نفس؛ یگانه حقیقت وجود انسان

حجت‌الاسلام حسین فلاحی‌اصل، عضو هیئت علمی گروه معارف دانشگاه لرستان در گفت‌وگو با ایکنا از لرستان با بیان اینکه در برخی از احادیث در رابطه با ارواح و کالبد انسان سخنانی به میان آمده است که باید به بررسی این موضوعات در آیات و روایات پرداخت، گفت: در بین فلاسفه ملاصدرا به بیان مطالبی در رابطه با جسمانیت‌الحدوث پرداخته که جای بحث دارد.  

وی با اشاره به اینکه چنان که از کاربردهای روح در آیات قرآن و پاره‌ای از روایات پیداست مقصود از روح در آن‌ها غیر از روح انسانی است، پیامبران ما روح‌القدس دارند، روح ایمان، شهوت، ابدی و... دارند ولی نمی‌گوییم چهار شخصیت دارد بلکه نفس ما یک حقیقت است، بیان کرد: یقیناً نفس مراتب و در هر مرتبه اسمی دارد، اگر تدبیر شئون بدن باشد نفس است، اگر مرکز پذیرش‌ها باشد قلب، اگر مرکز جذبات الهی باشد روح و.... این عناوین مختلف همه دال بر یک حقیقت هستند نه اینکه چند روح داریم، بنابراین ملاصدرا از آیات و روایات یک برداشت دارد و به نظر می‌آید آن دلیلی ممتازتر است که بتواند شواهد و ادله عقلی به آن اضافه کند.

عضو هیئت علمی گروه معارف دانشگاه لرستان با اشاره به اینکه یک نفس می‌تواند تدریجی یا سریع رشد کند، افزود: به‌عنوان مثال حضرت موسی(ع) وقتی عصا را انداخت و به مار تبدیل شد در عالم واقع نیز این اتفاق می‌افتد ولی قرن‌ها طول می‌کشد، اما در لحظه این اتفاق می‌افتد و اینجا نیز یک نوع حرکت تدریجی سریع است چه بسا در ارواح اولیای الهی این تدریج به سرعت اتفاق بیفتد و منافات با رشد ندارد.

وی با اشاره به اینکه انسان یک حقیقت بیشتر ندارد که به آن نفس می‌گویند و در لغت به معنای خون است، تصریح کرد: چون اطبا این عقیده را داشتند که مبدأ حیات ما گردش خون است و اگر از گردش بایستد ما می‌میریم و روح به معنای باد است و ادبا اعتقاد داشتند که مبدأ حیات ما نفس کشیدن و دم و بازدم است و لذا به آن روح می‌گویند، به او می‌گویند قلب چون دائماً در حال تغییر است، به او عقل می‌گویند چون از کلمه عقال آمده و چیزی است که به پای شتر می‌بندند که گمراه نشود، عقل، نفس، روح و خفی و اخبار و... همه یک حقیقت هستند.

فلاحی‌اصل با بیان اینکه عقل پیامبرِ باطن است و پیامبران عقل ظاهر هستند، گفت: یعنی ما دو حجت داریم، یک حجت ظاهر که پیامبران و اولیای الهی هستند و یک حجت باطن که عقل است، ما به‌وسیله عقل پیامبر(ص) را قبول می‌کنیم و پذیرش عصمت، دیانت و... به‌واسطه عقل است و نباید جایگاه آن‌را تضعیف کنیم.

این عضو هیئت علمی گروه معارف دانشگاه لرستان افزود: عقل در مقابله با گذاره‌های دینی سه نظر دارد، گاهی گذاره‌های دینی مطابق عقل هستند، گاهی گذاره‌های دینی و وحیانی فوق عقل هستند که عقل اینجا می‌پذیرد اما گاهی ممکن است گذاره‌های دینی ما ضد عقل هستند که قطعاً عقل نباید آن‌ها را بپذیرد.

وی با اشاره به اینکه عقل، روح و نفس سه موضوع بسیار پیچیده و قابل بحث است، بیان کرد: در اعتقادات اسلامی نفس و روح به ذات خداوند نسبت داده می‌شود و روح عبارت از جسم نورانی و طاقت بزرگ و بلند است و عده‌ای بر این باورند که روح دائمی بوده و به امر خداوند به جسد انسان داخل می‌شود و عده‌ای دیگر عقیده دارند که روح می‌میرد و ذائقه مرگ را می‌چشد به دلیل اینکه نفس است و هر نفس باید ذائقه مرگ را بچشد.

فلاحی‌اصل ادامه داد: علما اتفاق نظر دارند که روح از عالم امر بوده و متعلق به صفات خداوند بوده و تحت تصرف زمان و مکان نیست و این نفس است که انسان را به عمل خیر و شر دعوت می‌کند که بعض اوقات نفس به بدن نیز اطلاق می‌شود.

عضو هیئت علمی گروه معارف دانشگاه لرستان گفت: در آیه 85 سوره مبارکه اسراء می‌خوانیم: «وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي وَمَا أُوتِيتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِيلًا؛ از تو(محمد) از روح سؤال می‌شود بگو روح از امر خداوند است و برای من از علم بسیار کم داده شده است» به معنی دیگر از امر روح علم ندارم. آیه مبارکه تأکید می‌کند که فهمیدن روح مشکل است و عقل بشر نمی‌تواند حقیقت آن‌را درک کند و امر روح و فهم آن مخصوص خداوند است.