآن فرموده است که اسلام تکوینی در سراسر جهان وجود دارد و هیچ موجودی در عالم نیست که تسلیم در برابر خداوند نباشد؛ ما موجود کافر در عالم نداریم بلکه کافر تشریعی داریم. قرآن فرموده است کسی که وجه خود را متوجه خدا کرد و هم حسن عمل داشت(بلی من اسلم وجهه ...) اجرش در نزد خداوند محفوظ است. در سوره آل عمران هم فرمود: أَفَغَيْرَ دِينِ اللَّهِ يَبْغُونَ وَلَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ طَوْعًا وَكَرْهًا وَإِلَيْهِ يُرْجَعُونَ؛ یعنی خدا یک دین بیشتر ندارد و آن اسلام است. سراسر جهان که مخلوق خدا هستند همگی مسلمان هستند و اصل هستی و تدبیر همگی از خداست. در آیه  دیگر فرمود: شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ وَالْمَلَائِكَةُ وَأُولُوا الْعِلْمِ قَائِمًا بِالْقِسْطِ ۚ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ؛ فرمود: خداوند شهادت‌دهندگان را اجر می‌دهد و تنها شهادت مقبول برای خداوند است. سراسر این آیه چیزی جز توحید نیست.

برخی ظاهراً ادعای ایمان را دارند ولی ایمان وارد قلب‌های آنان نشده و با جانشان گره نخورده است؛ اگر وارد قلب شد و بعد از تحقیق علمی، تحقق اعتقادی یافت در آن صورت عمل متوقع است ولی شما در بین راه مانده‌اید. قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا ۖ قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَلَٰكِنْ قُولُوا أَسْلَمْنَا وَلَمَّا يَدْخُلِ الْإِيمَانُ فِي قُلُوبِكُمْ ۖ وَإِنْ تُطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَا يَلِتْكُمْ مِنْ أَعْمَالِكُمْ شَيْئًا ۚ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ.

این بیانات قرآن کریم در نهج‌البلاغه و در فرمایشات امام علی(ع) هم وجود دارد و فرمایشات ایشان در جای جای این کتاب و روایات دیگر، تفسیر برخی از سخنان دیگر است.

اگر کسی از اختلاس بیت‌المال سکته کند جای تعجب نیست

در خطبه‌ای فرمودند که من شنیدم خلخالی از پای زنی بیرون آوردند و اگر کسی از شنیدن این خبر بمیرد جای تعجب ندارد. اگر کسی ببیند عملاً بیت‌المال اختلاس می‌شود و برخی  حقوق نجومی می‌گیرند و از شنیدن آن سکته کند و بمیرد نباید تعجب کرد و جای ملامت نیست.

برخی پوششی از اسلام برای خود داشتند یعنی قبل از فتح مکه کافر مطلق بودند و بعد از فتح مکه هم منافق مطلق شدند؛ یعنی اصلاً اسلام نیاورده بودند و بعد که به حکومت رسیدند اصل اسلام را هم زیرسؤال بردند.

مردم ستون دین هستند

حضرت امیر(ع) در فرمایشات دیگری هم فرموده‌اند که مردم ستون دین هستند یعنی  همانطور که نماز، ستون دین است مردم هم ستون دین هستند. مردمی که خوب امتحان دادند و جنگ هشت ساله را به خوبی اداره کرده و سوابق خوبی در دینداری و دفاع از انقلاب دارند، ستون دین هستند. از نظر اعتقادی، نماز، ستون دین است ولی حضرت در نامه به مالک اشتر فرمود که مردم، عماد دین هستند. اگر این مردم در همه مسائل انقلاب حضور دارند و باورمندانه در برابر اهل بیت(ع) خاشع و خاضع هستند نباید این ستون دین رنجانده شوند.