انتخاب و انتخابات در حکمت سیاسی اسلام؛ امری حیاتی و تعیین‌کننده

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشستی از سلسله‌نشست‌های «حکمت سیاسی اسلام در قرآن» با سخنرانی سعید جلیلی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام شامگاه سه‌شنبه، ۲۶ دی‌ماه، در سالن طاهره صفارزاده حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی برگزار شد. 

سعید جلیلی با اشاره به انتخابات پیش رو، گفت؛ یکی از سؤالات مهم این روزها و شبهه‌هایی که به آن پرداخته می‌شود این است که در انتخابات نظام اسلامی و اندیشه دینی، مشارکت مردم چه تأثیری دارد؟ آیا انتخابات موضوعی واقعی است یا صرفا تشریفاتی است؟

وی با تأکید بر اینکه انتخاب و انتخابات در این اندیشه کار تشریفاتی نیست بلکه امری مهم و تعیین‌کننده است که حتی پس از انتخاب مسیری که در پیش گرفته می‌شود نیز دنبال خواهد شد، افزود: در اندیشه سیاسی اسلام اگر یک نظام سیاسی طرفش حکم، دولت و طاعت است، در طرف دیگر آن مردم است. در نظام اندیشه اسلامی، کسی در جایگاه حکم نمی‌تواند بگوید هر آنچه من می‌گویم زیرا در اندیشه دینی، حکم از آن خدا است. حتی پیامبران که به آنها حکمت، نبوت و علم داده شده در موضع حکم نیستند «ما كان‌َ لِبَشَرٍ أَن‌ يُؤتِيَه‌ُ اللّه‌ُ الكِتاب‌َ وَ الحُكم‌َ وَ النُّبُوَّةَ»؛ آنها نیز در موضع حکم نیستند‌ و چنین جایگاهی را قرآن برای پیامبران قائل نیست چرا که «إِن الْحُکْمُ اِلاّ لله».

جلیلی با بیان اینکه کسانی که در موضع حکم قرار می‌گیرند از خود چیزی ندارند بلکه به اعتبار آن جایگاه براساس حکم خدا عمل می‌کنند، اضافه کرد: از سوی دیگر فردی که در آن جایگاه قرار می‌گیرد، برتری مادی و انسانی و .... ندارد بلکه به مصداق آیه «قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ» است. 

عضو شورای راهبردی روابط خارجی افزود: اگر گفته می‌شود حکم برای خدا است یعنی جایگاه عشیرتی و قومی و ... معنا پیدا نمی‌کند حتی اگر از نظر نسبت، نزدیک‌ترین افراد به آن فرد باشید چراکه خارج از مناسبت جایگاهی برای او در چارچوب اندیشه سیاسی اسلام وجود ندارد و مناسبات این اندیشه، ایمان و عمل صالح براساس شاخص‌های موجو است. خداوند دو مثال از همسران دو پیامبر می‌زند که در آن تبیین می‌کند که اگر فردی نسبتی با بهترین بندگان خدا داشته باشد اما این موضوع برای او جایگاهی نمی‌آورد؛ «ضَرَبَ اللهُ مَثَلًا لِّلَّذِینَ کَفَرُوا اِمْرَأَةَ نُوحٍ وَ اِمْرَأَةَ لُوطٍ». 

نقش مردم در حکمت سیاسی اسلام

عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با تأکید بر اینکه از امتیازات این اندیشه این است که چون خداوند حکم می‌کند، حکم براساس ظرفیت و توانمندی انسان، تکلیف می‌شود، بیان کرد: پس در نگاه اندیشه اسلامی، مردم حائز اهمیت هستند و چون احکام از سوی خالق جهان است پس احکام متناسب با ظرفیت انسان‌ها است و تکلیف در حد وسع انسان است. همچنین در این اندیشه یکی از بحث‌ها توجه به دغدغه‌های انسان و نگرانی‌هایی است که بر دوش انسان قرارداده شده است‌.

جلیلی در بخش دیگر از سخنانش با طرح این پرسش که پس جایگاه انسان در احکام و حکم دینی چیست؟ تصریح کرد: دو مولفه اصلی نظام و دولت در طول تاریخ، حکم و طاعت است. یکسری احکام صادر کنند و این احکام از سوی ملت مورد تبعیت و طاعت قرار گیرد. علی‌رغم تفرق و تعدد نظرات در اندیشه‌های سیاسی حداقل در تعریف دولت و نظام، تفاوتی نیست و در همه دیدگاه به این دو مولفه توجه دارند و همه بر این اتفاق نظر دارند. در اندیشه اسلام هم درباره حکم، حرف زده شده و هم طاعت و تعابیر متعددی برای آن گفته شده است اما سوال این است، هنگامی همه چیز برای خدا است و حکم از آن خدا است،  آن هنگام، نقش مردم چیست؟  

انتخابات عرصه امتحان برای انتخاب مسیر درست

عضو شورای راهبردی روابط خارجی بیان کرد: نگاه قرآن در این است اگر ما می‌گوییم حکم از آن اویی است که عالم هست و تمام هستی به دست او است، همان خداوند می تواند همه را در مسیر هدایت قرار دهد «لَوْ شَاءَ لَهَدَاكُمْ أَجْمَعِينَ»، اما قرآن تعبیر دیگری نیز دارد که سنت الهی این است که انسان را برای آزمایش قرار داده است و برای همین به انسان قدرت اختیار و انتخاب داده است «لِيَبْلُوَكُمْ فِي ما آتاكُمْ».

وی اظهار کرد: حال اگر مردم در میانه راه، انتخابشان تغییر پیدا کند، به خداوند ضرر نمی‌زنند؛ «إِنْ یَکْفُرْ بِها هؤُلاءِ فَقَدْ وَکَّلْنا بِها قَوْماً لَیْسُوا بِها بِکافِرِینَ». پس عرصه انتخاب، عرصه امتحان  برای انتخاب مسیر درست است. 

عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با تاکید بر اینکه معادل واژه انتخاب در قرآن و تعبیر قرآنی آن واژه «اتخاذ» و مشتقاتش است، گفت: لذا تعابیر قرآنی فراوانی بر انتخاب انسان تاکید دارد. قرآن، انتخاب‌های انسان و رفتارهای سیاسی جوامع مختلف را توصیف می‌کند؛ از کسانی که گوساله سامری را انتخاب کردند و پرستیدند تا کسی که هوای خود را انتخاب کرد و خودش برای خودش نسخه پیچید؛ «مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَوَاهُ». برخی نیز شیطان را انتخاب می‌کنند که ضرر از اصل سرمایه می‌کنند و نه سود سرمایه و ...

جلیلی با بیان اینکه قرآن جدای از تجویزاتش به توصیف چرایی انتخاب‌ها نیز پرداخته است، بیان کرد: انسان گاهی حرف را متوجه نمی‌شود و حق را نمی‌داند؛ «أَكْثَرُهُمْ لا يَعْلَمُونَ الْحَقَّ فَهُمْ مُعْرِضُونَ». برخی هم قبول نمی‌کنند و مسیر درست را انتخاب نمی‌کنند و از هوای نفسشان تبعیت می‌کنند؛ «مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَوَاهُ». 

در جریان انتخابات برخی دنبال دنیاخواهی و دین‌گریزی هستند 

جلیلی در ادامه به توصیف رفتار سیاسی انسان‌ها در انتخابات براساس آموزه‌های قرآن پرداخت و گفت: از جمله بهانه‌های انتخاب غیرخدا؛ جلب عزت، جلب آرای بیشتر (درحالی که حرف زدن باید با مبنای حکم خدا باشد و نه اینکه به تعبیر قرآن «یا وَيۡلَتَىٰ لَيۡتَنِي لَمۡ أَتَّخِذۡ فُلَانًا خَلِيلٗا»)، حفظ دوستی‌ها و ائتلاف، برخی هم لازمه پیروزی و پیروز شدن را پرستش یارانی غیر از خدا می‌دانند «وَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ آلِهَةً لَعَلَّهُمْ يُنْصَرُونَ». 

عضو شورای راهبردی روابط خارجی با تأکید بر اینکه انتخاب را خداوند قرار داده و عرصه و مباحث آن را نیز گفته است، تصریح کرد: اما در این جریان برخی به دنبال دنیاخواهی و دین‌گریزی هستند و قصد فریب سایرین را دارند. 

عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام اضافه کرد: حکم از آن خدا است اما انسان این قدرت را دارد که انتخاب کند یا انتخاب نکند. چنانکه در فرایند انقلاب اسلامی مردم در این امتحان حضور پیدا کردند و گفتند ما می‌خواهیم حکم خدا انتخاب شود، مردم آمدند و انتخاب کردند که مبنای عمل آن کتاب خدا است «وَ نَزَّلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ تِبْياناً لِكُلِّ شَيْ‌ءٍ». کتاب خدا و آموزه‌های آن، فرصتی برای هدایت درست بشریت است، رحمت و بشارت است نه زحمت «هُدىً وَ رَحْمَةً وَ بُشْرى‏ لِلْمُسْلِمينَ». 

وی با تأکید بر اینکه فردی که در جایگاه حکم قرار گرفته حکم خدا را بیان می‌کند و از خود چیزی نمی‌گوید، گفت: رابطه حکم و طاعت در اسلام بر مبنای عهد انسان با خدا است «فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ». رسیدن به سعادت، کمال و تعالی انسان در دنیا و آخرت مهم است به همین دلیل است که می‌گوید به خواسته‌هایت عمل نکن «وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ». 

عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام اضافه کرد: کلام و حکم خالق و رب هستی را نباید کنار گذاشت زیرا بشر علم کافی و جامع ندارد هرچند بر روی موضوعی مدتی مطالعه کرده باشد «ما لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِنْ يَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ». 

جلیلی با تأکید بر ضرورت توجه به ایمان و عمل صالح با شاخص‌هایش برای رسیدن به رستگاری و فلاح، گفت: حال که حکم از آن خدا است و خدا مبنای عمل است، سؤال می‌شود پس مردم برای چه انتخاب کنند؟ پاسخ می‌دهیم، خداوند در اندیشه دینی برخی از موضوعات را به دلیل رشد عقل به مردم سپرده است؛  «وَ أَمْرُهُمْ شُورى‌ بَيْنَهُمْ» و «وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ».  

وی در پایان اظهار کرد: پس هنگامی که از انتخاب و انتخابات صحبت می‌کنیم، انتخاب امری واقعی است. انسان‌ها به هستی آمدند تا با انتخاب، آزمایش خود را پس دهند «إِمَّا شَاكِرًا وَ إِمَّا كَفُورًا». در نگاه حکمت سیاسی اسلام، عهده‌داران حکم، حکم خدا را بیان می‌کند و در برخی از موارد انسان‌ها به دلیل رشد به انتخاب و بررسی مطابق با آموزه‌های دست می‌زنند که خداوند این اجازه را به انسان داده است تا مغایر با گفته‌های حق انجام نشود.